Interpretacja? Wiersza – dopowie odruchowo chyba większość maturzystów. To jednak duże uproszczenie – interpretować można przecież każdy rodzaj tekstu literackiego: i lirykę, i epikę, i dramat. Tyle że za każdym razem należy zwrócić uwagę na inne elementy.
Na poziomie podstawowym – zwłaszcza treść
Proza (od łac. prosus – bezpośredni, prosty) traktowana jest przez pisarzy i czytelników zazwyczaj jako mowa naturalna, niejako „przezroczysta”. Nie spodziewamy się w niej bogactwa środków stylistycznych, lecz konkretnych informacji. Dlatego dobrze pasuje do tematów na poziomie podstawowym, w których maturzysta ma raczej odczytać, „co autor chciał powiedzieć”, nie zaś jak to zrobił. Podstawową trudnością staje się wówczas wybór odpowiednich informacji i powiązanie ich z istotą problemu. Nie można, niestety, w tej kwestii liczyć na jakiekolwiek uniwersalne wskazówki – różne są tematy i różne analizowane teksty. Z pewnością ważna jest spostrzegawczość oraz solidne powtórzenie lektur obowiązujących na poziomie podstawowym.
Rady:
- Zawsze zaczynaj od dokładnej analizy polecenia. Jeśli pojawia się w nim wyraźna wskazówka, by przyjrzeć się także formie (np. narracji), musisz to zrobić.
- Jeżeli analizujesz fragment większej całości, np. powieści, koniecznie umiejsców go w tej całości. Bardzo często do interpretacji wybierane są cytaty ze znaczących miejsc utworu: opisy przełomowych momentów, rozmowy rozstrzygające o losach bohaterów, puenty.
- Gdy Twoim zadaniem jest porównanie dwóch fragmentów prozy, zawsze postaw sobie pytanie, na jakiej zasadzie zostały one zestawione. Co je łączy, a co dzieli? Najczęściej wspólny okazuje się problem czy bohater, a różne ujęcie problemu albo czas powstania utworów.
- Wyciągaj wnioski. Są zawsze cenniejsze niż informacje powtórzone za analizowanym tekstem.
Tego unikaj
Nie streszczaj!
Wielka jest pokusa opowiedzenia jeszcze raz, o czym mówi analizowany tekst. Niestety, nie przyniesie to żadnych punktów, bo nie jest interpretacją. Powtórzenie treści dowodzi jedynie, że rozumiesz, o czym czytasz – to chyba trochę za mało jak na egzamin dojrzałości?
Nie przepisuj zbyt długich fragmentów analizowanego tekstu!
Do cytowania zachęcaliśmy już niejeden raz, ale czym innym jest cytowanie celnych sformułowań, a czym innym pasożytowanie na załączonym utworze. To drugie z pewnością nie spodoba się egzaminatorowi.
Jak interpretować prozę?
(poziom podstawowy)
Ćwiczenie praktyczne
Temat:
Jaki obraz Polaków XVII wieku wyłania się z „Potopu” Henryka Sienkiewicza? Punktem wyjścia swoich rozważań uczyń wnioski z analizy danych fragmentów powieści. Zwróć uwagę na ich znaczenie dla całości utworu.
I
Twoim zadaniem jest przede wszystkim zanalizowanie podanych fragmentów powieści – dwóch różnych wypowiedzi na temat Polaków. Oprócz oceny polskiego społeczeństwa wyszukaj także, kto się wypowiada i w jaki sposób. Nawet informacja, że królowa mówiła z zapałem, jest cenna, bo pojawia się w modelu odpowiedzi.
II
Określ znaczenie tych scen dla całości Potopu (zauważ, że polecenie wyraźnie nakazuje to zrobić). Jaką funkcję pełni kontrast obu fragmentów? Podkreśla, że możliwe są diametralnie różne oceny Polaków. Co łączy opinie królowej i Wrzeszczowicza? Są subiektywne, widać w nich silne emocje, są przesadzone, ale też uzasadnione.
Na poziomie rozszerzonym – także analiza organizacji tekstu
O ile interpretacja prozy wydaje się łatwiejsza, o tyle analiza nastręcza piszącym dużo kłopotów. Na co więc zwracać uwagę?
Oto kilka ważnych kwestii, które często pojawiają się w modelach odpowiedzi:
Narracja
Narrator może występować w trzeciej lub pierwszej osobie, być obiektywny lub subiektywny, wszechwiedzący lub nie, znajdować się wewnątrz świata przedstawionego lub poza nim, relacjonować wydarzenia współczesne lub pozostawać wobec nich w pewnym dystansie czasowym. Możliwości jest dużo, a trafne scharakteryzowanie narracji może okazać się kluczem do pełnego zrozumienia tekstu.
Fabuła
Zwróć uwagę, czy wydarzenia zostały ułożone chronologicznie, czy zachodzą między nimi związki przyczynowo-skutkowe. A może stanowią one samodzielne epizody? Jeśli analizowany jest cały tekst, należy dokładniej przyjrzeć się układowi zdarzeń. Czy kompozycja jest zamknięta, czy otwarta? Wskaż zawiązanie akcji, punkt kulminacyjny, puentę. A może analizowany tekst nie ma charakteru fabularnego, a raczej np. eseistyczny? To także trzeba zauważyć i skomentować.
Czas i przestrzeń
Kiedy dzieją się przedstawione wydarzenia? W jakim miejscu? Zazwyczaj w analizowanym tekście jest dużo informacji, które to precyzują – wystarczy je wyszukać, a potem zacytować w pracy.
Bohater/ bohaterowie
Wiele tematów maturalnych dotyczy postaw bohaterów. W tych na poziomie rozszerzonym istotniejszy jest sposób kreowania postaci, co wymaga dokładniejszego zbadania środków językowych.
Język i styl
Tekst jest suchą relacją czy ma charakter emocjonalny? Czy występują w nim jakieś szczególne środki stylistyczne? Określ ich znaczenie i funkcję. Wyszukaj w tekście także słowa klucze, szczególne powtórzenia i odczytaj ich sens. Zwracaj uwagę na różnego rodzaju tonacje emocjonalne, jak patos czy ironia, na łączenie różnych stylów (np. artystycznego z potocznym). To zawsze warto skomentować!
Konwencja literacka
Realistyczna czy może symboliczna? A może groteskowa? Matura na poziomie rozszerzonym wymaga umiejętności rozpoznawania najważniejszych konwencji, zwłaszcza tych związanych z konkretnymi epokami czy nurtami literackimi. Zdarza się, że musisz rozpoznać ośmieszenie jakiejś konwencji (np. w parodii).
Gatunek
Jeśli w analizowanym tekście widoczne są jakieś charakterystyczne cechy gatunkowe, należy je zauważyć. Być może znajomość gatunków bardziej przyda się przy liryce, gdy analizowane są teksty w całości, ale na wszelki wypadek powtórz cechy eposu, noweli czy baśni.
Jak interpretować prozę?
(poziom rozszerzony)
Ćwiczenia praktyczne
Temat:
Dokonaj analizy i interpretacji opowiadania „Zabawa w klucz” Idy Fink, zwracając uwagę na sposób podjęcia tematu zagłady Żydów w czasie II wojny światowej.
I
Zacznij od dokładnego przyjrzenia się tematowi. Co jest Twoim zadaniem? Zarówno odczytanie treści, jak i analiza formy tekstu. Nie powinny one być rozdzielane: to, co się w utworze literackim mówi, ściśle wiąże się z tym, w jaki sposób się to robi. I jeszcze jeden element polecenia: zwrócenie uwagi na sposób ujęcia tematu. To oznacza, że trzeba zobaczyć analizowany tekst na tle innych utworów o podobnej tematyce, określić, czy jest do nich podobny, czy z jakichś względów odmienny.
II
Dokonaj wstępnego rozpoznania całości. Co jest tematem utworu? Wykorzystaj zawartą w poleceniu informację dotyczącą gatunku – Zabawa w klucz jest opowiadaniem. Co więcej możesz o nim powiedzieć? Przyjrzyj się narracji i fabule. Ważny jest także tytuł. Czasami – tak jak w tym wypadku – oprócz znaczenia dosłownego ma także metaforyczne; warto przedstawić obydwa.
III
Czas na analizę i interpretację poszczególnych elementów świata przedstawionego. Zaznacz w tekście fragmenty określające czas i miejsce akcji (cytaty pomogą Ci później poprzeć Twoje spostrzeżenia). Zastanów się nad funkcją takiej właśnie konstrukcji czasu i takiego właśnie obrazu przestrzeni. Scharakteryzuj bohaterów. Nie opowiadaj ich losów, ale interpretuj zachowania.
IV
I jeszcze język. Koniecznie zinterpretuj pojawiające się w tekście słowa klucze. Wyszukaj w analizowanym utworze jakieś szczególne zabiegi językowe: powtórzenia, metafory. Zastanów się, czemu służą.
V
Końcowe wnioski muszą wynikać z wcześniejszej analizy i interpretacji. Podsumuj rozważania, zastanów się, na czym polega szczególność ujęcia tematu.
Zobacz: