Czy warto uczyć się cytatów z lektur na pamięć?
Oczywiście, że warto! Często zapamiętanie krótkiego cytatu pozwala przypomnieć sobie treść utworu lub jego najważniejszą myśl. Dlatego na przykład przed maturą łatwiej powtórzyć cytaty, niż kuć na pamięć streszczenia.
Cytat literacki może także funkcjonować poza tekstem. Wtedy zwykle dotyczy treści ogólniejszych, pozwala wyrazić zdanie autora na jakiś temat.
Przytoczenia – opatrzone komentarzem: „skomentuj podany cytat” albo „udowodnij podane twierdzenie” – często pojawiają się w tematach maturalnych. Choć możecie napisać ciekawą pracę, nie znając źródła cytatu, na pewno rozpoznanie i zlokalizowanie go podniesie atrakcyjność pracy i będzie świadczyło o erudycji jej autora. Cytat odpowiednio wkomponowany w treść pracy pisemnej może służyć podsumowaniu Twoich rozważań, a odpowiednio dobrany może stać się mottem pracy.
Biblia
Stary Testament
Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię.
Ks. Rodzaju 1.1
Motyw vanitas:
Prochem jesteś i w proch się obrócisz.
Ks. Rodzaju 3.19
Człowiek zrodzony z niewiasty
ma krótkie i bolesne życie.
Ks. Hioba 14.1
Marność nad marnościami, powiada Kohelet, marność nad marnościami – wszystko marność.
Ks. Koheleta 1.2
Wszystko ma swój czas,
i jest wyznaczona godzina
na wszystkie sprawy pod niebem:
Jest czas rodzenia i czas umierania, […]
czas zabijania i czas leczenia,
czas burzenia i czas budowania,
czas płaczu i czas śmiechu, […]
czas miłowania i czas nienawiści,
czas wojny i czas pokoju.
Ks. Koheleta 3.1–8
Oko za oko ząb za ząb.
Ks. Wyjścia 21.24
Nowy Testament
Miłość najwyższą wartością:
Gdybym mówił językami ludzi i aniołów,
a miłości bym nie miał,
stałbym się jak miedź brzęcząca
albo cymbał brzmiący.
I List do Koryntian 13.1
Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość – te trzy
z nich zaś największa jest miłość.
I List do Koryntian 13.13
Antyk
Filozofia:
Wiem, że nic nie wiem.
Sokrates
Nie można wejść dwa razy do tej samej rzeki.
Heraklit z Efezu
O filozofii epikurejskiej:
Wszelka przyjemność ze względu na swoją naturę jest dobra, ale nie każda jest godna wyboru.
Epikur
O filozofii stoickiej:
A zatem życie szczęśliwe jest to życie zgodne z naturą człowieka.
Abyś był niewzruszony zarówno w obliczu zła, jak i pod wpływem dobra.
Lucjusz Anneusz Seneka
Literatura:
Poezja tyrtejska:
Rzecz to piękna zaprawdę, gdy krocząc w pierwszym szeregu,
Ginie człowiek odważny walcząc w obronie ojczyzny.
Tyrtajos
Motyw horacjański:
Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiży,
Od królewskich piramid sięgający wyżej.
Horacy Exegi monumentum…
Antygona
Siła jest dziwów, lecz nad wszystkie sięga
Dziwy człowieka potęga.
Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić.
Słowami świadczyć miłość – to nie miłość.
Dopóki żyje, człowiek błądzić może,
ale jest głupcem, kiedy trwa w uporze.
Sofokles Antygona
Średniowiecze
Filozofia:
Bóg stworzył wszystkie rzeczy, a będąc dobry, stworzył je jako dobre. Będąc najwyższym dobrem, stworzył te dobra mniejsze, lecz przecież wszystko – i stwórca, i rzeczy stworzone – wszystko jest dobre. […] Wszystko więc, co istnieje, jest dobre.
św. Augustyn
Porządek dobra otrzymują stworzenia od Boga.
Piękno zewnętrzne w świecie jest odbiciem boskiej doskonałości i Jego skończonego piękna.
św. Tomasz
Pochwalony bądź, Panie, z wszystkimi swymi twory,
Przede wszystkim z szlachetnym bratem naszym, słońcem.
św. Franciszek Pieśń słoneczna
Literatura:
Ideał władcy:
Takim oto okazał się Bolesław wobec ludu oraz dostojników i tak rozumnie skłaniał wszystkich swoich poddanych, by się go bali i kochali zarazem.
Większe są i liczniejsze czyny Bolesława, aniżeli my to możemy opisać prostym słowem.
Gall Anonim Kronika polska
Bogurodzica dziewica, Bogiem sławiena Maryja,
U twego syna Gospodzina matko zwolena Maryja!
Zyszczy nam, spuści nam.
Kirieleison
Bogurodzica
Ideał ascety – św. Aleksy:
Rozdał swe rucho żebrakom,
Śrzebro, złoto popom, żakom.
Więc sam pod kościołem siedział,
A o jego księstwie nikt nie wiedział.
Tu pod wschodem leżał,
Każdy nań pomyje [złą wodę] lał,
A leżał tu sześćnaćcie lat,
Wszystko cirpiał prze Bog rad;
Kogokole para zaleciała
Od tego świętego ciała,
Który le chorobę miał,
Natemeście zdrow ostał.
Legenda o świętym Aleksym
Panny, na to się trzymajcie,
Małe kęsy przed się krajcie,
Tako panna, jako pani
Ma to wiedzieć, cso się gani,
Lecz rycerz albo panosza
Czci żeńską twarz – toć przysłusza.
Słota O zachowaniu się przy stole
Chytrze bydlą z pany kmiecie,
Wiele się w jich siercu plecie.
Satyra na leniwych chłopów
Motyw tańca śmierci:
Wszytcy ludzie, posłuchajcie,
Okrutności śmirci poznajcie!
Wy, co jej nizacz nie macie,
Przy skonaniu ją poznacie
Bądź to stary albo młody
Żadny nie ujdzie śmiertelnej szkody;
Kogokoli śmierć udusi,
Każdy w jej szkole być musi;
Uźrzał człowieka nagiego,
Przyrodzenia niewieściego,
Obraza wielmi skaradnego,
Łoktuszą przepasanego.
Chuda, blada, żołte lice
Lści się jako miednica;
Upadł ci jej koniec nosa,
Z oczu płynie krwawa rosa;
Przewiązała głowę chustą,
Jako samojedź krzywousta; […]
Miece oczy zawracając,
Groźną kosę w ręku mając;
W grzechu się ludzkiem [nie kocham],
A tego nigdy nie poniecham;
Duchownego i świeckiego,
Zbawię żywota każdego;
A każdego morzę, łupię, […]
Kanonicy i proboszcze
Będą w mojej szkole jeszcze.
Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią
Ty, który wchodzisz, żegnaj się z nadzieją.
Dante Alighieri Boska Komedia
Do tematów o przemijaniu – konieczne:
Gdzież są? wy mówcie, ieśli znacie…
Ach, gdzie są niegdysieysze śniegi?
François Villon Wielki testament
Renesans
Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głupi swoje tłumoczki i skrzynki opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie […], gdy okręt obrony nie ma i on ze wszystkim, co zabrał, utonąć musi […]. Ten najmilejszy okręt ojczyzny naszej wszystkich nas niesie.
Kto ojczyźnie swej służy, sam sobie służy.
Piotr Skarga Kazania sejmowe, Kazanie wtóre o miłości ku ojczyźnie
Na początku mówić należy o obyczajach. Jak niezmierna ich moc jest w całym życiu, widać stąd, że chwali się tych, co ich przestrzegają, a gani tych, co o nie nie dbają.
Andrzej Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczpospolitej, ks. I O obyczajach
Żadne korzyści z wojny nie są tak wielkie, aby mogły jej szkodom dorównać.
Andrzej Frycz Modrzewski O poprawie Rzeczpospolitej, ks. III O wojnie
A niechaj narodowie, wżdy postronni znają,
Iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają!
Mikołaj Rej Zwierzyniec, Do tego co czytał
Ksiądz pana wini, pan księdza,
A nam prostym zewsząd nędza.
Mikołaj Rej Krótka rozprawa między trzema osobami…
Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
Nie dójdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie
(…)
Jabłek wprawdzie nie rodzę, lecz mię pan tak kładzie
Jako szczep napłodniejszy w hesperyskim sadzie.
Jan Kochanowski Na lipę
Proszę, niech ze mną za raz me rymy nie giną,
Ale kiedy ja umrę, ony niechaj słyną!
Jan Kochanowski Ku Muzom z Ksiąg wtórych
Fraszki nieprzepłacone, wdzięczne fraszki moje,
W które ja wszytki kładę tajemnice swoje.
Jan Kochanowski Do fraszek z Ksiąg trzecich
A nigdy nie zabłądzi,
Kto tak umysł narządzi,
Jakoby umiał szczęście i nieszczęście znosić,
Temu mężnie wytrzymać, w owym się nie wznosić.
Jan Kochanowski Pieśń IX z Ksiąg pierwszych
Cieszy mię ten rym: „Polak mądr po szkodzie”;
Lecz jesli prawda i z tego nas zbodzie,
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi.
Jan Kochanowski Pieśń V (O spustoszeniu Podola przez Tatarów) z Ksiąg wtórych
A jeśli komu droga otwarta do nieba,
Tym, co służą ojczyźnie. Wątpić nie potrzeba,
Że co im zazdrość ujmie, Bóg nagradzać będzie,
A cnota kiedykolwiek miejsce swe osiędzie.
Jan Kochanowski Pieśń XII (O cnocie) z Ksiąg wtórych
Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony
Polecę precz, poeta, ze dwojej złożony
Natury.
Jan Kochanowski Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych
Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?
Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?
Jan Kochanowski Pieśń XXV z Ksiąg wtórych
Wsi spokojna, wsi wesoła,
Który głos twej chwale zdoła?
Jan Kochanowski Pieśń panny XII, Pieśń świętojańska o Sobótce
Szlachetne zdrowie,
Nikt się nie dowie,
Jako smakujesz,
Aż się zepsujesz.
Jan Kochanowski Na zdrowie
Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje.
Jan Kochanowski Na dom w Czarnolesie
Nie rzekł jako żyw żaden więtszej prawdy z wieka,
Jako kto nazwał Bożym igrzyskiem człowieka.
Jan Kochanowski Człowiek Boże igrzysko
Ja inaczej nie piszę, jeno jako żyję,
Pijane moje rymy, bo i sam rad piję.
Jan Kochanowski O swych rymiech
Co bez przyjaciół za żywot?
Jan Kochanowski Na zachowanie
I wdarłem się na skałę pięknej Kallijopy,
Gdzie dotychmiast nie było śladu polskiej stopy.
Jan Kochanowski Psałterz Dawidów – dedykacja
Jeśli nie masz miłości, cóż jest, co ja czuję?
Jeśli miłość jest, co to przebóg takowego?
Francesco Petrarka Sonet 132
Do tematów o cierpieniu i miłości rodzicielskiej:
Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
Moja droga Orszulo, Tym zniknieniem swoim!
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było,
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.
Jan Kochanowski, Tren VIII
Kupić by cię, Mądrości, za drogie pieniądze!
Jan Kochanowski Tren IX
Pańska ręka mię dotknęła,
Wszytką mi radość odjęła.
Jan Kochanowski, Tren XVII
Tego się, synu, trzymaj, a ludzkie przygody
Ludzkie noś; jeden jest Pan smutku i nagrody.
Jan Kochanowski Tren XIX
Ucieszna moja śpiewaczko! Safo słowieńska!
Jan Kochanowski, Tren VI
Nieszczęsne ochędóstwo, żałosne ubiory
Mojej namilszej cory!
Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie,
Żalu mi przydajecie?
Już ona członeczków swych wami nie odzieje –
Nie masz, nie masz nadzieje.
Jan Kochanowski, Tren VII
Moja wdzięczna Orszulo, bodaj ty mnie była
Albo nie umierała lub się nie rodziła!
Jan Kochanowski Tren XIII
Czyliś do raju wzięta? Czyliś na szczęśliwe
Wyspy zaprowadzona?
Jan Kochanowski Tren IX
Gdzieśkolwiek jest, jeśliś jest, lituj mej żałości
Jan Kochanowski, Tren X
Nieznajomy wróg jakiś miesza ludzkie rzeczy,
Nie mając ani dobrych, ani złych na pieczy.
Jan Kochanowski, Tren XI
Patriotyzm, troska o ojczyznę:
By rozum był przy młodości,
Nigdy takiej obfitości
Pereł morze i ziemia złota nie urodzi.
Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie,
A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie
Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,
Żeście miejsce zasiedli boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,
Jako wszystek ludzki mieć rodzaj na pieczy.
Jaki to wrzód szkodliwy w rzeczypospolitej
Młódź wszeteczna: ci cnocie i wstydowi cenę
Ustalili (…)
(…) ci domy niszczą i państwa ubożą.
Ba, radźmy też o wojnie, nie wszytko się brońmy:
Radźmy, jako kogo bić; lepiej niż go czekać.
Niechże się Aleksander tak drogo nie żeni,
Żeby małżeństwo swoje upadkiem ojczyzny
I krwią naszą miał płacić!
O, nierządne królestwo i zginienia bliskie,
Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość
Ma miejsce, ale wszystko złotem kupić trzeba!
Jan Kochanowski Odprawa posłów greckich
Żart pański stoi za gniew i w gniew się obraca,
Ty go słówkiem, a on cię korbaczem namaca.
Szymon Szymonowic Żeńcy
Niepokoje metafizyczne:
Pokój szczęśliwość. Ale bojowanie
Byt nasz podniebny.
Zbawienia mego jest nadzieja w Tobie!
Ty mnie przy sobie postaw, a przezpiecznie
Będę wojował i wygram statecznie!
Mikołaj Sęp-Szarzyński Sonet IV. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem
Z wstydem poczęty człowiek, urodzony
z boleścią, krótko tu na świecie żywie.
Mikołaj Sęp-Szarzyński, Sonet II, Na one słowa Jopowe
O, moc, o rozkosz, o skarby pilności,
choćby nie darmo były, przedsię szkodzą,
bo naszę chciwość od swej szczęśliwości
własnej (co Bogiem zowiemy) odwodzą.
Mikołaj Sęp-Szarzyński, sonet I, O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego
I nie miłować ciężko, i miłować
Nędzna pociecha.
Mikołaj Sęp-Szarzyński sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego
Patrz, co Fortuna broi: to sie popsowało,
Co było nieruchome; trwa, co się ruchało.
Mikołaj Sęp-Szarzyński, Epitafium Rzymowi
Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy
Prózno tu człowiek ma co mieć na pieczy.
Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,
Wszystko to mnie jako polna trawa.
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom,
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łatkom.
Jan Kochanowski, O żywocie ludzkim
Barok
Filozofia:
Człowiek jest tylko trzciną…, ale trzciną myślącą.
Czymże jest człowiek w przyrodzie? Nicością wobec nieskończoności, wszystkim wobec nicości.
Blaise Pascal Myśli
Zważmy zysk i stratę, zakładając, że Bóg jest […], jeśli wygrasz zyskujesz wszystko; jeśli przegrasz, nie tracisz nic.
Blaise Pascal
Ja myślę, ja istnieję. Jak długo jednak? Oczywiście, jak długo myślę.
W owym: myślę, więc jestem (cogito ergo sum), nie ma nic, co by mnie upewniało, że mówię prawdę, prócz tego, że aby myśleć, trzeba istnieć.
Kartezjusz
Literatura:
Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa,
Niźli będzie stateczna która białogłowa.
Jan Andrzej Morsztyn Niestatek
Leżysz zabity i jam też zabity,
Ty – strzałą śmierci, ja – strzałą miłości.
Jan Andrzej Morsztyn Do trupa
Motyw przemijania, śmierci, metafizyka:
Miłujmy i żartujmy,
Lecz pobożnie, uczciwie,
A co czyste, właściwie.
Nad wszystko bać się Boga –
Tak fraszką śmierć i trwoga.
Daniel Naborowski Marność
Godzina za godziną niepojęcie chodzi:
Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi.
Dźwięk, cień, dym, wiatr, błysk, głos, punkt – żywot ludzki słynie.
Daniel Naborowski, Krótkość żywota
Krytyka sarmatyzmu:
O czymże Polska myśli i we dnie, i w nocy?
Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy.
O tym szlachta, panowie, o tym myślą księża,
Choć co rok się w granicach swych ojczyzna zwęża.
Wacław Potocki, Zbytki polskie
Te cytaty z Hamleta Szekspira trzeba znać:
Hamlet: Zda mi się, że widzę?
Horacjo: Gdzie?
Hamlet: Przed oczyma duszy mojej.
Źle się dzieje w państwie duńskim.
Więcej jest rzeczy na ziemi i w niebie,
Niż się ich śniło naszym filozofom.
Słowa, słowa, słowa.
Być albo nie być – oto jest pytanie.
W tym szaleństwie jest metoda.
Reszta jest milczeniem.
Oświecenie
Filozofia:
Oświeceniem nazywamy wyjście człowieka z niepełnoletniości, w którą popadł z własnej winy. Niepełnoletniość to niezdolność człowieka do posługiwania się własnym rozumem bez obcego kierownictwa.
Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się własnym rozumem – tak oto brzmi hasło oświecenia.
Dwie rzeczy napełniają umysł coraz to nowym i wzmagającym się podziwem: Niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie.
Immanuel Kant
Umysł jest czystą kartą (tabula rasa) nie zapisaną żadnymi znakami, a cała wiedza człowieka, oparta jest na doświadczeniu i z niego ostatecznie się wywodzi.
John Locke
Literatura:
Na tym najlepszym ze światów trzeba uprawiać swój ogródek.
Voltaire Kandyd
Im wyżej, tym widoczniej. Chwale lub naganie
Podpadają królowie, najjaśniejszy panie!
Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka
Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka.
Ignacy Krasicki, Do króla
Niech się miota złość na cię i chytrość bezczelna –
Ty mów prawdę, mów śmiało, satyro rzetelna.
Ignacy Krasicki Świat zepsuty
Użycie darów bożych powinno być w mierze.
Zawstydza pijanice nierozumne zwierze.
Ignacy Krasicki Pijaństwo
I śmiech niekiedy może być nauką,
Kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa,
I żart dowcipną przyprawiony sztuką
Zbawienny, kiedy szczypie a nie kąsa;
I krytyk zda się, kiedy nie z przynuką,
Bez żółci łaje, przystojnie się dąsa.
Szanujmy mądrych, przykładnych, chwalebnych,
Śmiejmy się z głupich, choć i przewielebnych.
Prawdziwa cnota krytyk się nie boi.
Ignacy Krasicki Monachomachia pieśń piąta
Któż się nad tym zadziwi, że wiek jeszcze głupi?
Rzadko kto czyta księgi, rzadko je kto kupi.
Adam Naruszewicz Chudy literat – motto
Wolno szaleć młodzieży, wolno starym zwodzić,
Wolno się na czas żenić, wolno i rozwodzić,
Godzi się kraść ojczyznę łatwą i powolną;
A mnie sarkać na takie bezprawia nie wolno?
Ignacy Krasicki Świat zepsuty
Bywa często zwiedzionym,
Kto lubi być chwalonym.
Ignacy Krasicki Kruk i lis
Na co pisać satyry? choć się złe zbyt wzniosło,
Przestańmy. Świat poprawiać – zuchwałe rzemiosło.
Na złe szczerość wychodzi, prawda w oczy kole,
Więc już łajać przestanę, a pochlebiać wolę.
Ignacy Krasicki Palinodia
Zgoła przeszedł mój domek warszawskie pałace.
A ja w kącie, nieborak, jak płaczę, tak płaczę.
Ignacy Krasicki Żona modna
Zacofani Sarmaci i postępowi patrioci:
Co za paradne sejmy, jakie wojsko juczne!
Człek jadł, pił, nic nie robił i suto w kieszeni.
Dziś się wszystko zmieniło i bardziej się zmieni:
Zepsuli wszystko, tknąć się śmieli okrutnicy
Liberum veto, tej to wolności źrenicy.
Ten to nieszczęsny nierząd, to sejmów zrywanie
Kraj zgubiło, ściągnęło obce panowanie,
Te zaborów, te srogich klęsk naszych przyczyną.
Ja, co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało,
Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem bywało.
Dom zawsze ustępować powinien krajowi.
Gardząc własnym językiem i rodem, i krajem,
Chowają dzieci polskie francuskim zwyczajem.
Julian Ursyn Niemcewicz Powrót posła
Romantyzm
Filozofia
To, co zwykło się nazywać genialnością, jest pierwiastkiem boskim w człowieku, jest to cząstka absolutności Boga.
Geniusz w sposób widoczny różni się od wszystkiego, co jest talentem.
Sztuka rodzi się tylko z najwyższego poruszenia najintymniejszych mocy duszy.
Friedrich Wilhelm Schelling
Literatura
Werteryzm:
Jestem samotny i cieszę się z mego życia w tej okolicy stworzonej dla dusz takich jak ja.
Nabite! Bije północ… Już czas! Lotto! Lotto, bądź zdrowa… żegnam cię!… […]
Znaleziono krew na oparciu krzesła,
przeto wywnioskowano, że popełnił
samobójstwo siedząc przy biurku,
potem zaś osunął się na ziemię i konwulsyjnie okręcił się wokół krzesła.
Leżał twarzą zwróconą ku oknu,
na plecach, zupełnie ubrany i obuty
i miał na sobie błękitny frak
i żółtą kamizelkę.
Johann Wolfgang Goethe, Cierpienia młodego Wertera
Błądzi człowiek, póki dąży.
Johann Wolfgang Goethe, Faust
Byronizm:
Walka o wolność, gdy się raz zaczyna,
Z ojca krwią spada dziedzictwem na syna,
Sto razy wrogów zachwiana potęgą,
Skończy zwycięstwem.
___ ___ ___
Dosyć jest wiedzieć – że nikt nie zagrzebie
Ducha swobody – chyba on sam siebie –
Bo własne tylko upodlenie ducha
Ugina wolnych szyję do łańcucha.
George Gordon Byron, Giaur
Manifesty romantyzmu:
Razem, młodzi przyjaciele!…
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;
Jednością silni, rozumni szałem, […]
I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,
Jeżeli poległym ciałem
Dał innym szczebel do sławy grodu.
___ ___ ___
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie:
___ ___ ___
Dalej, bryło, z posad świata!
Nowymi cię pchniemy tory,
___ ___ ___
Pryskają nieczułe lody,
I przesądy światło ćmiące.
Witaj, jutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce!
Adam Mickiewicz, Oda do młodości
Czucie i wiara silniej mówi do mnie
Niż mędrca szkiełko i oko.
___ ___ ___
Martwe znasz prawdy, nieznane dla ludu,
Widzisz świat w proszku, w każdej gwiazd iskierce.
Nie znasz prawd żywych, nie obaczysz cudu!
Miej serce i patrzaj w serce!
Adam Mickiewicz, Romantyczność
Motyw wędrówki, wygnańca:
W takiej ciszy! – tak ucho natężam ciekawie,
Że słyszałbym głos z Litwy.
– Jedźmy, nikt nie woła.
Adam Mickiewicz, Stepy akermańskie
Jeden podróżny siedział w milczeniu na stronie
I pomyślił: szczęśliwy, kto siły postrada,
Albo modlić się umie, lub ma z kim się żegnać.
Adam Mickiewicz, Burza
Lubię poglądać wsparty na Judahu skale,
Jak śpienione bałwany to w czarne szeregi
Ścisnąwszy się buchają, to jak srebrne śniegi
W milijonowych tęczach kołują wspaniale.
Adam Mickiewicz, Ajudah
Obraz Polski:
O! Polsko! póki ty duszę anielską
Będziesz więziła w czerepie rubasznym,
Póty kat będzie rąbał twoje cielsko,
Póty nie będzie twój miecz zemsty strasznym,
Póty mieć będziesz hyjenę na sobie
I grób – i oczy otworzone w grobie!
___ ___ ___
Polsko! lecz ciebie błyskotkami łudzą;
Pawiem narodów byłaś i papugą,
A teraz jesteś służebnicą cudzą.
Juliusz Słowacki, Grób Agamemnona
Program poetycki Słowackiego:
Chodzi mi oto, aby język giętki
Powiedział wszystko, co pomyśli głowa;
A czasem był jak piorun jasny, prędki,
A czasem smutny jako pieśń stepowa, […]
Aby przeleciał wszystko ducha skrzydłem.
Strofa winna być taktem, nie wędzidłem.
Juliusz Słowacki, Beniowski
Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi
Przy blaskach gromu,
Że nie wiem, gdzie się w mogiłę położę,
Smutno mi, Boże!
Juliusz Słowacki, Hymn
Lecz wy, coście mnie znali, w podaniach przekażcie,
Żem dla ojczyzny sterał moje lata młode;
A póki okręt walczył – siedziałem na maszcie,
A gdy tonął – z okrętem poszedłem pod wodę…
___ ___ ___
Lecz zaklinam – niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba – na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!…
___ ___ ___
Jednak zostanie po mnie ta siła fatalna,
Co mi żywemu na nic… tylko czoło zdobi;
Lecz po śmierci was będzie gniotła niewidzialna,
Aż was, zjadacze chleba – w aniołów przerobi.
Juliusz Słowacki, Testament mój
Norwid:
Każdego z takich jak Ty świat nie może
Od razu przyjąć na spokojne łoże,
I nie przyjmował nigdy, jak wiek wiekiem,
Bo glina w glinę wtapia się bez przerwy,
Gdy sprzeczne ciała zbija się aż ćwiekiem
Później… lub pierwej…
Cyprian Kamil Norwid, Coś ty Atenom zrobił, Sokratesie…
Syn – minie pismo, lecz ty spomnisz, wnuku,
Co znika dzisiaj (iż czytane pędem)
Za panowania Panteizmu-druku,
Pod ołowianej litery urzędem –
Cyprian Kamil Norwid, Klaskaniem mając obrzękłe prawice…
Rozterki moralne:
Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia… trzeba być lisem i lwem.
Niccoló Machiavelli Książę (motto do Konrada Wallenroda)
Młodości! Jakże wielkie twe ofiary!
Jam miłość, szczęście, jam niebo za młodu
Umiał poświęcić dla sprawy narodu,
Z żalem, lecz z męstwem!
Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod
Rola poezji w życiu narodu:
O wieści gminna! Ty arko przymierza
Między dawnymi i młodszymi laty:
W tobie lud składa broń swego rycerza,
Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty.
___ ___ ___
O pieśni gminna, ty stoisz na straży
Narodowego pamiątek kościoła,
Z archanielskimi skrzydłami i głosem –
Ty czasem dzierżysz i miecz archanioła.
___ ___ ___
Płomień rozgryzie malowane dzieje,
Skarby mieczowi spustoszą złodzieje,
Pieśń ujdzie cało.
___ ___ ___
Wolnym rycerzom, powiadał, wolno wybierać oręże
I na polu otwartym bić się z równymi siłami;
Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników – podstępy.
___ ___ ___
Walter kochał swą żonę, lecz miał duszę szlachetną;
Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie.
___ ___ ___
Jesteś wolna, jesteś wdową po wielkim człowieku,
Który dla dobra ojczyzny wyrzekł się – nawet i ciebie!
___ ___ ___
Znam ja was, każda piosnka wajdeloty
Nieszczęście wróży jak nocnych psów wycie;
Mordy, pożogi wy śpiewać lubicie,
Nam zostawiacie chwałę i zgryzoty.
___ ___ ___
Jam to uczynił, dopełnił przysięgi,
Straszniejszej zemsty nie wymyśli piekło.
Adam Mickiewicz, Konrad Wallenrod
Boże! zdejm z serca mego jaskółczy niepokój,
Daj życiu duszę i cel duszy wyprorokuj…
___ ___ ___
Boże! Jak ten stary
Rósł zapałem w olbrzyma; lecz ja nie mam wiary,
Gdzie ludzie oddychają, ja oddech utracam.
___ ___ ___
Niech się Polaki modlą, czczą cara i wierzą…
___ ___ ___
Jam jest posąg człowieka, na posągu świata.
O, gdyby tak się wedrzeć na umysłów górę,
Gdyby stanąć na ludzkich myśli piramidzie,
I przebić czołem przesądów chmurę,
I być najwyższą myślą wcieloną…
___ ___ ___
Uczucia po światowych opadały drogach…
Gorzkie pocałowania kobiety – kupiłem…
Wiara dziecinna padła na papieskich progach…
___ ___ ___
Spojrzałem ze skały szczytu,
Duch rycerz powstał z lodów…
Winkelried dzidy wrogów zebrał i w pierś włożył,
Ludy! Winkelried ożył!
Polska Winkelriedem narodów!
Poświęci się, choć padnie jak dawniej!
jak nieraz!
___ ___ ___
A cóż wiesz, że nie jesteś jak ci obłąkani?
Ty chciałeś zabić widmo, poświęcić się za nic.
Juliusz Słowacki, Kordian
Trochę humoru:
Niech się dzieje wola Nieba,
Z nią się zawsze zgadzać trzeba.
___ ___ ___
Jeśli nie chcesz mojej zguby,
Krokodyla daj mi luby.
___ ___ ___
Hej! Gerwazy! daj gwintówkę!
Niechaj strącę tę makówkę!
Aleksander Fredro, Zemsta
Miłość według Fredry:
Przyrzekam na kobiety stałość niewzruszoną
Nienawidzić ród męski, nigdy nie być żoną.
___ ___ ___
Magnetyzm, mówią, jest to wolna władza,
Co z ciała w ciało zdrój życia wprowadza.
___ ___ ___
Ach, być kochanym wszyscy szczęściem głoszą,
Mem zdaniem kochać jest większą rozkoszą,
Los kilku istot zrobić swoim losem,
Czuć i żyć tylko drogich dusz odgłosem,
Dla dobra innych cenić własne życie,
Dla nich poświęcić każde serca bicie,
Światem uczynić najmniejszą zagrodę,
Tam mieć cel życia i życia nagrodę,
I kończąc cicho wytknięte koleje,
Za grób swój jeszcze przeciągnąć nadzieje.
Aleksander Fredro, Śluby panieńskie
Poeta przeklęty:
Gwiazdy wokoło twej głowy – pod twoimi nogami fale morza – na falach morza tęcza przed tobą pędzi i rozdziela mgły – co ujrzysz jest twoim – brzegi, miasta i ludzie tobie się przynależą – niebo jest twoim. Chwale twojej niby nic nie zrówna. –
___ ___ ___
Od dnia ślubu mojego spałem snem odrętwiałych, snem żarłoków, snem fabrykanta Niemca przy żonie Niemce – świat cały jakoś zasnął wokoło mnie na podobieństwo moje – jeździłem po krewnych, po doktorach, po sklepach, a że dziecię ma mi się narodzić, myślałem o mamce. –
___ ___ ___
Tegom żądał, o to przez długie modliłem się lata i nareszcie już bliski mojego celu – świat ludzi zostawiłem z tyłu – niechaj sobie tam każda mrówka bieży i bawi się dźbłem swoim, a kiedy go opuści, niech skacze ze złości lub umiera z żalu. –
___ ___ ___
Dramat układasz. –
Ha! – mój szatan się odzywa. –
___ ___ ___
Za to, żeś nic nie kochał, nic nie czcił prócz siebie, prócz siebie i myśli twych, potępion jesteś – potępion na wieki!
___ ___ ___
Galilaee, vicisti! –
Zygmunt Krasiński, Nie-Boska komedia
Moralność ludowa:
Bo słuchajcie i zważcie u siebie,
Że według Bożego rozkazu:
Kto nie doznał goryczy ni razu,
Ten nie dozna słodyczy w niebie.
___ ___ ___
Tak, muszę dręczyć się wiek wiekiem,
Sprawiedliwe zrządzenie Boże!
Bo kto nie był ni razu człowiekiem,
Temu człowiek nic nie pomoże.
___ ___ ___
Kto nie dotknął ziemi ni razu,
Ten nigdy nie może być w niebie.
Adam Mickiewicz, Dziady część II
O miłości romantycznej:
Kto miłości nie zna, ten żyje szczęśliwy,
I noc ma spokojną, i dzień nietęskliwy.
___ ___ ___
Nie wiesz, jaki tu żar płonie,
Mimo deszczu, mimo chłodu,
Zawsze płonie!
Nieraz chwytam śniegu, lodu,
Na gorącym cisnę łonie;
I śnieg tonie, i lód tonie,
Z piersi moich para bucha,
Ogień płonie!
Stopiłby kruszce i głazy,
Gorszy niż ten tysiąc razy,
Milion razy!
Adam Mickiewicz, Dziady cz. IV
Odwołania do Wertera, książki zbójeckie:
Księże, a znasz ty żywot Heloisy?
Znasz ogień i łzy Wertera?
Tylem wytrwał, tyle wycierpiałem,
Chyba śmiercią bole się ukoją;
Jeślim płochym obraził zapałem,
Tę obrazę krwią okupię moją.
___ ___ ___
Tylem wytrwał, tyle wycierpiałem,
Chyba śmiercią bole się ukoją;
Jeślim płochym obraził zapałem,
Tę obrazę krwią okupię moją.
___ ___ ___
Za coś dla mnie tyle ulubiona?
Za com z twoim spotkał się wejrzeniem?
Jednąm wybrał z tylu dziewcząt grona,
I ta cudzym przykuta pierścieniem!
___ ___ ___
Ach, jeśli ty Getego znasz w oryginale,
Gdyby przy tym jej głosek i dźwięk fortepianu!
Ale cóż? ty o boskiej tylko myślisz chwale,
Oddany twego tylko powinnościom stanu.
Wszakże lubisz książki świeckie?…
Ach, te to są książki zbójeckie!
Młodości mojej niebo i tortury!
One zwichnęły osadę mych skrzydeł
I wyłamały do góry,
Że już nie mogłem nad dół skręcić lotu.
Adam Mickiewicz, Dziady cz. IV
Życie marzeniami, poszukiwanie boskiej kochanki, realizacja ideału romantycznego wzorca miłości:
Kochanek przez sen tylko widzianych mamideł;
Nie cierpiąc rzeczy ziemskich nudnego obrotu,
Gardzący istotami powszedniej natury,
Szukałem, ach! Szukałem tej boskiej kochanki,
Której na podsłonecznym nie bywało świecie,
Którą tylko na falach wyobraźnej pianki
Wydęło tchnienie zapału,
A żądza w swoje własne przystroiła kwiecie.
Adam Mickiewicz, Dziady cz. IV
Teoria dusz bliźniaczych:
Czyliż niewinna miłość wiecznej godna męki?
Ten sam Bóg stworzył miłość, który stworzył wdzięki.
On dusze obie łańcuchem uroku
Powiązał na wieki z sobą!
Wprzód, nim je wyjął ze światłości stoku,
Nim je stworzył i okrył cielesną żałobą,
Wprzódy je powiązał z sobą!
___ ___ ___
Starcze! A gdy ja zacznę oskarżać nawzajem,
Przeklinać twe nauki, na sam widok zgrzytać?
Ty mnie zabiłeś! – ty mnie nauczyłeś czytać!
W pięknych księgach i w pięknym przyrodzeniu czytać!
Ty dla minie ziemię piekłem zrobiłeś
i rajem!
A to jest tylko ziemia!
___ ___ ___
Odtąd wszystkich spraw moich, chęci, myśli panią,
Ach, odtąd dla niej tylko, o niej przez nią, za nią!
___ ___ ___
Kobieto! puchu marny! ty wietrzna istoto!
Postaci twojej zazdroszczą anieli,
A duszę gorszą masz, gorszą niżeli!…
Adam Mickiewicz, Dziady cz. IV
Jedność dusz:
Tak znaliśmy nawzajem czucia wspólnej duszy,
Co jedno pomyśliło, już drugie odgadło.
Całą istnością połączeni ścisło,
Spojrzawszy tylko na twarzy zwierciadło,
Serce nasze jak w czystym widzieliśmy stoku.
___ ___ ___
Wybiło dwie godziny: miłości, rozpaczy,
A teraz następuje godzina przestrogi.
Adam Mickiewicz, Dziady cz. IV
Martyrologia:
Ten, co nas skarżył ma słuchać obrony;
On gwałtem chce nas karać – nie unikniem kary.
Został nam jeszcze środek smutny – lecz jedyny:
Kilku z nas poświęcim wrogom na ofiary,
I ci na siebie muszą przyjąć wszystkich winy.
Adam Mickiewicz, Dziady część III
Mesjanizm:
Stanęli przed kościołem; i właśnie w tej chwili
Słyszałem dzwonek, kiedy trupa przewozili.
Spójrzałem w kościół pusty i rękę kapłańską
Widziałem, podnoszącą Ciało i Krew Pańską,
I rzekłem: Panie! Ty, co sądami Piłata
Przelałeś krew niewinną dla zbawienia świata,
Przyjm tę spod sądów cara ofiarę dziecinną,
Nie tak świętą ni wielką, lecz równie niewinną.
Adam Mickiewicz, Dziady część III
O zaborcach:
O wy! co tylko na świat idziecie z północą,
Chytrość rozumem, a złość nazywacie mocą:
Kto z was wiarę i wolność znajdzie i zagrzebie,
Myśli Boga oszukać – oszuka sam siebie.
Adam Mickiewicz, Dziady część III
Poeta kreator:
Ty Boże, ty naturo! dajcie posłuchanie. –
Godna to was muzyka i godne śpiewanie. –
Ja mistrz!
Ja mistrz wyciągam dłonie!
Wyciągam aż w niebiosa i kładę me dłonie
Na gwiazdach jak na szklanych harmoniki kręgach. […]
Każdy ton ja dobyłem, wiem o każdym tonie;
Zgadzam je, dzielę i łączę,
I w tęczę, i w akordy, i we strofy plączę,
Rozlewam je we dźwiękach i w błyskawic wstęgach.
___ ___ ___
Boga, natury godne takie pienie!
Pieśń to wielka, pieśń-tworzenie,
Taka pieśń jest siła, dzielność,
Taka pieśń jest nieśmiertelność!
Ja czuję nieśmiertelność, nieśmiertelność tworzę,
Cóż Ty większego mogłeś zrobić – Boże?
Adam Mickiewicz, Dziady część III
Prometeizm:
O Ty! o którym mówią, że czujesz na niebie!
Jam tu, jam przybył, widzisz, jaka ma potęga! […]
Lecz jestem człowiek, i tam, na ziemi me ciało;
Kochałem, tam w ojczyźnie serce me zostało. –
Kłamca, kto Ciebie nazywał miłością.
Ty jesteś tylko mądrością.
___ ___ ___
Teraz duszą jam w moję ojczyznę wcielony;
Ciałem połknąłem jej duszę,
Ja i ojczyzna to jedno.
Nazywam się Milijon – bo za miliony
Kocham i cierpię katusze.
___ ___ ___
Polska Chrystusem narodów:
Tyran wstał – Herod! – Panie, cała Polska młoda
Wydana w ręce Heroda. […]
___ ___ ___
Nad króle i nad ludy podniesiony;
Na trzech stoi koronach, a sam bez korony:
A życie jego – trud trudów,
A tytuł jego – lud ludów;
Z matki obcej, krew jego dawne bohatery,
A imię jego czterdzieści i cztery.
___ ___ ___
Dama w Salonie o Nowosilcowie:
Odtąd jak Nowosilcow wyjechał z Warszawy,
Nikt nie umie gustownie urządzić zabawy:
Nie widziałam pięknego balu ani razu;
On umiał ugrupować bal na kształt obrazu. […]
Adam Mickiewicz, Dziady część III
O literaturze:
Dama: Macie robić lekturę? – przepraszam – choć umiem
Po polsku, ale polskich wierszy nie rozumiem.
Jenerał: Ma racyję po części, bo nudne po trochu.
Opiewa tysiąc wierszy o sadzeniu grochu.
___ ___ ___
Takich dziejów słuchają, lecz kto je przeczyta?
I proszę, jak opiewać współczesne wypadki;
Zamiast mitologiji są naoczne świadki.
Potem, jest to wyraźny, święty przepis sztuki,
Że należy poetom czekać – aż – aż –
Póki? –
Wiele lat czekać trzeba, nim się przedmiot świeży
Jak figa ucukruje, jak tytuń uleży? […]
A mnie by się zdało,
Że to wcale nie szkodzi, że przedmiot jest nowy;
Szkoda tylko, że nie jest polski, narodowy.
Nasz naród się prostotą, gościnnością chlubi,
Nasz naród scen okropnych, gwałtownych nie lubi; –
Śpiewać, na przykład, wiejskich chłopców zalecanki,
Trzody, cienie – Słowianie, my lubim sielanki.
Adam Mickiewicz, Dziady część III
Wysocki o Polsce i Polakach:
Nasz naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa,
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi;
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.
Adam Mickiewicz Dziady część III
Litwo! Ojczyzno moja! ty jesteś jak zdrowie.
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił.
___ ___ ___
Bo Sędzia w domu dawne obyczaje chował
I nigdy nie dozwalał, by chybiano względu
Dla wieku, urodzenia, rozumu, urzędu.
___ ___ ___
Więc nie dość gościa czekać, nie dość i zaprosić,
Trza czeladkę zebrać i stoły pownosić,
A przed ucztą trzeba dom oczyścić z śmieci;
Oczyścić dom, powtarzam, oczyścić dom, dzieci!
___ ___ ___
Poloneza czas zacząć. – Podkomorzy rusza […]
Brzmią zewsząd okrzyki
„Ach, to może ostatni! Patrzcie, patrzcie, młodzi,
Może ostatni, co tak poloneza wodzi!”
___ ___ ___
O matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie
Złożona – nie ma sił mówić o tobie!
___ ___ ___
Dziś dla nas, w świecie nie proszonych gości,
W całej przeszłości i całej przyszłości
Jedna już tylko jest kraina taka,
W której jest trochę szczęścia dla Polaka:
Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie.
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
Pozytywizm/Realizm
Filozofia
Społeczeństwo jest organizmem, w którym działanie poszczególnych jego części wzajemnie się warunkuje.
Herbert Spencer
Pozytywna filozofia podporządkowuje niezmiennym prawom wszystkie zjawiska organiczne, nieorganiczne, fizyczne, moralne, indywidualne, społeczne.
Auguste Comte
Nauka, która przyjmuje jako podstawę moralności użyteczność, głosi, że czyny są dobre, jeżeli przyczyniają się do szczęścia, złe, jeśli przyczyniają się do czegoś przeciwnego.
John Stuart Mill
Literatura
O miłości Goriota do córek:
Dawał przez dwadzieścia lat serce, miłość, oddał majątek w ciągu jednego dnia. Wycisnąwszy cytrynę, córki porzuciły ją na rogu ulicy.
Honoré Balzac Ojciec Goriot
O moralności epoki:
Oto jest życie. Nie jest ładniejsze niż kuchnia: tak samo cuchnie i trzeba sobie powalać ręce, jeśli się chce pitrasić; umiej tylko dobrze się umyć: w tym cała moralność naszej epoki.
___ ___ ___
Pieniądz daje wszystko, nawet dzieci.
Honoré Balzac, Ojciec Goriot
O moralności, o nadludziach:
Ludzie dzielą się na „zwykłych” i „niezwykłych”. Zwykli powinni żyć w posłuchu i nie wolno im przekraczać praw. […] Niezwykli zaś mają prawo do wszelkich zbrodni.
___ ___ ___
Nie zabiłem człowieka, zabiłem zasadę! Tak, zasadę zabiłem, ale czy przekroczyłem?
___ ___ ___
– Przecie zabiłem tylko wesz, Soniu, bezużyteczną, plugawą, szkodliwą.
– Człowieka nazywasz wszą?
Fiodor Dostojewski, Zbrodnia i kara
O pani Bovary:
Była kochanką wszystkich romansów, heroiną wszystkich dramatów, mglistą „Nią” wszystkich tomików wierszy.
___ ___ ___
Nie należy tykać bóstwa: pozłota zostaje na rękach.
Gustaw Flaubert Pani Bovary
O działalności Wokulskiego i zsyłce:
Gotował wraz z innymi piwo, które do dziś dnia pijemy, i sam w rezultacie oparł się aż gdzieś koło Irkucka.
Bolesław Prus, Lalka
Symboliczny opis życia Wokulskiego:
Stach przygryzał wargi, a mnie już wówczas przyszło na myśl, że to wydobywanie się z piwnicy jest symbolem jego życia, które upłynęło na wydzieraniu się ze sklepu Hopfera w szerszy świat.
Bolesław Prus, Lalka
Szuman o Wokulskim – romantyku:
Romantycy muszą wyginąć, to darmo; dzisiejszy świat nie dla nich… Powszechna jawność sprawia to, że już nie wierzymy ani w anielskość kobiet, ani w możliwość ideałów. […] Umarł przywalony resztkami feudalizmu…
___ ___ ___
Czy to w piwnicy u Hopfera, czy to na stepie tak się karmił Aldonami, Grażynami, Marylami […].
___ ___ ___
Trzeba było poznawać kobiety nie przez okulary Mickiewiczów, Krasińskich albo Słowackich, ale ze statystyki, która uczy, że każdy biały anioł jest w dziesiątej części prostytutką.
___ ___ ___
Stopiło się w nim dwu ludzi: romantyk sprzed roku sześćdziesiątego i pozytywista z siedemdziesiątego.
___ ___ ___
Ostatni to romantyk!… Jak oni się wynoszą…
Bolesław Prus, Lalka
Rzecki o lalkach – „ludziach”:
Marionetki! Wszystko marionetki!… Zdaje im się, że robią, co chcą, a robią tylko, co im każe sprężyna.
Bolesław Prus, Lalka
Benedykt do Emilii o bezużytecznym życiu:
– Więc oboje z tobą nurzać się będziemy w poezji, a tymczasem bank lub lichwiarze sprzedadzą nam Korczyn i wraz z dziećmi pójdziemy w świat o kiju…
Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem
Justyna o pracy:
Ależ, mój wuju, brak pracy był mi od dawna trucizną i wstydem.
Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem
O rozbiorach:
Rzeczpospolita to postaw czerwonego sukna, za które ciągną Szwedzi, Chmielnicki, […] Tatarzy, elektor i kto żyw naokoło.
Henryk Sienkiewicz Potop
Daremne żale, próżny trud,
Bezsilne złorzeczenia!
Przeżytych kształtów żaden cud
Nie wróci do istnienia.
Trzeba z żywymi naprzód iść,
Po życie sięgać nowe,
A nie w uwiędłych laurów liść
Z uporem stroić głowę.
Adam Asnyk, Daremne żale…
Szukajcie prawdy jasnego płomienia,
Szukajcie nowych nieodkrytych dróg.
___ ___ ___
Każda epoka ma swe własne cele
I zapomina o wczorajszych snach…
Adam Asnyk, Do młodych
O idealizmie:
Przeciw nadziei i przeciw pewności
Wystygłych duchów i śmierci wróżbitów
Wierzę w wskrzeszenie popiołów i kości,
W jutrznię błękitów…
I w gwiazdę ludów wierzę wśród zawiei,
Przeciw nadziei!
Maria Konopnicka, Contra spem spero
O sytuacji chłopów w Polsce po uwłaszczeniu:
Wolny! – Wszak może iść albo spoczywać,
Albo kląć z zgrzytem tłumionej rozpaczy,
Może szaleć i płakać, i śpiewać –
Bóg mu przebaczy…
Maria Konopnicka, Wolny najmita
Młoda Polska Modernizm
Filozofia
Samo życie uważam za instynkt wzrostu, trwania, gromadzenia, energii, mocy; gdzie nie ma woli mocy, tam jest upadek.
Friedrich Nietzsche
Sztuka jest odtworzeniem tego, co jest wiecznym, niezależnym od wszelkich zmian i przypadkowości, niezawisłym od czasu ani od przestrzeni.
___ ___ ___
Sztuka tendencyjna, sztuka pouczająca, sztuka-
-rozrywka […] sztuka mająca jakiś cel moralny lub społeczny przestaje być sztuką, a staje się biblią pauperum.
Stanisław Przybyszewski, Confiteor
Literatura
Dekadentyzm, kult sztuki
Melancholia, tęsknota, smutek, zniechęcenie
Są treścią mojej duszy.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Zamyślenia
Walka? Ale czyż mrówka rzucona na szyny
może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie? […]
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
Człowiecze z końca wieku?… Głowę zwiesił niemy.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Koniec wieku XIX
Choć życie nasze splunięcia nie warte:
Evviva l’arte! […]
W piersiach naszych płoną
Ognie przez Boga samego włożone.
Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Evviva l’arte
Siła, optymizm:
Całą bezkształtną masę kruszców drogocennych,
Które zalegają piersi mej głąb nieodgadłą,
Jak wulkan z swych otchłani wyrzucam bezdennych
I ciskam ją na twarde stalowe kowadło. […]
Bo z tych kruszców dla siebie serce wykuć muszę,
Serce hartowne, mężne, serce dumne, silne.
Leopold Staff, Kowal
Dopiero od posągów, od drzew i od trawy,
Z którymi żyłem długo wśród dalekich dróg,
Nauczyłem się prostej, pogodnej postawy.
Leopold Staff, Curriculum vitae
Kołtuństwo i specyficzna moralność pani Dulskiej:
Pamiętać: skromność – skarb dziewczęcia.
___ ___ ___
W porządnej kamienicy wypadki się nie trafiają. Czy pani widziała kiedy przed hrabską kamienicą pogotowie? Nie! A potem ta publika w gazetach! Trzy razy wymienione nazwisko Dulskiej – nazwisko moich córek przy takim skandalu…
___ ___ ___
Na to mamy cztery ściany i sufit, aby brudy swoje prać w domu i aby nikt o nich nie wiedział. Rozwłóczyć je po świecie to ani moralne, ani uczciwe. Ja zawsze tak żyłam, ażeby nikt nie mógł powiedzieć, iż byłam powodem skandalu. Kobieta powinna przejść przez życie cicho i spokojnie.
___ ___ ___
Ja to przecież zrobiłam dla jego dobra. Patrzeć już nie mogłam, jak się wisusował. To się nieraz robi. Ja nie pierwsza i nie ostatnia.
___ ___ ___
Moje sumienie jest czyste i nie boję się dnia białego.
Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej
Zbyszek Dulski o swoim życiu:
Bom się urodził po kołtuńsku, aniele! Bo w łonie matki już nim byłem – bo żebym skórę zdarł z siebie, mam tam pod spodem, w duszy, całą warstwę kołtunerii, której nic wyplenić nie zdoła. Coś, taki nowy, taki inny walczy z tym podstawowym – szarpie się, ciska. Ale ja wiem, że to do czasu, że ten kołtun rodzinny weźmie mnie za łeb, że przyjdzie czas, gdy ja będę Felicjanem, będę odbierał czynsze, będę… no… Dulskim, pra-Dulskim, ober-Dulskim, że będę rodził Dulskich, całe legiony Dulskich – będę miał srebrne wesele i porządny nagrobek, z dala od samobójców. I nie będę zielony, ale nalany tłuszczem i nalany teoriami, i będę mówił dużo o Bogu…
___ ___ ___
To jest to, co tu pełza tak brudno, tak ohydnie – co to za ścianę byle nie wyszło. Ale kto wiatr sieje, ten burzę zbiera!
Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej
Felicjan Dulski:
A niech was wszyscy diabli!!!
Gabriela Zapolska, Moralność pani Dulskiej
Dziennikarz – wyobrażenie o polskiej wsi – topos arkadii:
Niech na całym świecie wojna,
byle polska wieś zaciszna,
byle polska wieś spokojna.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Czepiec – waleczność i bohaterstwo polskich chłopów, aluzja do sposobu traktowania chłopów przez inteligentów – brak porozumienia:
Pon się boją we wsi ruchu.
Pon nos obśmiwają w duchu. –
A jak my, to my się rwiemy
ino do jakiej bijacki.
Z takich, jak my, był Głowacki.
A, jak myślę, ze panowie
duza by juz mogli mieć,
ino oni nie chcom chcieć!
Stanisław Wyspiański, Wesele
Radczyni o chłopach i niemożności porozumienia inteligencji i chłopów:
Oni tam się gniotą, tłoczą
i ni stąd, ni zowąd naraz
trzask, prask, biją się po pysku; […]
Wyście sobie, a my sobie.
Każden sobie rzepkę skrobie.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Poeta – młodopolskie hasło:
Sztuka dla sztuki.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Rachela o bronowickiej chacie:
Ensemble jak z feerii, z bajki,
ach, ta chata rozśpiewana,
jakby w niej słowiki dźwięcą,
i te stroje ukąpane tęczą. […]
ach, ta chata rozśpiewana,
ta roztańczona gromada,
zobaczy pan, proszę pana,
że się do poezji nada.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Pan Młody o życiu na wsi – chłopomania:
Żyłem dotąd w takiej cieśni,
pośród murów szarej pleśni:
wszystko było szare, stare,
a tu naraz wszystko młode,
znalazłem żywą urodę,
więc wdecham to życie młode; […]
teraz tak w powietrzu wiszę
w tej urodzie, w tym weselu;
lecę, jak mnie konie niosą –
od miesiąca chodzę boso,
od razu się czuję zdrowo,
chadzam boso, z gołą głową;
pod spód więcej nic nie wdziewam,
od razu się lepiej miewam.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Poeta o weselnikach:
Duch się w każdym poniewiera,
że czasami dech zapiera;
tak by gdzieś het gnało, gnało,
tak by się nam serce śmiało
do ogromnych wielkich rzeczy,
a tu pospolitość skrzeczy,
a tu pospolitość tłoczy,
włazi w usta, uszy, oczy.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Poeta o naturze Polaków:
My jesteśmy jak przeklęci,
że nas mara, dziwo nęci,
wytwór tęsknej wyobraźni
serce bierze, zmysły draźni;
że nam oczy zaszły mgłami;
pieścimy się jeno snami,
a to, co tu nas otacza,
zdolność nasza przeinacza:
w oczach naszych chłop urasta
do potęgi króla Piasta!
Stanisław Wyspiański, Wesele
Gospodarz o potędze chłopstwa:
A bo chłop i ma coś z Piasta,
coś z tych królów Piastów – wiele!
– Już lat dziesięć pośród siedzę,
sąsiadujemy o miedzę.
Kiedy sieje, orze, miele,
taka godność, takie wzięcie;
co czyni, to czyni święcie.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Dziad – aluzja do rabacji galicyjskiej:
Bawiom, bawiom, moiściewy,
A toć były dawniej gniewy!
Nawet była krew, rzezańce
I splamiła krew sukmany.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Dziad i Żyd o spotkaniu na weselu chłopów i inteligencji, chłopomania:
Dziad
On z miasta pan, ona chłopka,
z miasta het poprzyjezdzali,
z chłopami się przywitali
jak się patrzy.
Żyd
Taka szopka,
bo to nie kosztuje nic
potańcować sobie raz:
jeden Sas, a drugi w las.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Rachela – motyw chochoła jako symbolu odrodzenia:
Nie przeziębi najgorszy mróz,
jeźli kto ma zapach róż;
owiną go w słomę zbóż,
a na wiosnę go odwiążą
i sam odkwitnie.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Dziennikarz o usypianiu narodu:
Usypiam duszę mą biedną
i usypiam brata mego;
wszystko jedno, wszystko jedno,
tyle złego co dobrego,
okropne rzeczy się dzieją.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Hetman krytykuje chłopomanię Pana Młodego:
Czepiłeś się chamskiej dziewki?!
Polska to wszystko hołota,
tylko im złota.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Rachela – chata bronowicka jako symbol całej Polski:
W powietrzu atmosferyczna zmiana:
chata stała się rozkochana
w polskości – właściwa skala: żar, co się duchem udziela,
co się na powietrzu spala
jak garść lnu.
Stanisław Wyspiański Wesele
Symbole:
Wróć, nim trzeci pieje kur:
wrócisz, to se staniesz tu;
wtedy zadmij tęgo w róg,
to się taki wzmoże Duch,
jaki nie był od lat stu –
bo wszyscy wytężą słuch.
Ino nie zgub, bo róg złoty,
bo go zseła Jasny Bóg.
___ ___ ___
Złota podkowa –!
Stanisław Wyspiański Wesele
Nos – przedstawiciel dekadentów:
Wszystko nudzi,
wszystko mi się przykrzy już:
koło serca mi się studzi,
odleciał mnie Anioł Stróż; […]
Znam, znam: eviva l’arte,
życie nasze nic nie warte: […]
Piję, piję, bo ja muszę,
bo jak piję, to mnie kłuje;
wtedy w piersi serce czuję,
strasznie wiele odgaduję:
tak po polsku coś miarkuję – –
Stanisław Wyspiański, Wesele
Panna Młoda:
I cóż to za nauka?
Serce – ! – ?
A to Polska właśnie.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Czepiec grożący panom:
Panowie, jakeście som,
jeźli nie pójdziecie z nami,
to my na was – i z kosami!
Stanisław Wyspiański, Wesele
Chochoł o tańcu chocholim:
Tańcuj, tańczy cała szopka,
a cyś to ty za parobka? […]
Miałeś, chamie, złoty róg,
miałeś, chamie, czapkę z piór:
czapkę wicher niesie,
róg huka po lesie,
ostał ci sie ino sznur,
ostał ci sie ino sznur.
Stanisław Wyspiański, Wesele
Jasiek o tańcu chocholim:
Nic nie słysom, nic nie słysom,
ino granie, ino granie,
jakieś ich chyciło spanie…?!
Stanisław Wyspiański, Wesele
Didaskalia:
Dech mu zapiera Rozpacz, a przestrach i groza obejmują go martwotą;
Słania się, chyla ku ziemi, potrącany przez zbity krąg taneczników, który daremno chciał rozerwać; – a za głuchym dźwiękiem wodzą się sztywno pary taneczne we wieniec uroczysty, powolny, pogodny – zwartym kołem, weselnym.
Stanisław Wyspiański Wesele
Judym o swoich powinnościach wobec świata:
Ja muszę rozwalić te śmierdzące nory. Nie będę patrzył, jak żyją i umierają ci od cynku. Polne kwiaty w doniczce, to tak… To dobrze… Ale czy można?
___ ___ ___
Otrzymałem wszystko, co potrzeba… Muszę to oddać, com wziął. Ten dług przeklęty… Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy, którą bym przycisnął do serca z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe nory. Muszę wyrzec się szczęścia. Muszę być sam jeden. Żeby obok mnie nikt nie był, nikt mnie nie trzymał!
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
O rodzie Borynów – mitologizacja:
Borynowie byli rodowi, starzy gospodarze, a Maciej chociaż urzędu nijakiego nie sprawował, ale gromadzie przewodził. Jakże, na odwiecznych kmiecych rolach siedział, z dziada pradziada we wsi, rozum miał, bogactwo miał – że chcąc, nie chcąc, a słuchali i uważali go wszyscy.
Władysław Stanisław Reymont Chłopi
O prawach wsi:
Takie urządzenie boskie jest […], że jeden ma, a drugi wiatr po polu łapie.
___ ___ ___
Bieda łacniej przekuwa człowieka niźli żelazo.
Władysław StanisławReymont, Chłopi
Dwudziestoleciemiędzywojenne
Filozofia
Kultura jako źródło cierpień:
Bylibyśmy o wiele szczęśliwsi, gdybyśmy wrócili do stanu pierwotnego.
___ ___ ___
Sublimacja popędu jest szczególnie wyróżniającą cechą rozwoju kultury, dając początek nauce, sztuce, religii, ideologii.
Zygmunt Freud
Archetypy to czynniki i motywy, które porządkują pewne elementy psychiczne, nadając im formę obrazów.
Carl Gustaw Jung
Literatura
Matka Cezarego o rewolucji:
Twierdziła, że kto by chciał tworzyć ustrój komunistyczny, to powinien by podzielić na równe działy pustą ziemię, jakiś step czy jakieś góry, i tam wspólnymi siłami orać, siać, budować – żąć i zbierać. Zaczynać wszystko sprawiedliwie, z Boga i ze siebie. Cóż to za komunizm, gdy się wedrzeć do cudzych domów, pałaców, kościołów, które dla innych celów zostały przeznaczone i po równo dzielić się nie dadzą. – Jest to – mówiła – pospolita grabież. Niewielka to sztuka z pałacu zrobić muzeum. Byłoby sztuką godną nowych ludzi – wytworzyć samym przedmioty muzealne i umieścić je w gmachu zbudowanym komunistycznymi siłami w muzealnym celu.
Stefan Żeromski, Przedwiośnie
Cezary – stosunek do rewolucji:
Rewolucja […] jest to konieczność, wyższa ponad wszystko. Jest to prawo moralne. Poprzez dziesiątki setek lat ludzie nieszczęśliwi byli przez uprzywilejowanych deptani, ciemiężeni, wyzuwani ze wszelkiego prawa. Iluż to wskutek panowania tego bestialskiego prawa uprzywilejowanych nad wyzutymi ze wszelkiego prawa poniosło śmierć z chorób, nędzy, katuszy przymusowego ubóstwa, w udręczeniach, w jarzmie służby!
Stefan Żeromski, Przedwiośnie
Obraz rewolucji w Baku:
Bez żadnej przesady i przenośni mówiąc, krew płynęła nie rowami, lecz lała się po powierzchniach jako rzeka wieloramienna. Ściekła do morza i zafarbowała czyste fale. Trupy wyrżniętych Ormian wrzucano w morze, podwożąc je na brzeg samochodami ciężarowymi i wozami.
Stefan Żeromski, Przedwiośnie
Szklane domy:
W domach tego typu, wiejskich, czyli jak się dawniej mówiło, chłopskich, nie ma pieców. Gorąca woda w zimie idzie dookoła ścian, wewnątrz belek, obiegając każdy pokój. Pod sufitem pracują szklane wentylatory normujące pożądane ciepło i wprowadzające do wnętrza zawsze świeże powietrze. […]
Tymi samymi wewnętrznymi rurami idzie w lecie woda zimna obiegająca każdy pokój. Woda ochładza ściany, wskutek czego jest w takim domku podczas największego upału jak w bakińskiej naszej piwnicy, tylko bez jej zgnilizny i odoru.
Stefan Żeromski, Przedwiośnie
Życie komorników w Chłodku:
Jakże straszną była ich zima! Jakże potworne wśród nich grasowały choroby! Jakież katusze znosiły kobiety tego klanu pariasów, gdy w ich potomstwo uderzały krosty albo to straszniejsze, co ściśnie w gardle i zadusi nieletnie dzieciątko…
Stefan Żeromski, Przedwiośnie
Pytania Baryki skierowane do Gajowca jako przedstawiciela rządu:
Czemu gnębicie w imię Polski nie-Polaków? Czemu tu tyle nędzy? Czemu każdy załamek muru utkany jest żebrakami? Czemu tu dzieci zmiatają z ulic mokry pył węglowy, żeby się wśród tej okrutnej zimy troszeczkę ogrzać?
Stefan Żeromski, Przedwiośnie
Argumenty Baryki w dyskusji z komunistami:
Jeżeli tutejsza klasa robotnicza przeżarta jest nędzą i chorobami, jeżeli ta klasa jest w stanie zwyrodnienia, jeżeli ta klasa jest pozbawiona kultury, to jakimże sposobem i prawem ta właśnie klasa może rwać się do roli odrodzicielki tutejszego społeczeństwa?
Stefan Żeromski, Przedwiośnie
Słowa Gajowca – uzasadnienie tytułu:
…dopiero pierwszy wiosenny wiatr powiał w nasze twarze. To dopiero przedwiośnie nasze. Wychodzimy na przemarznięte role i oglądamy dalekie zagony. Bierzemy się do własnego pługa, do radła i motyki, pewnie, że nieumiejętnymi rękami. […] – Wierzymy, że doczekamy się jasnej wiosenki naszej…
Stefan Żeromski, Przedwiośnie
O moralności i granicach moralnych:
Umiera się w byle jakim miejscu życia.
___ ___ ___
Jest się takim, jak myślą o nas ludzie, nie jak myślimy o sobie my.
Jest się takim, jak miejsce, w którym się jest.
___ ___ ___
Nie, chodzi o to, że musi coś przecież istnieć. Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą.
___ ___ ___
To, czego chciał to był boleborzański schemat. Musiała przebaczyć.
Zofia Nałkowska, Granica
O formie i ucieczce przed nią:
Juliusz Słowacki, wielki poeta, kochamy Juliusza Słowackiego, gdyż był wielkim poetą. […]
Jak zachwyca, jeśli nie zachwyca?
___ ___ ___
Czy wreszcie my stwarzamy formę, czy ona nas stwarza? […]
Ach, stworzyć formę własną! Przerzucić się na zewnątrz! Wyrazić się! Niech kształt mój rodzi się ze mnie, niech nie będzie zrobiony mi!
___ ___ ___
I jeśli robaki, owady cały dzień uganiają się za pożywieniem, my bez wytchnienia jesteśmy w pościgu za formą.
___ ___ ___
Wszystko podszyte jest dzieckiem.
___ ___ ___
Gdyż nie ma ucieczki przed gębą, jak tylko w inną gębę, a przed człowiekiem schronić się można jedynie w objęcia innego człowieka.
___ ___ ___
Koniec i bomba
A kto czytał, ten trąba!
(to zdanie podpowiedziała Gombrowiczowi jego gosposia)
Witold Gombrowicz, Ferdydurke
Oniryczny świat Schulza:
Gdyż wszedłszy raz w niewłaściwą sień i na niewłaściwe schody, dostawało się zazwyczaj w prawdziwy labirynt obcych mieszkań.
Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe
Literatura po 1939 roku
Filozofia
Człowieka w pojęciu egzystencjalnym nie można zdefiniować dlatego, że jest on pierwotnie niczym, a będzie dopiero, kim siebie uczyni.
___ ___ ___
Człowiek jest odpowiedzialny za to, czym jest, tzn. jest on odpowiedzialny nie tylko za swoją indywidualność, ale także za innych ludzi.
___ ___ ___
Człowiek jest skazany na wolność, dźwiga na swoich barkach ciężar całego świata.
Jean-Paul Sartre
Metafora dżumy, człowiek, zagrożenie:
Nikt nie będzie wolny, jak długo będą istniały zarazy.
___ ___ ___
[…] każdy nosi w sobie dżumę, nikt bowiem […] nie jest od niej wolny. I trzeba czuwać nad sobą nieustannie, żeby w chwili roztargnienia nie tchnąć dżumy w twarz drugiego człowieka.
___ ___ ___
W ludziach więcej rzeczy zasługuje na podziw niż na pogardę.
___ ___ ___
[…] że bakcyl dżumy nigdy nie umiera i nie znika, że może przez dziesiątki lat pozostać w meblach i bieliźnie […] i że nadejdzie być może dzień, kiedy […] dżuma obudzi swe szczury i pośle je, by umierały w szczęśliwym mieście.
Albert Camus, Dżuma
Wojna, okupacja, doświadczenie pokolenia Kolumbów:
Umrzeć przyjdzie, gdy się kochało
Wielkie sprawy głupią miłością.
Krzysztof Kamil Baczyński, Z głową na karabinie
Mam dwadzieścia cztery lata
Ocalałem
Prowadzony na rzeź.
___ ___ ___
Szukam nauczyciela i mistrza
niech przywróci mi wzrok słuch i mowę
niech jeszcze raz nazwie rzeczy i pojęcia
niech oddzieli światło od ciemności.
Tadeusz Różewicz, Ocalony
Holokaust, doświadczenia Żydów:
Śmierć ludzi ginących w milczeniu
jest niczym, bo nic nie pozostawiają po sobie, a ci, co strzelają,
pozostawiają legendę.
Hanna Krall, Zdążyć przed Panem Bogiem
Totalitaryzm – hitlerowskie obozy koncentracyjne:
Bo żywi zawsze mają rację przeciw umarłym.
Tadeusz Borowski, U nas w Auschwitzu…
Głód jest wtedy prawdziwy, gdy człowiek patrzy na drugiego człowieka jak na obiekt do zjedzenia.
Tadeusz Borowski, Dzień na Harmenzach
Ludzie ludziom
zgotowali ten los
Zofia Nałkowska, Medaliony motto
W Niemczech, można powiedzieć, ludzie umieją coś robić – z niczego…
Zofia Nałkowska, Medaliony
Niewątpliwie byli to ludzie, którzy mogli to robić, ale robić tego nie musieli. Zawczasu jednak uczyniono wszystko, by wydobyć z nich i uruchomić siły, które drzemią w podświadomości człowieka i które – nie zbudzone – mogłyby nigdy nie dojść do głosu.
Zofia Nałkowska, Medaliony
Totalitaryzm – proza łagrowa:
Człowiek głodny nie filozofuje, gotów jest zrobić wszystko, aby zdobyć dodatkową łyżkę strawy.
___ ___ ___
Życie bez czekania na cokolwiek nie ma najmniejszego sensu i wypełnia się po brzegi rozpaczą.
___ ___ ___
Teoria prawa sowieckiego opiera się na założeniu, że nie ma ludzi niewinnych.
___ ___ ___
Obóz […] stan bezprawia uświęcony zmową silniejszych.
___ ___ ___
Nie ma takiej rzeczy, której by człowiek nie zrobił z głodu i bólu.
___ ___ ___
Człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach i uważam za upiorny nonsens naszych czasów próby sądzenia go według uczynków, jakich dopuścił się w warunkach nieludzkich – tak jakby wodę można mierzyć ogniem, ziemię piekłem.
___ ___ ___
Teraz, kiedy wiem, że cała Rosja była zawsze i jest po dziś dzień martwym domem, że zatrzymał się czas pomiędzy katorgą Dostojewskiego a naszymi własnymi mękami – jestem wolna, zupełnie wolna!
Gustaw Herling-Grudziński, Inny świat
Godność człowieka – w totalitaryzmie i nie tylko:
Który skrzywdziłeś człowieka prostego
Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając
………………………………………………………………….
Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta.
Możesz go zabić – narodzi się nowy.
Spisane będą czyny i rozmowy.
Czesław Miłosz, Który skrzywdziłeś
idź wyprostowany wśród tych co na kolanach […]
ocalałeś nie po to aby żyć
masz mało czasu trzeba dać świadectwo.
bądź odważny gdy rozum zawodzi bądź odważny
w ostatecznym rachunku jedynie to się liczy
a Gniew twój bezsilny niech będzie jak morze
ilekroć usłyszysz głos poniżonych i bitych.
Zbigniew Herbert, Przesłanie Pana Cogito
Totalitaryzm – życie w komunizmie:
Jak komuna czego dotknie, zaraz ześwini.
Andrzej Szczypiorski, Początek
Polska i Polacy:
Nareszcie zdechł mit o naszej wyjątkowości, o tym polskim cierpieniu, które zawsze było czyste, prawe, szlachetne […]
Może wreszcie teraz Polska zrozumie, że łajdactwa i świętość w jednym stoją domu, także tutaj nad Wisłą, jak wszędzie na całym bożym świecie.
Andrzej Szczypiorski, Początek
Everyman, antybohater:
Gadać mu się nie chce… Przecież on jest głównym bohaterem. […]
Zlitujcie się, to nie bohater. To po prostu śmieć. […]
Mów coś, rób coś, posuwaj akcję, w uchu chociaż dłub!
___ ___ ___
Wszystko jest na zewnątrz, są jakieś twarze, drzewa, obłoki, umarli… ale to wszystko tylko przepływa przeze mnie.
Tadeusz Różewicz Kartoteka
Tradycja i nowoczesność, bunt, metafora totalitaryzmu:
W tym domu panuje bezwład, entropia i anarchia!
___ ___ ___
Już nic nie jest możliwe, ponieważ wszystko jest możliwe.
___ ___ ___
Wcale mi się nie podoba ta konwencja braku konwencji.
___ ___ ___
Ale nie bójcie się, byle cicho siedzieć, nie podskakiwać, uważać, co mówię, a będzie wam dobrze, zobaczycie. Ja jestem swój chłop. I pożartować mogę, i zabawić się lubię. Tylko posłuch musi być.
Sławomir Mrożek, Tango
Życie ludzkie, przypadek, przemijanie
Nic dwa razy się nie zdarza
i nie zdarzy. Z tej przyczyny
zrodziliśmy się bez wprawy
i pomrzemy bez rutyny.
Wisława Szymborska, Nic dwa razy
Miłość:
Śpieszmy się kochać ludzi tak szybko odchodzą
Zostaną po nich buty i telefon głuchy.
___ ___ ___
i nigdy nie wiadomo mówiąc o miłości
czy pierwsza jest ostatnią czy ostatnia pierwszą.
Jan Twardowski, Śpieszmy się
Zobacz: