AKADEMIA MATURALNA
TESTUJ SIĘ – zestaw ćwiczeń do testu
Zadanie 5
Jacques Le Goff, Inteligencja w wiekach średnich (fragmenty)
Fragment 1.
Taniec śmierci, pod koniec średniowiecza porywający różne “stany” – to znaczy różne grupy społeczne – ku nicości, w której lubuje się wrażliwość schyłkowej epoki, pociąga często – obok królów, szlachty, duchownych, mieszczan, chłopów – i klerka, którego nie zawsze można zaliczyć do mnichów i księży. Ów klerk należy do rodziny, którą wydał średniowieczny Zachód: do inteligencji. Dlaczego ta właśnie nazwa znalazła się w tytule książki? Nie zjawiła się tam bez uzasadnionej przyczyny. Wśród tylu określeń: uczeni, mędrcy, klerkowie, myśliciele (terminologia świata myśli zawsze była trochę chwiejna), ten właśnie wyraz oznacza środowisko jasno zarysowane, mianowicie środowisko nauczycieli.
Pytanie 1.
Czemu służy przywołanie średniowiecznego motywu danse macabre ?
Odpowiedź:
Odwołanie się autora do motywu danse macabre – tańca śmierci jest pretekstem do pokazania, że inteligencja jako grupa społeczna należy – tak samo jak pozostałe stany – do “wielkiej rodziny średniowiecznej”.
Komentarz:
Tekst odnosi się do tematyki średniowiecznej. Pamiętaj, że przedmiotem Twojej analizy na maturze może być fragment odnoszący się do dowolnej epoki (nie tylko do czasów współczesnych). Najczęściej są to eseje: literackie, filozoficzne, historyczne. Często pojawiają się też teksty kulturoznawcze. Krótko mówiąc, możesz spodziewać się wszystkiego. Jednak ideą tej części matury jest sprawdzenie nie tylko Twojej wiedzy, ale – a może nawet przede wszystkim – umiejętności humanistycznego, tak syntetycznego, jak i analitycznego myślenia, zdolności kojarzenia, wyciągania wniosków, samodzielności, dojrzałości, a także bogactwa języka. Warto więc dużo czytać i… robić testy! Tego też trzeba się nauczyć.
Powyższe polecenie jest dosyć typowe: masz za zadanie określić, w jakim celu autor przywołuje dany motyw (w tym wypadku danse macabre). Dosłownej odpowiedzi nie znajdziesz w tekście, po przeczytaniu akapitu musisz samodzielnie wyciągnąć wnioski. Średniowieczny “taniec śmierci” nie omijał żadnego ówczesnego stanu; umieszczając w tym korowodzie klerka jako przedstawiciela inteligencji, autor podkreśla i uwypukla fakt, że ta grupa społeczna istniała już w średniowieczu.
Fragment 2.
Pojawia się ono we wczesnym średniowieczu, krzewi się w miejskich szkołach wieku XII, rozkwita od wieku XIII na uniwersytetach. Oznacza tych, których zawodem jest myślenie i przekazywanie swojej myśli. To łączenie własnych rozmyślań z ich rozpowszechnianiem w formie nauczania jest cechą charakterystyczną intelektualisty. Na pewno przed epoką nam współczesną środowisko to nie było nigdy tak jasno określone i tak świadome swojej odrębności, jak w wiekach średnich. Unikając terminu raczej dwuznacznego, jakim jest klerk (clericus), próbowało ochrzcić się imieniem, które w wieku XIII propagował Siger z Brabantu: imieniem philosophus, które jednak zmuszony byłem odrzucić, ponieważ dla nas słowo “filozof” oznacza kogoś innego. Wyraz ten jest zapożyczony ze starożytności. W epoce Tomasza z Akwinu i Sigera filozofem w całym tego słowa znaczeniu, Filozofem przez duże F, jest Arystoteles. Ale w wiekach średnich jest on uważany za filozofa chrześcijańskiego. Jest on wyrazem ideału szkół od wieku XII do XV: humanizmu chrześcijańskiego. Ale w naszej świadomości humanista oznacza inny typ uczonego, uczonego epoki renesansu: wieków XV i XVI, będący właśnie przeciwieństwem średniowiecznego inteligenta.
Pytanie 2.
Na czym polega inne rozumienie słowa “humanista” w wiekach średnich i dziś?
Odpowiedź:
W epoce średniowiecza humanista ma swoje intelektualne korzenie w chrześcijaństwie. Dziś humanistę kojarzymy z wszechstronnością, odwołujemy się zatem do wzoru człowieka renesansu, który jest “przeciwieństwem średniowiecznego inteligenta”.
Komentarz:
To polecenie ma inną konstrukcję od poprzedniego. Wymaganej odpowiedzi szukaj bezpośrednio w tekście. Twoja wypowiedź ma być zwięzła, odrzuć niepotrzebne informacje. Pamiętaj, by nie przepisywać dosłownie całych fragmentów zdań (chyba, że jesteś o to wyraźnie proszony). Jeżeli z jakichś względów przytaczasz słowa autora, zawsze używaj cudzysłowu! Pytania często są podchwytliwe, nie zawsze ujęcie – nawet własnymi słowami – odpowiedniego fragmentu tekstu jest równoznaczne z udzieleniem prawidłowej odpowiedzi.
Fragment 3.
Oznacza to, że niniejszy szkic – któremu, gdybym się nie obawiał i zbyt wielkich słów, i niewłaściwego stosowania terminów, tak dzisiaj nadużywanych, dałbym podtytuł: “wstęp do socjologii historycznej zachodnioeuropejskiej inteligencji” – pomija wielu znakomitych przedstawicieli bogatej myśli średniowiecznej. Zarówno mistycy zamknięci w klasztorach, jak poeci lub kronikarze, dalecy od świata szkół i tkwiący w innych środowiskach – jeżeli ukażą się tutaj, to tylko przelotnie, dla kontrastu. Nawet Dante, który panuje nad myślą średniowiecznego Zachodu, rzuci na te kartki zaledwie cień swojej gigantycznej postaci. Bo chociaż kształcił się na uniwersytetach (miał rzekomo zawędrować aż do Paryża, na ulicę du Fouarre) i dzieło jego w końcu XIV wieku stanie się we Włoszech podręcznikiem szkolnym, i chociaż postać Sigera pojawia się w dość zagadkowych wierszach jego “Raju”, postępował on za Wergiliuszem przez mroczny las innymi drogami niż te, które utorowali lub tłumnie przemierzali nasi przedstawiciele inteligencji. Rutebeuf, Jan de Meung, Chaucer i Villon znajdą się tutaj z tego jedynie tytułu, że pobyt w szkołach wycisnął na nich silniejsze lub słabsze piętno.
Pytanie 3.
O jakie dzieło Dantego chodzi i dlaczego autor pragnie świadomie pominąć w swej książce osobę tego wielkiego twórcy?
Odpowiedź:
Chodzi przede wszystkim o największe poetyckie arcydzieło Dantego: Boską komedię.
Autora, jak sam pisze, nie interesują mistycy, poeci i kronikarze, “dalecy od świata szkół i tkwiący w innych środowiskach”. A Dante był przecież jednym z nich: poetą, wielkim, genialnym twórcą swej epoki. To, jak powiedzielibyśmy dziś, bardziej “postać z innej bajki” niż interesujący autora, związani ze szkolnictwem, przedstawiciele inteligencji.
Komentarz:
Polecenie zawiera w sobie dwa pytania. Pierwsze, choć łatwe, odwołuje się do Twojej wiedzy spoza tekstu. Nietrudno zgadnąć, o jaki utwór chodzi. Słowa klucze: Raj ,Wergiliusz, to pewna podpowiedź. Zresztą Dante przeszedł do historii światowej literatury przede wszystkim jako autor tego wielkiego, jedynego w swoim rodzaju arcydzieła. (Mimo że w swoich czasach był znany też jako autor poezji i cyklu uczonych wykładów, dlatego nawet jeżeli znajdujące się w tekście akapitu sformułowanie “jego dzieło” potraktujemy jako odniesienie do całościowego dorobku twórczego pisarza, i tak ”Boska komedia” pozostaje jego zwieńczeniem).
Druga część polecenia wymaga odwołania się do całego akapitu. Zresztą proponowana odpowiedź nie jest jedyną możliwą. Znając życie Dantego, można wyjść od metaforycznego sformułowania autora tekstu, jakoby twórca “ Boskiej komedii” “postępował za Wergiliuszem przez mroczny las innymi drogami niż te, które utorowali lub tłumnie przemierzali nasi przedstawiciele inteligencji”.
Fragment 4.
Tak więc zajmuję się tutaj tylko jednym aspektem myśli średniowiecznej, tylko jednym z wielu typów człowieka nauki. Nie znaczy to, żebym nie dostrzegał istnienia lub nie doceniał ważności innych ugrupowań umysłowych, innych mistrzów. Ale klerk wydal mi się tak godny uwagi, tak charakterystyczny dla historii myśli zachodnioeuropejskiej i tak jasno określony socjologicznie, że postać jego i dzieje przykuły moją uwagę. Zresztą niesłusznie używam, mówiąc o nim, liczby pojedynczej, gdyż występował on w wielu odmianach, co, mam nadzieję, zdołam w tej książce wykazać. Od Abelarda do Ockhama, od Alberta Wielkiego do Jana Gersona, od Sigera z Brabantu do Bessariona, ileż temperamentów, charakterów, zainteresowań różnych, a nawet sprzecznych!
Pytanie 4.
Odwołując się do całego tekstu, odpowiedz, jak rozumiesz sformułowane w akapicie stwierdzenie, że postać klerka jest “jasno określona socjologicznie”?
Odpowiedź:
Przez “klerka” rozumie autor środowisko nauczycieli, “środowisko jasno zarysowane”, oznaczające tych, którzy mają za zadanie myślenie i przekazywanie myśli (czyli intelektualistów). Jak pisze autor, środowisko to nigdy nie było przed epoką współczesną tak jasno określone i nie miało takiego poczucia swej odrębności jak w średniowieczu.
Komentarz:
Zawsze powinieneś odnosić poszczególne fragmenty do całego kontekstu wypowiedzi. Tym razem, aby udzielić odpowiedzi, musisz wrócić pamięcią do wcześniejszych treści, szczególnie tych zawartych w akapicie 1. i 2.
Fragment 5.
Uczonego i profesora, zawodowego myśliciela, jakim jest intelektualista, można również określić przez pewne rysy psychiki, które załamują się w jego umysłowości, przez pewne cechy charakteru, które mogą utrwalić się, stać się nawykami, manią. Intelektualiście, jako myślicielowi, grozi niebezpieczeństwo, że stanie się suchym teoretykiem, jako naukowcowi – że zostanie pedantem, a jako krytykowi, że będzie burzył i oczerniał dla samej zasady. W świecie współczesnym nie brak potwarców, którzy chętnie uczyniliby go kozłem ofiarnym. Tymczasem średniowiecze, o ile wyszydzało skostniałych scholastyków, nie było aż tak niesprawiedliwe. Nie obarczało profesorów uniwersytetu odpowiedzialnością za utratę Jerozolimy ani nie winiło przedstawicieli Sorbony o klęskę pod Azincourt. Poza suchym rozumieniem umiało dostrzec namiętną miłość sprawiedliwości, poza nauką – dążenie do prawdy, poza krytyką – poszukiwanie dobra. Wrogom intelektualisty Dante dał odprawę przed wiekami, umieszczając w “Raju” pogodzonych ze sobą trzech największych intelektualistów XIII: świętego Tomasza, świętego Bonawenturę i Sigera z Brabantu.
Pytanie 5.
Na podstawie powyższego fragmentu, krótko wyjaśnij, w czym widzi autor różnicę między obecnym a średniowiecznym statusem intelektualisty?
Odpowiedź:
Dzisiejszy status intelektualisty określa autor mianem niesprawiedliwego: współczesny intelektualista nie cieszy się zrozumieniem, szacunkiem i podziwem, a raczej obarcza się go winą za cudze grzechy i czyni “kozłem ofiarnym”. Średniowiecze ceniło uczonych intelektualistów i rozumiało ich świat.
Komentarz:
Cały powyższy akapit przynosi odpowiedź na zadane pytanie. Jedyna trudność polega na tym, że Twoje wyjaśnienie powinno być zwięzłe (zawierać samą kwintesencję) i napisane własnymi słowami.
Pytanie 6.
Przeczytane przez Ciebie fragmenty tekstu, to:
a) podsumowanie eseju socjologicznego
b) naukowy tekst historyczny
c) wprowadzenie do eseju o tematyce socjologiczno-historycznej
Odpowiedź:
c) wprowadzenie do eseju o tematyce kulturowo-historycznej
Komentarz:
Tego typu polecenia pojawiają się bardzo często. Czytając tekst, dobrze jest zwracać uwagę nie tylko na jego treść, ale i formę. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy, obok tematyki, przyjrzeć się językowi i stylowi pisemnej wypowiedzi, albo… uważnie przeczytać akapit 3! (autor sam chętnie określiłby swą pracę jako “wstęp do socjologii historycznej zachodnioeuropejskiej inteligencji”). Cały tekst nie jest wcale prosty i przejrzysty, ale musisz wiedzieć, że nie wszystkich autorów łatwo się czyta, dobrze więc zapoznać się także z takimi tekstami.
Zobacz: