AKADEMIA MATURALNA
TESTUJ SIĘ – zestaw ćwiczeń do testu
Zadanie 6
Giovanni Reale, Rewolucja bez przemocy
Wiele dyskutowano na temat powodów, które doprowadziły do skazania Sokratesa na śmierć. Jasne jest, że z czysto prawnego punktu widzenia przypisywane mu przestępstwo miało miejsce. Sokrates nie wierzył w bóstwa uznawane przez państwo, a nadto nakłaniał innych, by czynili tak samo. Jasne jest także, że z moralnego punktu widzenia osąd ten należy radykalnie odwrócić i prawdziwymi winnymi stają się oskarżyciele i sędziowie.
Faktem w każdym razie pozostaje, że Sokrates był rewolucjonistą, i że był nim w każdym znaczeniu. Dwa są jednak sposoby przeprowadzania rewolucji: przy zastosowaniu przemocy i bez-przemocy. Otóż Sokrates nie tylko dokonał rewolucji drugiego typu, lecz był także jej bardzo klarownym teoretykiem. Bronią jego rewolucji bez-przemocy było przekonywanie: nie tylko w odniesieniu do pojedynczych ludzi, lecz także w odniesieniu do państwa. Gdy został niesprawiedliwie skazany na śmierć, zaproponowano mu możliwość ucieczki. W kategoryczny sposób możliwość tę odrzucił, ponieważ uznał ją za pogwałcenie praw. Platon każe mu powiedzieć:
“[…] i nie wolno ci się usuwać ani ustępować z pola, ani rzucać szyków, ale i w wojnie, i w sądzie, i wszędzie indziej robić masz, co ci każe państwo i ojczyzna, albo ją przekonywać, co jest właściwie sprawiedliwe: ale gwałtu zadawać się nie godzi […]”
Ksenofont ze swej strony potwierdza:
“Wolał pozostać wierny prawom i zginąć, ale nie przekraczać ich, aby uratować życie.”
Jedną tylko wyższą formę rewolucji bez przemocy pozna ludzkość po Sokratesie: rewolucję miłości. Ta jednak była dla umysłowości greckiej całkowicie nieznana, tak że rewolucja sokratejska pozostała najwznioślejszą formą rewolucji, jaką znał świat pogański.
[źródło: Giovanni Reale: Historia myśli starożytnej, tom I: Od początków do Sokratesa. Lublin 2000, s.348-349.]
Pytanie 1.
Kim był Sokrates?
Odpowiedź:
Sokrates to jeden z najwybitniejszych filozofów starożytnej Grecji. W 399 r. p.n.e. został skazany na śmierć, oficjalnie – za bezbożność. Nie pozostawił po sobie żadnych pism, jego postać i filozofię znamy przede wszystkim z Dialogów jego ucznia – Platona.
Komentarz:
Pamiętaj, że aby czytać tekst ze zrozumieniem, trzeba rozumieć występujące w nim terminy, znać chociaż podstawowe informacje dotyczące wymienianych w nim postaci. Jednym słowem, posiadać pewną wiedzę pozatekstową. Egzaminatorzy mogą się do niej odwołać. Dlatego warto wyrobić sobie pewien nawyk: jeśli podczas czytania tekstu czegoś nie rozumiesz, to oderwij się na chwilę i zajrzyj do słownika, encyklopedii, albo odpowiedniego numeru Cogito. Zdobywane w taki sposób informacje, powiązane z kontekstem lektury, na długo pozostają w pamięci. I nigdy nie wiadomo, kiedy zdobyte samodzielnie wiadomości mogą Ci się przydać.
Pytanie 2.
Za co Sokrates został skazany na śmierć?
Odpowiedź:
Za to, że nie wierzył w bogów uznawanych przez państwo i psuł swoimi naukami innych obywateli Aten.
Komentarz:
Pytanie raczej proste. Ci, którzy lepiej znają historię filozofii, zapewne wiedzą, że za tym oficjalnym oskarżeniem kryły się różnego rodzaju urazy i manewry polityczne. Ale w odpowiedzi nie musisz o tym pisać. Zainteresowanych zachęcamy do bliższego zapoznania się z postacią tego greckiego mędrca, który jest jedną z najważniejszych postaci kultury antycznej.
Pytanie 3.
Jak zdefiniowałbyś termin “rewolucja”?
Odpowiedź:
Rewolucja to proces gwałtownych zmian w jakiejś dziedzinie. Rewolucja może dotyczyć różnych dziedzin, rozróżniamy np. rewolucję: kulturalną, obyczajową, naukową, przemysłową, społeczną, w literaturze, w sztuce czy w świecie mody.
Komentarz:
Znowu: aby poprawnie odpowiedzieć na to pytanie, należy posiadać pewną wiedzę pozatekstową. Zwróć uwagę na to, że często zna się jakieś słowo i wie, kiedy i jak go używać, ale nie potrafi się zbudować jego definicji. Często dotyczy to powszechnie oczywistych terminów. W takich przypadkach też warto zaglądać do słownika, np. słownika języka polskiego lub wyrazów obcych, w nich znajdziesz z pewnością wzorcowe definicje.
Pytanie 4.
Jakie dwa rodzaje rewolucji wymienia Giovanni Reale?
Odpowiedź:
Rewolucję przy zastosowaniu przemocy i rewolucję bez-przemocy.
Komentarz:
Bardzo łatwe pytanie: wystarczy tylko znaleźć odpowiedź w tekście. W przypadkach tego typu zadań sporą część odpowiedzi na zadane pytania można znaleźć bezpośrednio w tekście. Oczywiście, nie zawsze są one wyłożone kawa na ławę. Najważniejszą regułą postępowania w takich zadaniach jest bardzo uważna lektura tekstu.
Pytanie 5.
Co było bronią Sokratesa, rewolucjonisty, który zrezygnował z używania przemocy?
Odpowiedź:
Bronią Sokratesa było przekonywanie, czyli wykazywanie w dyskusji, przy pomocy logicznych argumentów, błędnych przekonań rozmówcy i skłanianie go w ten sposób do zmiany decyzji, poglądów czy przekonań.
Komentarz:
Oczywiście, ten, kto wie coś niecoś o Sokratesie, znowu ma łatwiej. Ale i tę odpowiedź można bez trudu wyszukać w tekście źródłowym. A jak już ją znajdziesz – zastanów się chwilę nad znaczeniem słowa przekonywanie.
Pytanie 6.
Dlaczego Sokrates odrzucił możliwość ucieczki, zrezygnował z możliwości ocalenia życia?
Odpowiedź:
Sokrates wybrał śmierć, ponieważ taki wyrok wydali na niego Ateńczycy. Filozof nie chciał łamać ateńskiego prawa, pomimo niesprawiedliwości, która go spotkała, do końca czuł się obywatelem Aten.
Komentarz:
Dzisiejszemu człowiekowi zapewne trudno zrozumieć decyzję Sokratesa. Większość z nas pewnie wybrałaby ucieczkę. Nie zapominajmy jednak, że Sokrates to jeden z tych starożytnych filozofów, którzy uważali, że swoje poglądy należy potwierdzić każdym postępkiem, całym życiem. Dlatego pozostał wierny swojej filozofii aż do końca.
Sokrates pozostawił po sobie uczniów, z których najwybitniejszym był Platon. W swoich Dialogach wyraża on cześć dla Mistrza, który nawet w obliczu śmierci nie sprzeniewierzył się wyznawanym poglądom. Możemy więc śmiało powiedzieć, że Sokrates odniósł pośmiertne zwycięstwo nad swoimi prześladowcami.
Zobacz: