AKADEMIA MATURALNA
TESTUJ SIĘ – zestaw ćwiczeń do testu
Zadanie 3
Bertrand Russell, Mądrość Zachodu (fragmenty)
Fragment 1.
Czym zajmują się filozofowie? Ponieważ jest to dziwne pytanie, spróbujmy na nie odpowiedzieć, wskazując najpierw, czym filozofowie się nie zajmują. W otaczającym nas świecie zdołaliśmy już wiele rzeczy rozszyfrować. Wiemy na przykład, jak działa maszyna parowa. Zajmuje się tym mechanika i termodynamika. Podobnie wiemy sporo o budowie i funkcjonowaniu ludzkiego ciała. Zajmuje się tym anatomia i fizjologia. Pomyślmy wreszcie o gwiazdach, których tajemnice udało się nam odkryć. Zajmuje się tym astronomia. Tak rozumiana wiedza jest zawsze domeną tej czy innej dyscypliny naukowej.
Zadanie 1.
Wyjaśnij własnymi słowami, jak rozumiesz ostatnie zdanie akapitu.
Odpowiedź:
W zakres konkretnej dyscypliny naukowej wchodzi wiedza “pewna”, empiryczna, oparta na doświadczeniu i dowodach.
Komentarz:
Przeczytaj uważnie ostatnie zdanie. Jest ono zrozumiałe jedynie w odniesieniu do całego akapitu. Aby udzielić poprawnej odpowiedzi, musisz zastanowić się, czym jest “tak rozumiana wiedza”. Autor podaje rozmaite przykłady dyscyplin naukowych (np. mechanika, fizjologia, astronomia), a łączy je jedno – wszystkie bazują na faktach, dowodach. Jeśli to spostrzeżesz, zostaje Ci już tylko odszyfrowanie słowa domena. Pamiętaj, by używać własnych słów (to również część zadania).
Fragment 2.
Wiedza graniczy jednak z obszarem niewiedzy; tego, co nieznane. Gdy ktoś dociera do granicy lub ja przekracza, zapuszcza się w dziedzinę spekulacji. I właśnie owa spekulatywna aktywność stanowi jeden z wyróżników dociekań, którym oddają się filozofowie. Jak przekonamy się później, wiele dyscyplin naukowych powstało ze spekulacji filozoficznych. Jeśli jakaś dyscyplina osiąga solidne podstawy, rozwija się dalej samodzielnie, pozostawiając filozofii kwestię metody oraz niektóre problemy ze swego pogranicza. Proces badawczy nie przebiega zresztą według z góry założonego planu; po prostu gna przed siebie i zagarnia coraz to nowe tereny.
Zadanie 2.
Co różni filozofię od dyscyplin naukowych?
Odpowiedź:
Filozofia opiera się na spekulacji, nauka na znanych faktach.
Komentarz:
Pytanie nie jest trudne, jednak łatwo możesz się pogubić. W akapicie jest raczej mowa o tym, co łączy naukę z filozofią i jakie są ich wzajemne relacje. Kluczem do udzielenia prawidłowej odpowiedzi jest słowo spekulacja, czyli abstrakcyjne, teoretyczne dociekanie. Na tym opiera się filozofia. Odwrotnie jest z nauką, która ma “solidne podstawy”.
Fragment 3.
Nie każda jednak spekulacja ma charakter filozoficzny. Filozofia jako taka nie prowadzi do rozwiązania wszelkich dręczących nas zagadnień ani do zbawienia naszych dusz. Jest raczej, jak twierdzili Grecy, rodzajem podróżniczej przygody, którą przeżywa się dla niej samej. W filozofii nie ma miejsca na dogmaty, ceremonie czy jakiekolwiek uświęcone byty, choćby nawet poszczególni filozofowie uparcie w tę stronę dryfowali. Wobec tego, co nieznane, przybieramy zwykle dwie postawy: albo akceptujemy autorytet tych, którzy twierdzą, że posiedli na dany temat wiedzę, ponieważ przeczytali pewne książki, uczestniczyli w pewnych misteriach, doznali objawienia, etc., albo też szukamy prawdy na własną rękę . Tak czyni nauka im filozofia.
Zadanie 3.
Do czego porównać można filozofię? Jak wytłumaczysz to porównanie?
Odpowiedź:
Filozofię można porównać do “podróżniczej przygody”, ponieważ jest ciągłym poszukiwaniem, wyprawą w nieznane, która kierowana przez ciekawość i pasję poznania, przynieść może zaskakujące dla nas samych rezultaty.
Komentarz:
To polecenie składa się, jak widzisz, z dwóch części. W pierwszej musisz odnaleźć w tekście konkretną metaforę. Część druga wymaga pewnej samodzielności myślenia i wyciągania wniosków. Tutaj powinieneś własnymi słowami wytłumaczyć, jak rozumiesz porównanie filozofii do przygody i podróży. Gotowej odpowiedzi nie znajdziesz w tekście. Trzeba więc trochę pomyśleć.
Fragment 4.
Ludzie myślący zadawali sobie zawsze wiele pytań. Na niektóre z nich nauka nie potrafi odpowiedzieć. Odpowiadają natomiast różne autorytety. Ludzie samodzielni nie mają ochoty im ufać. Pytania takie podejmuje filozofia. I część z nich dyskwalifikuje. Możemy odczuwać pokusę, by zapytać o cel życia, jeżeli życie w ogóle ma jakiś cel. Możemy też pytać, do czego zmierza świat, jeżeli w ogóle do czegoś zmierza. Ale możemy również pytać, czy aby te pytania mają sens. A dalej: czy naturą rządzą pewne prawa, czy też sami je wymyślamy, ponieważ pragniemy widzieć w niej ład i porządek? Czy rzeczywistość rozpada się na ducha i materię, a jeśli tak, to jakie zachodzą pomiędzy nimi relacje?
Zadanie 4.
Wylicz pięć zagadnień, którymi zajmuje się filozofia.
Odpowiedź:
Filozofia pyta o:
- sens i cel życia,
- ostateczny cel ewolucji,
- prawa natury,
- istotę rzeczywistości,
- sens stawiania pewnych pytań.
Komentarz:
Taki typ poleceń pojawia się często. Twoje zadanie nie polega na przepisywaniu z tekstu gotowych pytań, które, według autora, podejmuje filozofia. Polecenie brzmi: wylicz. Musisz jedynie wymienić zagadnienia istotne dla filozofii. Trudność polega na konieczności udzielenia skondensowanych i krótkich odpowiedzi, zawierających jednak w sobie kwintesencję. Pamiętaj zawsze o liczbie przykładów, o którą jesteś proszony.
Fragment 5.
A cóż rzec o człowieku? Czy jest on tylko garścią prochu, bezsilnie pełzającą po małej planecie (jak sądzą astronomowie), czy też pomysłową kompozycją różnych substancji (jak zapewne uważają chemicy), czy wreszcie połączeniem szlachetnego rozumu i nieprzebranych możliwości (jak widział go Hamlet)? A może człowiek jest tym wszystkim jednocześnie?
Są to problemy zastanawiające. Nie da się ich rozstrzygnąć w drodze żadnych eksperymentów. Kto zaś wybrał niezależność myślenia, nie zadowoli się orzeczeniami tych, którzy rozdają leki na wszystko(…)
Zadanie 5.
Którą z zaprezentowanych w tekście “definicji” człowieka możesz określić mianem humanistycznej i dlaczego?
Odpowiedź:
Humanistyczną wizję człowieka miał na pewno Hamlet: człowiek jest podmiotem, istotą o wielkich możliwościach, rozumną, cielesną i duchową jednocześnie.
Komentarz:
Odpowiedzi można się domyślić, choć warto wiedzieć, co składa się na humanistyczną wizję człowieka. Pamiętaj, że przez humanizm, obok prądu umysłowego epoki odrodzenia, rozumiemy też postawę intelektualną i moralną, nawiązującą do dziedzictwa odrodzenia, wyrażającą się troską o potrzeby, szczęście, godność i rozwój człowieka.
Zobacz: