Jest to jeden z tych nielicznych twórców, których możemy nazwać osobowością renesansową – czyli twórcą wszechstronnym, który pragnął i umiał w dziele swojego życia połączyć kilka dziedzin sztuki w świetną całość. Wyspiański stworzył nowy teatr, nowy typ dramatu w Polsce, taki, jakiego przed nim nie było i jakiego nikt już później nie stworzył. Ojciec Wyspiańskiego był rzeźbiarzem, a osobowość artysty kształtowały Kraków i ówczesna Galicja. Kraków – jako zbiór pamiątek, miasto symbol historii Polski, Galicja – jako kolebka ruchu chłopskiego. Wmieszany w to wszystko, niezwykle pracowity, rozmiłowany w antyku młody artysta pragnął dzieła całościowego – syntezy sztuk. Osiągnął swój cel. Dziś jawi się Wyspiański jako: malarz, grafik, dramaturg, reformator teatru, a także poeta.

Wyspiański we wszystkich dziedzinach sięgał po tematy:

  • antyk – Akropolis, Noc listopadowa,
  • historia Polski – Bolesław Śmiały, Legenda,
  • wielka tradycja romantyczna – Wyzwolenie, Noc listopadowa,
  • problematyka moralna – Klątwa.

Wyspiański malował:

  • obrazy nawiązujące do mitologii,
  • portrety dzieci, dziewcząt i kobiet – np. Macierzyństwo, Portret Elizy Pareńskiej,
  • postacie mitologiczne, fantastyczne jako bohaterowie jego płócien,
  • witraże – słynny projekt Bóg Ojciec – stań się, witraże w kościele Franciszkanów w Krakowie,
  • freski,
  • pejzaże – Widok na kopiec Kościuszki.

Jako dramaturg Wyspiański pozostawił

Są to najczęściej grane utwory Wyspiańskiego. Realizują one zresztą ideę, jaką sformułował artysta jako reformator teatru.
Polegała na tym, by:

  • przeżycie teatralne było czymś na kształt przeżycia religijnego, mistycznego, by teatr przypominał świątynię,
  • wznowić romantyczną tradycję dramatu otwartego,
  • wyjść poza ustalone konwencje teatru – ukazywać przenikanie się przestrzeni, jednoczesność różnych scen, zmianę perspektywy.

Miał to być zatem teatr ogromny nie tylko w znaczeniu przestrzennym, lecz także jako koncepcja ogromnej pojemności tematycznej, bez granic czasu historycznego i ograniczeń konwencją czy prawdopodobieństwem. Pisze o tym Wyspiański poeta w wierszu I ciągle widzę ich twarze…

Teatr mój widzę ogromny,
wielkie, powietrzne przestrzenie,
ludzie je pełnią i cienie,
ja jestem grze ich pytomny.

Wyspiański i Kraków

Większość opracowań podkreśla związek artysty z tym miastem, wpływ „dzieciństwa u stóp Wawelu” na późniejszą wyobraźnię i tematykę. Nie bez znaczenia była też zapewne atmosfera pracowni rzeźbiarskiej jego ojca – w której powstawały popiersia władców polskich i figury świętych. Wyspiański uczył się w gimnazjum Świętej Anny i w Akademii Sztuk Pięknych. Był najzdolniejszym uczniem Jana Matejki. Na dalsze nauki wyjechał do Paryża – i artystyczna atmosfera tego miasta, i kontakty z wielkimi malarzami epoki także zainspirowały Stanisława Wyspiańskiego. Był w Krakowie znaną postacią: tworzył wspaniałe witraże, najbardziej znany jest chyba Bóg-ojciec w kościele Franciszkanów, był też kierownikiem artystycznym programowego pisma Młodej Polski – Życia. Z teatrem zetknął się najpierw od strony graficznej – projektował scenografię i kostiumy, dekoracje. Dopiero potem zaczął pisać dramaty.

Poeta malarz

Nie tylko Wyspiański zajmował się grafiką i poezją. Otóż lubili łączyć oba talenty następujący twórcy:

  • Juliusz Słowacki – nie był malarzem, ale rysował.
  • Józef Ignacy Kraszewski – malował, rysował, pozostawił szkice, gwasze, miedzioryty. Tak jak w powieści – interesowały go tematy historyczne, ale też uroda Tatr.
  • Cyprian Kamil Norwid – kształcił się na malarza i rzeźbiarza, nawet uważał poezję za zainteresowania dodatkowe! W rysunkach podejmował tematy z Nowego Testamentu, zajmowały go również tematy antyczne. Warto zobaczyć jego niezwykle nastrojowy obraz pt. Melancholia.
  • Witkacy – to późniejszy, przypisany dwudziestoleciu międzywojennemu pisarz, dramaturg, a zarazem malarz, rysownik. Jego grafiki ujmują rzeczywistość w wizji katastroficznej – mówiono nawet o ich profetycznym wymiarze, tak jakby Witkacy przewidział grozę II wojny światowej.

Zobacz:

Stanisław Wyspiański – portret artysty

Jakie są główne wyznaczniki artyzmu Wesela Stanisława Wyspiańskiego?

Stanisław Wyspiański

Wesele – Stanisław Wyspiański

Wiedza niezbędna do tematów z Wyspiańskiego