Zabytki języka polskiego to nie tylko stare polskie teksty, lecz nawet pojedyncze polskie nazwy czy słowa, które znajdujemy w dokumentach historycznych. Dlatego zabytki języka polskiego dzielimy następująco:

Najdawniejsze – nazwy polskie w tekstach łacińskich:

  • Geograf bawarski – dzieło, które zawiera opis średniowiecznej Europy, pochodzi zaś z IX wieku. Znajdują się tam nazwy polskie, takie jak Opolanie, Dziadoszanie.
  • Dagome iudex – dokument, w którym Mieszko I oddaje państwo polskie pod opiekę papieża (991 rok). Znajdują się tam nazwy polskie, takie jak Kraków, Odra.
  • Kronika Thietmara – opisane tam są walki polsko-niemieckie. Występują nazwy polskie – np. Dziadoszycy.

Następne zabytki języka polskiego możemy już dzielić na nazwy miejscowe i osobowe

Są to nazwy zawarte w Bulli gnieźnieńskiej, pochodzącej z XII wieku. Bulla gnieźnieńska zawiera rejestr dóbr arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, a w nim znajduje się już 410 wyrazów polskich!
Wśród nich znajdujemy:

  • nazwy miejscowe (miejsc)
    • pochodzące od ukształtowania terenu, np. Dolisko, Łęczyca,
    • od nazw osobowych, np. Hermanowo – ziemie Hermana,
    • od potomków założycieli, np. Janowice ­(Janowic – syn Jana),
  • nazwy osobowe (ludzi)
    • imiona dwuczłonowe – Bogu/sław,
    • skróty i zdrobnienia – Sławik,
    • przezwiska – Gęba,
    • zapożyczenia z innych języków – np. Piotr.

XIII wiek

Z tego wieku pochodzi następny ważny zabytek polski – pierwsze całe zdanie polskie. Znajduje się ono w Księdze henrykowskiej. Jest to księga, która opisuje dzieje klasztoru cystersów w Henrykowie. Pochodzi ona z XIII w., a pierwsze zdanie polskie brzmi: „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”. Mówi je chłop do żony, a chodzi o mielenie na żarnach.

Całe teksty – już nie pojedyncze zdania, a średniowieczne teksty polskie pochodzą z XIII i XIV wieku.
Zabytki te to:

  • Bogurodzica – hymn rycerski, powstały w XIII wieku, choć spisany w początkach XV,
  • Kazania świętokrzyskie – XIV wiek,
  • Kazania gnieźnieńskie – XV wiek,
  • Psałterz floriański – XIV wiek,
  • Psałterz puławski – XV wiek,
  • Biblia królowej Zofii – XV wiek.

Do innych, całościowych tekstów-zabytków języka polskiego należą:

  • O zachowaniu się przy stole – Słota,
  • Satyra na leniwych chłopów,
  • Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią,
  • Legenda o św. Aleksym,
  • Żale Matki Boskiej pod krzyżem.

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

15. Najważniejsze zabytki języka polskiego

Zabytki polskiej literatury średniowiecznej

Dokonaj zestawienia dzieł średniowiecza polskiego

 

Jakie znasz najdawniejsze zabytki języka polskiego?

Jakie wzorce parenetyczne propaguje literatura średniowiecza?

Przedstaw najważniejsze zabytki języka polskiego