Temat:

Zaprezentuj walory twórczości polskich laureatów Nagrody Nobla.

Ramowy plan wypowiedzi
Określenie problemu – teza
Twórczość polskich noblistów odznacza się wyjątkowymi walorami, zgodnymi z ideą Nagrody Nobla: służenia ludzkości ideą natchnioną i szczerą. Zaprezentuję te walory.

Kolejność prezentowanych argumentów

  • Henryk Sienkiewicz – uzasadnienie komisji, cechy dzieła, walory pisarstwa Sienkiewicza.
  • Władysław Stanisław Reymont – cechy dzieła, najważniejsze problemy, które porusza.
  • Czesław Miłosz – uzasadnienie komisji, cechy twórczości poetyckiej i prozatorskiej Miłosza.
  • Wisława Szymborska – uzasadnienie komisji, cechy twórczości poetki. Wartość poezji według Wisławy Szymborskiej.
  • Polscy niedoszli nobliści: Stefan Żeromski, Maria Dąbrowska, Witold Gombrowicz, Zbigniew Herbert.

Wnioski
Laureatem Nagrody Nobla może zostać autor dzieła ponadczasowego, uniwersalnego, zawsze aktualnego, tchnącego humanistycznymi ideami.

 

Ujmij w prezentacji tematu

Alfred Nobel, syn przedsiębiorcy budowlanego, uczony i wynalazca, w testamencie wyraził wolę stworzenia fundacji swojego imienia.

  • Przeznaczył doroczny zysk z procentów swojego majątku na pięć nagród za najwybitniejszą pracę w dziedzinie chemii, fizyki, fizjologii lub medycyny, literatury oraz za działalność na rzecz pokoju.
  • Każda nagroda może być podzielona najwyżej na trzy części. Laureat otrzymuje nagrodę pieniężną, dyplom i złoty medal, a w sześć miesięcy po wręczeniu wygłasza publiczny wykład w Oslo lub Sztokholmie. Nagroda musi zostać przyznana co najmniej raz na pięć lat, a narodowość kandydatów nie może mieć znaczenia.
  • Nad procedurą czuwają specjalnie powołane do tego zakłady naukowe (np. Instytut Nobla przy Akademii Szwedzkiej). Nagrody wręcza się w Sztokholmie i Oslo, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla – czyli 10 XII każdego roku.

I tak pierwszy raz przyznano ją w 1901 roku – czyli ponad 100 lat temu, a pierwszym noblistą był poeta francuski Sully Prudhomme (właśc. Armand Prudhomme). Dodajmy, że jeśli chodzi o kryteria, to Akademia Szwedzka przyznaje nagrodę pisarzowi, który „stworzy dzieło natchnione przez ideał najbardziej natchniony i szczery”. Dość ogólne kryterium, lecz, oczywiście, uszczegółowione. Od roku 1901 przyznawano rokrocznie tę nagrodę, poza latami 1914, 1918, 1935, 1940-1943.

Dla ułatwienia – lista pytań, na które musisz sobie odpowiedzieć:

  • Co powoduje, że utwór jest zrozumiały dla ludzi wielu narodów, że jest uniwersalny?
  • W jaki sposób uniwersalizm dzieła pokonuje czas – czy dzieło byłoby aktualne sto, dwieście lat temu i czy będzie nim dla przyszłych pokoleń?
  • Jakie ideały moralne utwór głosi? Jakie postawy potępia? (Przykłady postaci, wypowiedzi, cytaty z poezji).
  • W jakiej perspektywie utwór zajmuje się odwiecznymi ludzkimi problemami – naturą człowieka, jego kulturą, historią, pytaniami egzystencjalnymi?
  • Czy utwór kreuje postawy, czy wnosi tezy i rozstrzygnięcia filozoficzne lub etyczne?
  • Jak dzieło jest skonstruowane? Jeśli jeden utwór – należałoby wykazać kunszt jego kompozycji. Jeśli całokształt twórczości – cechy oryginalne, specyficzne dla tej twórczości w różnych gatunkach. Tu miejsce na życiorys autora – jego zainteresowania, ewentualną wszechstronność, sylwetkę, pozycję w świecie, osobowość.

Polscy laureaci literackiej Nagrody Nobla:

  • 1905 – Henryk Sienkiewicz – za całokształt osiągnięć w sztuce epickiej
  • 1924 – Władysław Reymont – za Chłopów
  • 1980 – Czesław Miłosz – za całokształt twórczości
  • 1996 – Wisława Szymborska – za całokształt twórczości

Noblistką (dwukrotną) w dziedzinie fizyki i chemii była Maria Skłodowska-Curie, jako uczona francus­ka, a Pokojową Nagrodę Nobla otrzymał Lech Wałęsa.

Wśród kryteriów najważniejsze są – uniwersalna, ogólnoludzka wymowa dzieła, obecność idei wzniosłej, ważnej dla ludzkości, artyzm dzieła, talent i wszechstronność autora – jego postawa moralna, którą w swoich utworach propaguje.

Quo vadis Henryka Sienkiewicza

Powieść napisana w 1896 roku stała się bestsellerem swoich czasów. Doczekała się ponad dwustu tłumaczeń, milionowych wydań, wielkiej rzeszy czytelników na całym świecie, adaptacji teatralnych, filmowych – a nawet wersji operowej autorstwa Jeana Nougèsa. Podobno Quo vadis jest najsłynniejszą polską powieścią. Jest też powieścią dyskusyjną. Niektórzy krytycy twierdzą, iż to największe osiągnięcie twórcze Sienkiewicza, inni, że daleko jej do Trylogii, że to kicz, powieść z akcją, a nawet plagiat.

„Quo vadis” jest niepospolitym dziełem sztuki, ale równocześnie hymnem wyśpiewanym na cześć bohaterstwa ducha, miłości ludzi, miłości jako prawa i najwyższego przykazania.
Konstanty Wojciechowski, 1917

„Quo vadis” ukazuje wreszcie w przepięknej formie prawdę o tym, że okrucieństwo i zbrodnie, zło i nienawiść nie mogą zapanować nad światem, jeśli przeciwstawi się im potęga szlachetności, miłości i dobra.
Ewa Szonert, 1987

Wymienione wyżej wzniosłe i głęboko humanistyczne, ogólnoludzkie ideały nie wymagają wyjaśnień. Do tego dochodzi temat – bliski nie jednemu narodowi i jego historii, lecz rzeszy chrześcijan. Na podstawie głębokich studiów Sienkiewicz odtworzył wydarzenia Rzymu za czasów Nerona (I w.), podjął temat prześladowania pierwszych chrześcijan, ale także zderzenia dwu wielkich epok – odchodzącego antyku i wstępującego chrześcijaństwa – i mimo idei chrześcijaństwa fascynacja antykiem, jego pięknem i filozofią także wzbogaca dzieło.
Sięgając czasów Nerona i początków swojej religii, pragnął Sienkiewicz stworzyć wielkie i uniwersalne dzieło – epopeję chrześcijańską. Z pewnością zamiar zrealizował, choć powieść ­doczekała się wielu zarzutów, ale…

„Quo vadis” jest dziełem wielkiego artyzmu, nie zbadanego jeszcze do końca (…), jest przykładem mistrzostwa w integralnym logicznym połączeniu wszystkich elementów służących artystycznemu ukształtowaniu i prezentacji problematyki.
Ewa Szonert (1987), Spotkanie z Sienkiewiczem

Chłopi Władysława Reymonta

Wielka epopeja chłopska znana jest i z lektury, i z filmu. Wydawana w latach 1904 – 1909, ekranizowana w 1922 i 1973, nagrodzona Noblem została w 1924 roku. Niewątpliwie do tego wyróżnienia przyczyniły się takie jej cechy, jak: uniwersalizm problemu, umiejętność charakteryzowania zbiorowości – tu chłopstwa – które przecież jest klasą nie tylko polskiego społeczeństwa. Świetna prezentacja mentalności chłopa i funkcjonowania wsi z końca XIX wieku to jedno – lecz prawa rządzące zbiorowością ludzką, grupą, społeczeństwem to druga rzecz. Chłopi lipieccy, rodzina Borynów, staje się nagle miniaturą ludzkości, państwa, poddanego swoim prawom (np. wykluczenie Jagny z gromady), grupy ludzi, którą rządzą odwieczne namiętności, i która to ludzkość uzależniona jest od cyklu natury. Problem egzystencji człowieka w świecie przyrody i przeniesienie losów ludzkich w sferę mitu także ­decydują ­o uniwersalnej wymowie epopei chłopskiej czy epopei pracy. W powieści znajdziemy elementy symbolizmu, naturalizmu, impresjonizmu splatające się w wielkie dzieło pols­kiej epiki.

Czesław Miłosz

Otrzymał Nagrodę Nobla za całokształt twórczości w roku 1980 – tym samym przerwana została cisza o nim w kraju, bowiem w Polsce nie mieszkał Miłosz od roku 1951, a emigracja pociągnęła za sobą zakaz publikacji jego utworów w PRL. Po roku 1980 rzecz uległa zmianie, dziś poezja Miłosza jest obowiązkowym punktem programu języka polskiego. Dlatego przypomnijmy – oprócz poezji w dorobku Miłosza znajdziemy powieści, eseje, prace krytyczne i historycznoliterackie oraz przekłady. Jego twórczość porusza ogromną skalę ogólnoludzkich zagadnień, między innymi problem postawy człowieka wobec historii i tradycji kulturowej, kwestię odpowiedzialności człowieka za moralność świata. Broni najistotniejszych wartości humanistycznych i przeciwstawia się nietolerancji, totalizmom, fanatyzmowi. Miłosza interesuje też egzystencja człowieka, najważniejsze w niej uczucia i pytania egzystencjalne. Są to argumenty motywujące w dużej mierze wybór Komisji Akademii Szwedzkiej z 1980 roku. Z twórczoś­ci należy przypomnieć Traktat moralny (1948), powieść Dolina Issy (1953), tomy poezji: Światło dzienne, Traktat poetycki, Gucio zaczarowany, Miasto bez imienia, Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada.

Wisława Szymborska

Najpierw wypowiedzi autorytetów:

Wisława Szymborska jest poetką wielkich spraw i zarazem mistrzynią specyficznie poetyckiego humoru, świadczącego o dystansie wobec rzeczy tego świata i pełnym nad nimi panowaniu.
Michał Głowiński

Jej twórczość, oryginalny, XX-wieczny wariant „poezji uczonej” posiada ciężar gatunkowy filozoficznego traktatu oraz finezyjną lekkość kunsztownego dzieła sztuki.
Ewa Wiegandt

Szymborska doprowadziła do perfekcji środki wyrazu, oddalając się coraz bardziej od idiomu pokolenia, do którego należy. Osiągnęła oryginalność najwyższej próby, jej dykcja poetycka da się rozpoznać wśród innych języków bez cienia wątpliwości.
Marta Wyka

Wypowiedzi te pochodzą z opinii o twórczości poetki przygotowanych przez powyższych krytyków z okazji nadania jej tytułu doctora honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w maju 1995 roku.

Na pytanie „cóż więc jest w tej poezji?” można odpowiedzieć: i wielki temat, i lekkość formy, i precyzja języka. Zasługą niewątpliwą tej poezji jest fakt, że „wielki temat” wcale nie wydaje się wielki, lecz bliski, jakby wyjęty z własnych, zwykłych przemyśleń odbiorcy i nagle sformułowany tak jasno i trafnie. Temat istnienia i śmierci, miejsca człowieka w łańcuchu ziemskich bytów, w przyrodzie, w gronie ludzi. Pytanie o istotę człowieczeństwa, o istotę natury. To wielkie i poważne pytania, ujęte w tak komunikatywną szatę poezji, że zjednują, a nie – straszą odbiorcę. Być może, dzięki humorowi, który często towarzyszy tym rozważaniom, może dzięki szczypcie ironii wobec powagi spraw tego świata… Wiersze Szymborskiej przybierają czasem postać minifabułki obrazującej ważkie zagadnienie, czasem operują domniemaniem, odwróceniem, zaprzeczeniem. Często spotykamy w tej poezji lirykę roli lub maski, jakby wielość głosów, które wypowiadają się w danych sprawach. Trudno ­scharakteryzować w kilku zdaniach twórczość tak bogatą. Z pewnością artyzm i oryginalność w ujęciu tematów uniwersalnych, nieodstępujących człowieka ujęły komis­ję przyznającą Nobla – tak jak skromność i uśmiech poetki rzesze jej fanów.

Tematy tej poezji:
człowiek, natura, byt, śmierć, poezja.

Specyficzne cechy:
ironia, humor, sceptycyzm, dystans, liryka roli, maski, narracja punktów widzenia, lekkość wypowiedzi, oryginalna konstrukcja podmiotu lirycznego.