Chłopi – wielka epopeja Reymonta, dzięki której pisarz został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla. Na pierwszym planie rozgrywają się dzieje rodziny Borynów i wsi polskiej – Lipiec.

 

Chłopi Władysława Reymonta

Fabułę dzieła można uporządkować, ujmując ją w trzech warstwach:

  • Dzieje społeczności wiejskiej – w tym głównych bohaterów
    • Rzecz dzieje się we wsi Lipce, bez konkretnego określenia czasu historycznego, choć pewne ślady wskazują na okres 20 lat po powstaniu styczniowym.
    • Głównym bohaterem powieści są chłopi – społeczność lipiecka występuje tu jako bohater zbiorowy.
    • Postacie jednostkowe, których losy obserwujemy, to Maciej Boryna i jego syn Antek, Hanka – żona Antka oraz Jagna – najpiękniejsza panna we wsi, późniejsza żona Boryny, a potem wdowa po nim.
    • Ważne role odgrywają także wójt, ksiądz, młynarz, Dominikowa oraz biedota wiejska – parobek Kuba i żebraczka Agata.
    • Ich dzieje zostały przedstawione w czasie czterech pór roku – jesieni, zimy, wiosny, lata.
  • Ciąg fabuły
    To warstwa świąt dorocznych, odpustów, obrzędów i obyczajów. Nie są one bynajmniej tłem akcji. Oto trwa rok obyczajowo-obrzędowo-liturgiczny, który składa się z powtarzalnych zwyczajów, wróżb, przesądów – a one organizują życie wsi. Przykładem wydarzeń tej warstwy fabularnej są: Boże Narodzenie, Wielkanoc, odpust.
  • Warstwa fabuły
    To rytm pór roku – kolejnych etapów prac rolniczych związanych z odpowiednią porą: wiosną, jesienią itd. Rytm przyrody i prace w polu są silnie związane. Tu czas wyznaczają: wykopki czy żniwa – jako ważne, niezmienne wydarzenia roku regulujące życie ludzi na wsi.

Wyżej wymienione warstwy fabularne nakładają się na siebie i tworzą spoistą całość – nierozerwalny związek

  • działań człowieka,
  • jego obyczaju,
  • przyrody.

Reymont formułuje przesłanie powieści:

  • świat taki nie ma początku i końca, wszystko, co ważne, jest w nim niezmienne i powtarzalne – święto i praca człowieka,
  • losy indywidualne człowieka są uzależnione od społecznoś­ci, w której istnieje, od jej praw i jej pracy,
  • człowiek żyje w pełnym zespoleniu z przyrodą i odwiecznym prawem tradycji.

 

Kompozycja

Chłopi jako dzieło złożone mają cechy:

  • epopei,
  • powieści realistycznej,
  • powieści naturalistycznej,
  • powieści impresjonistycznej.

 

Chłopi są epopeją, ponieważ:

  • Dzieło cechuje:
    • rozlewność i szczegółowość opisu,
    • uniwersalizm czasu i miejsca,
    • mitologizacja postaci,
    • sceny batalistyczne.
  • Prezentuje losy kilku postaci na tle konkretnej społeczności.
  • Przemawia za tym także fakt istnienia bohatera zbiorowego; wśród występujących tu postaci trudno byłoby wskazać tę najważniejszą, każda z nich nabiera znaczenia dopiero na tle całości.
  • Czas, jak to w epopei, też jest przełomowy. W życie mieszkańców Lipiec zaczynają się wdzierać nowe zjawiska: emigracja zarobkowa, kolonizacja niemiecka. Przełomowe wydarzenia typu: wojna zastępuje ogół przemian, jakim podlega wieś i konflikt z dworem.
  • Bitwa z dworskimi jest doskonałą sceną batalistyczną.
  • Mistrzowsko zrealizowany jest realizm szczegółu (dokładny opis targu, żniw, kobiet pracujących przy wykopkach) i tym samym retardacji – czyli zabiegu wstrzymującego akcję, zwiększającego napięcie właśnie przez opis.
  • Autor dokonuje także mitologizacji – upodabnia nieco bohaterów i ich dzieje do mitu – czyli czegoś trwałego, funkcjonującego w odwiecznej świadomości społeczeństw.
  • Do konwencji eposu nawiązują też patetyczne opisy śmierci trojga bohaterów: Kuby, Boryny i Agaty.

Chłopi są powieścią realis­tyczną

  • w tej warstwie, która dotyczy obyczajowości,
  • hierarchii społecznej na wsi,
  • stosunku dwór – wieś,
  • sytuacji ekonomicznej chłopów,
  • a nawet w obserwacji ludzkiej psychiki.Są to często partie opisowe – zestawy realistycznych, zgodnych z rzeczywistością obrazów wsi.

Chłopi są powieścią naturalistyczną

  • Elementy naturalizmu to:
    • podporządkowanie życia ludzi rytmowi przyrody;
    • ekspozycja roli, jaką odgrywa w życiu człowieka popęd płciowy, na przykładzie Jagny;
    • liczne fragmenty o naturalistycznym wydźwięku, jak np. epizod, w którym Kuba obcina sobie nogę.
  • Biologicznym prawem rządzącym życiem lipieckich chłopów jest instynkt płciowy. Najpełniej uosabia go Jagna, ale kierują się nim wszyscy: Maciej Boryna, Antek, Mateusz.
  • Opisywany przez Reymonta świat rządzi się jeszcze jedną typowo biologiczną (a więc bliską naturalizmowi) zasadą: niezwykle liczy się w nim siła. Na tych, którzy potrafią walczyć o swoje, reszta gromady patrzy z szacunkiem.
  • Obydwa instynkty: płciowy i posiadania ziemi są podporządkowane najwyższej wartości – instynktowi życia.

Elementy impresjonizmu i symbolizmu

  • Chłopi obfitują w opisy. Kształt i barwy opisywanych obrazów są impresjonistyczne. Swoją malarskością, doborem kolorów, perspektywicznym spojrzeniem spełniają założenia impresjonizmu.
  • Z kolei istnieją w utworze także sceny symboliczne – najlepszym przykładem jest śmierć Boryny, w pełni wiosny, na polu – czyli na ziemi, z którą związane było jego życie i związać się musiała jego śmierć.

 

Narracja w Chłopach

  • Narrator w Chłopach posługuje się językiem poddanym stylizacji, gawędziarskim, świetnie odtwarzającym opisywany świat.
  • Reymont stosuje gwarę stworzoną z różnych dialektyzmów Polski – elementy gwary zostają wplecione w język literacki. W efekcie – język stwarza iluzję wiejskiego świata, ale zarazem tworzy poważny epos o życiu wsi.
  • Stosuje też stylizację językową – używa w dialogach gwary łowickiej bez mazurzenia, w partiach odautorskich różnych odmian polszczyz­ny.

.

Skrót wydarzeń:

  • Ślub starego Macieja Boryny z Jagną.
  • Spór Macieja z Antkiem o schedę i o Jagnę.
  • Antek wraz z rodziną wyprowadza się z domu.
  • Romans Jagny z Antkiem.
  • Bójka o las z dworskimi (Do lasu chłopi mieli prawo na zasadzie popańszczyźnianych serwitutów, pan rozpoczął wyrąb drzew, czym wzbudził bunt i protest chłopów. Doszło do bitwy i uwięzienia lipieckich chłopów).
  • Uwięzienie mężczyzn.
  • Choroba i śmierć Boryny (pełna wiosna).
  • Powrót mężczyzn z więzienia.
  • Liczne romanse Jagny: m.in. z wójtem, próba uwiedzenia młodego kleryka Jasia, co wzbudziło gniew gromady lipieckiej.
  • Wywózka Jagny na gnoju – wykluczenie jej ze spo­łecz­noś­ci wiejskiej.

Zapamiętaj!
Osią fabularną jest konflikt Macieja i Antka Borynów. Dwie namiętności powodują tę rodzinną nienawiść: kobieta (Jagna, której obaj pożądają) i ziemia (scheda rodzinna, do której Antek jako syn ma prawo).

.

Bohaterowie Chłopów

Maciej Boryna
Zamożny i szanowany gospodarz, ojciec czworga dzieci, wdowiec. W chwili rozpoczęcia utworu liczy sobie 58 lat. Bogacz lipiecki realizuje typ gospodarza z prawdziwego zdarzenia, rządzącego twardą ręką w swoim małym państewku oraz prezentuje prawdziwą, chłopską mentalność gospodarza zrośniętego z ziemią.

Jest symbolem władzy rodzicielskiej i gospodarskiej. Powiela też schemat z literatury romansowej – starszego mężczyzny, który żeni się z młodą dziewczyną, po czym staje się ofiarą zdrady małżeńskiej.

Cechy Boryny

  • Odważny, dumny, może poszczycić się patriotyczną przeszłością – brał udział w powstaniu styczniowym, o czym wspomina pan Jacek.
  • Pracowity, silny i bardzo przywiązany do ziemi – nie pozwala podzielić majątku, w związku z czym popada w konflikt z synem. Zawzięty i uparty – cechy przypisywane chłopstwu.
  • Ma silną osobowość i charyzmę – chłopi uznają go za swego przywódcę i jest on dla nich autorytetem, choć nie piastuje żadnego stanowiska.
  • Apodyktyczny, surowy i niekiedy bezwzględny nawet wobec najbliższych.

Ważna scena – opis śmierci Boryny. Jest to scena symboliczna, przyjmuje wymiar sakralny – gospodarz umiera na swojej ziemi, dokonując ostatniego siewu, tym samym oddaje się w pewien sposób ziemi, na której pracował i którą uważał za najwyższą wartość.

Antek Boryna
Porywczy, młody, zazdrosny. Nie tylko o Jagnę, ale też o ziemię, dziedziczenie, znaczenie w rodzinie. Buntował się przeciw ojcu, kochanek Jagusi, niewierny mąż Hanki – w końcu godzi się z ojcem, wraca do żony. Jest podobny do ojca:

  • tak samo uparty, hardy i ambitny,
  • z ojcem łączy go także przywiązanie do ziemi i nieustępliwość,
  • porywczy, miewa zmienne nastroje, mściwy,
  • łatwo ulega namiętnościom, czego dowodzą jego miłość do Jagny i nienawiść do ojca,
  • przebiegły, podporządkowany grupie społecznej – nie chcąc narazić się wsi, nie staje w obronie kochanki.

Jagna
Główna bohaterka Chłopów, najładniejsza panna we wsi, wychodzi za mąż za starego Borynę.

  • Wyróżnia się niezwykłą urodą – jest piękną, bujną blondynką. Stanowi obiekt pożądania mężczyzn i zazdrości kobiet.
  • Pochodzi z dość zamożnej rodziny i jest oczkiem w głowie matki, która chce dla niej znaleźć dobrą partię. Jagna to postać symboliczna.
  • Jest symbolem naturalnej namiętności, obiektem pożądania, kobiecym obrazem ludzkich żądz, seksualności. Porównana do ziemi – płodna, takie ukształtowanie postaci jest zgodne z duchem naturalizmu.
  • Moralność niewielką odgrywa rolę w jej poczynaniach – Jagusia za każdym razem ulega „wewnętrznej niemocy”, daje się kierować instynktowi.
  • Cechuje ją nieokiełznany temperament erotyczny, ale i duża wrażliwość. Ma zdolności manualne, robi najpiękniejsze we wsi wycinanki. Według Reymonta Jagna nie jest zła, zepsuta, nie jest też mądra – po prostu wciąż gotowa do miłości – jak matka ziemia.
  • Jagna jest „inna” – różni się od wiejskich kobiet – ma inny stosunek do ziemi, obyczajów, łamie przyjęte normy. Środowisko chce pozbyć się takiego odmieńca – Jagna należy do kręgu postaci zbuntowanych, wyobcowanych ze swojego środowiska.
  • Uosabia księżniczkę, archetyp kobiety, o którą – jak w micie – walczy ojciec i syn, władca i następca. Jest przykładem jednostki wykluczonej ze społeczności, ponosi ciężką karę za swoją odmienność.

.

Reymont otrzymał Nagrodę Nobla, ponieważ:

  • Podjął problematykę społeczności chłopskiej, przedstawił całokształt uniwersalnej, zawieszonej w czasie wsi, zobrazował mentalność chłopa – nie tylko polskiego. Obraz ten jest wielobarwny, wielostronny i prawdziwy.
  • Ukazał nie tylko nędzę wieśniaków (jak np. czynili to Konopnicka, Kasprowicz, Żeromski), lecz cały przekrój zhierarchizowanej społeczności – od bogatych gospodarzy po biedotę w rodzaju Kuby.
  • Uniwersalne jest także przywiązanie chłopa do ziemi – cenniejszej niż pieniądze – ziemi ojców. Ziemia sama w sobie jest wartością, tradycją i miłoś­cią człowieka, który na niej urodził się, wychował, pracuje i umiera.
  • Reymont stworzył w powieści suwerenne państewko ludzi: jest tu władca i jego młoda żona, jest książę zabiegający się o sukcesję tronu i o przychylność młodej królowej, jest tu odwieczna, erotyczna skłonność młodych ku sobie, zazdrość wiernej żony i zazdrość starego męża – czyli zasób uczuć, zachowań i procesów od wieków prześladujących człowieka, przypisanych mu i definiujących jego człowieczeństwo.
    Były one w mitach greckich, w Biblii, w literaturze wszystkich epok. Powracają w Chłopach – tym jaskrawiej widoczne, że zarysowane w uniwersalnym, bez czasu i bez przynależności – państewku. Dopiero w takiej sytuacji widać prawdę o psychice człowieka – o sile namiętności i tradycji w jego życiu.
  • Problematyka dzieła wykracza więc poza wiejski konkret i podejmuje kwestie ogólnoludzkie, filozoficzne:
    • ludzkie namiętności,
    • związek człowieka z naturą,
    • mentalność i system wartości chłopów,
    • walka o władzę,
    • rywalizacja o kobietę,
    • związek człowieka z ziemią.

Facebook aleklasa 2

Zobacz: