Co decyduje o realizmie Chłopów?
• Panoramiczny obraz społeczności wiejskiej,
ukazanej w pełnym rozwarstwieniu. Czynnikiem określającym mieszkańców Lipiec jest status majątkowy. Wyróżniamy zatem wśród społeczności chłopskiej warstwę najbogatszą (Boryna), średnio zamożną (Dominikowa, Jasiek Przewrotny), małorolną (Kłębowie, Kozłowie), komorników (Jagustynka, Agata, Stachowie) i parobków (Kuba, Witek). Wielkość majątku, liczba posiadanych morgów była czymś niezwykle istotnym, wyznaczała pozycję wśród reszty mieszkańców, a nawet określone miejsce w kościele, gdzie najbliżej ołtarza stali najbogatsi gospodarze. Do nich też należało podejmowanie decyzji dotyczących najistotniejszych spraw wiejskiej gromady.
• Bogate opisy prac polowych, obyczajów i obrzędów liturgicznych
Ukazują one społeczność lipiecką jako odrębną formację kulturową, hołdującą odwiecznemu porządkowi natury i kultury. Autor prezentuje je nadzwyczaj dokładnie, eksponując te elementy, które wyróżniają chłopów spośród innych warstw społecznych (na przykład: ścinanie kapusty, przędzenie wełny i lnu, przygotowanie zasiewów, chodzenie z niedźwiedziem, święcenie pól, targi, jarmarki, odpusty, zrękowiny, oczepiny i inne). Wieś bywa zarówno bajecznie kolorowa od święta, jak i szara, zwyczajna na co dzień.
• Konflikty natury społecznej, ekonomicznej lub etycznej
Wypełniają warstwę fabularną powieści, wnosząc do niej elementy dramaturgii, a niekiedy nawet grozy.
Są to:
- Konflikt między wsią a dworem. Odsłania realia wsi pouwłaszczeniowej, która nie chce zrezygnować z prawa do serwitutów.
- Konflikt wewnątrz warstwy chłopskiej pomiędzy gospodarzami a komornikami. Uwydatnia się podczas pomocy innych wsi dla Lipiec, kiedy to ksiądz „dobrodziej” zapewnia ją jedynie możnym chłopom.
- Konflikty rodzinne o podłożu ekonomicznym. Ich przykładem może być spór Macieja Boryny z synem Antkiem lub Dominikowej z Szymkiem. Rodzice jak najdłużej wzbraniali się przed przekazaniem ziemi dzieciom, obawiali się bowiem utraty swej pozycji we wsi, a także źródła utrzymania, dzieci natomiast potrzebowały warsztatu pracy. Konflikty te dopełniają także charakterystyki bohaterów, eksponując takie cechy, jak chciwość, gwałtowność, temperament.
- Konflikty na płaszczyźnie moralnej. Wprowadza je do powieści postać Jagny, która łamie zasady etyki ustanowione przez wiejską społeczność i płaci za to poniżeniem i wygnaniem.
• Kwestie narodowe
W powieści na prawach aluzji funkcjonuje wiele odwołań do czasów powstania styczniowego, przeszłość powstańczą mają takie postacie, jak Boryna, Kuba i pan Jacek (brat dziedzica). Powstanie staje się symbolem solidaryzmu społecznego, mimo dzielących bohaterów różnic stanowych i majątkowych. Problem narodowy wiąże się również z tajemniczą postacią Rocha – emisariusza, który snuje piękne opowieści o dawnych dziejach ojczyzny, chcąc rozbudzić wśród chłopstwa poczucie tożsamości narodowej. Powraca także przy wprowadzeniu wątku polskiej szkoły w Lipcach.
Są zatem Chłopi bez wątpienia dziełem realistycznym, o dużych walorach poznawczych. Jednak nie jest to utwór jednowymiarowy i jego funkcja nie ogranicza się tylko do nakreślenia panoramicznej wizji społecznej, którą ożywia burzliwy romans dwojga kochanków. Realizm dominuje przede wszystkim w pierwszym tomie powieści. Tam, nie szczędząc czytelnikowi detali, dokładnie dzień po dniu rejestruje autor wiejskie bytowanie. Z tej konwencji rezygnuje jednak w następnych częściach. Konstrukcja czasu w utworze sugeruje, że powieść Reymonta zmierza w kierunku innych jakości artystycznych.
Zobacz:
Młodopolska epopeja wiejska – Chłopi Władysława Stanisława Reymonta
Na czym polega artystyczna złożoność kompozycji Chłopów Reymonta?
Zaprezentuj zawartość treściową powieści Reymonta pt. Chłopi