W Chłopach mamy do czynienia z syntezą wszystkich charakterystycznych dla Młodej Polski prądów artystycznych. Kreując przedstawiany w tej powieści świat, Reymont posługiwał się środkami typowymi dla:
-
- realizmu,
- impresjonizmu,
- symbolizmu
- naturalizmu.
Prekursorami naturalizmu w Europie byli Flaubert i Zola. Jego główne cechy to:
- „naukowość” metod twórczych (np. powieść to eksperyment!),
- obiektywny, pozbawiony odautorskiego komentarza opis,
- eksponowanie biologicznej strony ludzkiego życia
- podkreślanie jego związku z resztą przyrody (np. silna więź ludzi z ziemią).
Naturalizm Chłopów Reymonta
W jakich partiach powieści pojawia się naturalizm?
Pisarz oparł na nim całą koncepcję życia chłopów.
- Już sama kompozycja powieści – jej podział na cztery części odpowiadające porom roku służy zobrazowaniu uzależnienia człowieka od rytmu przyrody.
- Chłopów obowiązuje zasada, że ziemia nie może czekać, dlatego gdy w Lipcach wiosną brakuje rąk do pracy, z pomocą spieszą gospodarze z sąsiednich wsi. Ziemi jest bowiem podporządkowane wszystko, ale też od jej plonów zależy życie ludzi.
- Reymont ukazał dramatyczną walkę o grunt, która toczy się nawet między rodzicami a dziećmi. Posiadanie ziemi jest warunkiem przetrwania! Staje się ona przyczyną układów, zazdrości, knowań (małżeństwo Boryny z Jagną). Charakterystyczne, że w świecie bohaterów powieści liczy się wartość ziemi, nie pieniędzy.
Inne elementy naturalizmu
- Drugim biologicznym prawem rządzącym życiem lipeckich chłopów jest instynkt płciowy. Najpełniej uosabia go Jagna, ale kierują się nim wszyscy: Maciej Boryna, Antek, Mateusz. Wszak walka Antka z ojcem o Jagnę przypomina walkę dwóch samców o samicę!
- Opisywany przez Reymonta świat kieruje się jeszcze jedną typowo biologiczną (a więc bliską naturalizmowi) zasadą: niezwykle liczy się w nim siła. Na tych, którzy potrafią walczyć o swoje, reszta gromady patrzy z szacunkiem.
- Obydwa instynkty: płciowy i posiadania ziemi są podporządkowane najwyższej wartości – instynktowi życia.
- Dalej za nimi pojawia się konieczność zbudowania nawet najlichszej chatki (gniazdo) i posiadania potomstwa (przedłużenie gatunku). Takie podejście do życia obrazuje postawa Szymka, syna Dominikowej – jego siła oraz wytrwałość w zakładaniu własnej rodziny i dążenie do posiadania swojego kawałka ziemi.
- Życiem chłopów rządzi jeszcze jeden instynkt – chęć życia w gromadzie. Najwyraźniej widać to pod koniec powieści, gdy zapada zbiorowa decyzja o wygnaniu Jagny ze wsi.
Jak pogłębić wypowiedź?
Warto przypomnieć typowo naturalistyczne opisy głodu na przednówku (z tym problemem borykali się także bogaci gospodarze) albo o dramatycznym losie komorników i starych ludzi, którzy, zdani na łaskę swoich dzieci, cierpią biedę i upokorzenia. Trzeba podkreślić, że Reymont z typową dla naturalistów surowością pokazał zanik uczuć, które wobec walki o byt tępieją, stają się czymś zbędnym i nieważnym.
Zauważ!
- Tak jak teksty liryczne, wczesne nowele i opowiadania Żeromskiego służą przede wszystkim wyrażeniu emocji i przekonań autora, a nie rzeczowemu przedstawieniu wydarzeń.
- Pisarz nie uniknął w nich dawki naturalistycznej bezwzględności, ale nawet najtragiczniejsze fakty tonowane są przez pierwiastek poetyckości, nastrojowości. A przesłania utworów nie mają w sobie nic z pozytywistycznych tez i moralizatorstwa. To dzieła wyjątkowo oryginalne, i na tym polega ich siła.
Zobacz:
Odwołując się do Chłopów Reymonta i utworów Żeromskiego, wyjaśnij pojęcie naturalizmu.
Przedstaw założenia, twórców i przykłady naturalizmu w Europie