Można zacząć tak…
W Chłopach mamy do czynienia z syntezą wszystkich charakterystycznych dla Młodej Polski prądów artystycznych. Kreując przedstawiany w tej powieści świat, Reymont posługiwał się środkami typowymi dla realizmu, impresjonizmu, symbolizmu i wreszcie naturalizmu. Prekursorami tego prądu w Europie byli Flaubert i Zola. Jego główne cechy to „naukowość” metod twórczych (np. powieść to eksperyment!) – obiektywny, pozbawiony odautorskiego komentarza opis, eksponowanie biologicznej strony ludzkiego życia i podkreślanie jego związku z resztą przyrody (np. silna więź ludzi z ziemią).
W jakich partiach powieści pojawia się naturalizm?
Pisarz oparł na nim całą koncepcję życia chłopów. Już sama kompozycja powieści – jej podział na cztery części odpowiadające porom roku służy zobrazowaniu uzależnienia człowieka od rytmu przyrody. Chłopów obowiązuje zasada, że ziemia nie może czekać, dlatego gdy w Lipcach wiosną brakuje rąk do pracy, z pomocą spieszą gospodarze z sąsiednich wsi. Ziemi jest bowiem podporządkowane wszystko, ale też od jej plonów zależy życie ludzi. Reymont ukazał dramatyczną walkę o grunt, która toczy się nawet między rodzicami a dziećmi. Posiadanie ziemi jest warunkiem przetrwania! Staje się ona przyczyną układów, zazdrości, knowań (małżeństwo Boryny z Jagną). Charakterystyczne, że w świecie bohaterów powieści liczy się wartość ziemi, nie pieniędzy.
Jak pogłębić wypowiedź?
Warto przypomnieć typowo naturalistyczne opisy głodu na przednówku (z tym problemem borykali się także bogaci gospodarze) albo o dramatycznym losie komorników i starych ludzi, którzy, zdani na łaskę swoich dzieci, cierpią biedę i upokorzenia. Trzeba podkreślić, że Reymont z typową dla naturalistów surowością pokazał zanik uczuć, które wobec walki o byt tępieją, stają się czymś zbędnym i nieważnym.
Inne elementy naturalizmu
Drugim biologicznym prawem rządzącym życiem lipeckich chłopów jest instynkt płciowy. Najpełniej uosabia go Jagna, ale kierują się nim wszyscy: Maciej Boryna, Antek, Mateusz. Wszak walka Antka z ojcem o Jagnę przypomina walkę dwóch samców o samicę! Opisywany przez Reymonta świat kieruje się jeszcze jedną typowo biologiczną (a więc bliską naturalizmowi) zasadą: niezwykle liczy się w nim siła. Na tych, którzy potrafią walczyć o swoje, reszta gromady patrzy z szacunkiem. Obydwa instynkty: płciowy i posiadania ziemi są podporządkowane najwyższej wartości – instynktowi życia. Dalej za nimi pojawia się konieczność zbudowania nawet najlichszej chatki („gniazdo”) i posiadania potomstwa (przedłużenie gatunku). Takie podejście do życia obrazuje postawa Szymka, syna Dominikowej – jego siła oraz wytrwałość w zakładaniu własnej rodziny i dążenie do posiadania swojego kawałka ziemi. Życiem chłopów rządzi jeszcze jeden instynkt – chęć życia w gromadzie. Najwyraźniej widać to pod koniec powieści, gdy zapada zbiorowa decyzja o wygnaniu Jagny ze wsi.
Wracając do naturalizmu…
Trzeba podkreślić, że we wsi, jak w zwierzęcym stadzie, spontanicznie wyodrębniły się określone role i typy zachowań. Mamy więc przywódcę gromady – to najbogatszy gospodarz, Maciej Boryna. Jest to mitologiczny władca – ale też i najsilniejszy okaz w ludzkim stadzie.
Czym zakończyć?
Reymont uczynił Lipce tak ważnym miejscem, jakby stanowiły one centrum świata. Ten sposób patrzenia na los ich mieszkańców jeszcze bardziej podkreśla związanie bohaterów z ziemią, a jest to naturalistyczny element koncepcji człowieka. Warto też wspomnieć o typowo naturalistycznych technikach pisarskich, jakimi posługuje się pisarz. Szczególnie ważną rolę odgrywają dwie:
- niezwykła drobiazgowość opisów i ich drastyczność (śmierć Kuby!),
- obfitość porównań ludzi do elementów ze elementów ze świata przyrody.
Wracając do naturalizmu…
Trzeba podkreślić, że we wsi, jak w zwierzęcym stadzie, spontanicznie wyodrębniły się określone role i typy zachowań. Mamy więc przywódcę gromady – to najbogatszy gospodarz, Maciej Boryna. Jest to mitologiczny władca – ale też i najsilniejszy okaz w ludzkim stadzie.
Podeprzyj się cytatem!
Gdy zapytano kochanka Jagny, Antka, o jego zdanie, stwierdził: „W gromadzie żyję, to i z gromadą trzymam”. To jeden z momentów książki najsilniej obrazujący naturalistyczne korzenie Reymontowskiej koncepcji człowieka!
Zobacz:
Młodopolska epopeja wiejska – Chłopi Władysława Stanisława Reymonta
Uzasadnij, dlaczego powieść pt. Chłopi Władysława Reymonta nagrodzono literacką Nagrodą Nobla.
Przedstaw założenia, twórców i przykłady naturalizmu w Europie