Chłopi Władysława Reymonta to powieść, za którą w 1924 roku pisarz otrzymał Nagrodę Nobla zaczyna się sceną hucznego weseliska Boryny, kończy zaś jego pogrzebem. I tak ludzkie losy zostały wpisane w odwieczne koło narodzin i śmierci. Koleje ludzkiego życia podporządkowane są rytmowi przyrody, która narzuca kolejność pracy i odpoczynku.

Autor

Władysław Stanisław Reymont (1867-1925) – pisarz i publicysta; syn wiejskiego organisty, w młodości próbował różnych zawodów – miał zostać krawcem, chciał wstąpić do zakonu paulinów na Jasnej Górze, występował w wędrownym teatrze. Pracował też na kolei, a ponieważ zakochał się nieszczęśliwie – próbował popełnić samobójstwo. Na szczęście – bez powodzenia. Aż trudno uwierzyć, ale sukces Reymonta zaczął się od jego zainteresowań… spirytyzmem, okultyzmem i parapsychologią. Zarabiał jako dobre medium w seansach spirytystycznych i dzięki tym dochodom rozpoczął podróże po Europie i karierę. Następne pieniądze przyniósł mu wypadek – został ranny podczas katastrofy kolejowej i otrzymał wysokie odszkodowanie. Prawdziwą sławę pisarską zyskał już po trzydziestce jako autor Ziemi obiecanej, a ćwierć wieku później otrzymał literacką Nagrodę Nobla – dzięki powieści Chłopi. Niestety, Reymont był tak ciężko chory, że nie mógł pojechać po jej odbiór. Zmarł rok po tym sukcesie, a dwa tygodnie po śmierci Żeromskiego – dla Polaków oznaczało to koniec epoki młodopolskiej.

Epoka

Młoda Polska.
Powieść sytuuje się na pograniczu realizmu, naturalizmu i symbolizmu.

Geneza i czas powstania

Reymont pisał Chłopów dwa razy. Pierwszy raz, gdy ukończył całą książkę, postanowił poprawić początek. Zirytował się – podarł i w części spalił dzieło! Od nowa pisał je osiem lat – a gdy zakończył scenę wesela Boryny – trzeba było wezwać lekarza. Na pytanie, czym jest tak wyczerpany, miał odpowiedzieć: „Trzy dni tańczyłem na chłopskim weselu”.

Trudno zatem ustalić, kiedy dokładnie powieść powstała, wiadomo, że w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku. Wyrosła częściowo z osobistych doświadczeń autora, który przez pewien czas mieszkał w jednej izbie z chłopską rodziną. Jako syn wiejskiego organisty znał życie na wsi z autopsji, a że miał rzadki dar obserwacji świata i talent pisarski, stworzył powieść o wielkim rozmachu epickim.

Dzieło

Chłopi to najbardziej znane polskie dzieło o wsi. Wydanie książkowe – rok 1904.

Czas i miejsce akcji – fikcyjna wieś Lipce, przełom wieków XIX i XX.

Akcja powieści obejmuje jeden pełny rok z życia wsi. Cztery części dzieła odpowiadają porom roku.

Tytuł jest prosty, odsyła do bohatera zbiorowego powieści, jakim jest wiejska społeczność. Wśród występujących tu postaci trudno byłoby wskazać tę najważniejszą, każda z nich nabiera znaczenia dopiero na tle całości. Tytuł sugeruje tym samym, że przedmiotem wnikliwej obserwacji będą w utworze mieszkańcy wsi uchwyceni w różnych, jednocześnie najbardziej typowych dla wiejskiej egzystencji aspektach.

Gatunek

To powieść (epopeja chłopska).

W zakresie gatunku Chłopi są dziełem wielowarstwowym.

  • Stanowią przykład typowej powieści modernistycznej – opartej na synkretyzmie stylowym. Obok klasycznego realizmu odnajdziemy w niej również naturalizm, symbolizm, impresjonizm i ekspresjonizm.
  • Ze względu na panoramiczny wymiar rzeczywistości dzieło Reymonta można określić mianem epopei. Epos to utwór (zwykle wierszowany), który głosił apoteozę, świadczył o potędze i świetności danej społeczności. Przedstawiał dzieje legendarnych postaci na tle przełomowych dla danej społeczności wydarzeń. Jego wyznacznikami są: inwokacja, porównania homeryckie, realizm szczegółu, retardacje, sceny batalistyczne, obiektywizm narratora, heroiczne postacie.

 

Jeśli chodzi o powieść Chłopi…

  • …zawiera panoramiczną wizję zbiorowości chłopskiej w pełnym jej rozwarstwieniu. Zaznacza każdy aspekt jej bytowania, zarówno związany ze sferą pracy, jak i odpoczynku. Ukazuje społeczność lipiecką jako odrębną formację kulturową, hołdującą odwiecznemu porządkowi natury i kultury.
  • …przedstawia obraz społeczności w momencie dla niej zwrotnym – pewne formy życia ulegają dekompozycji; po śmierci starego Boryny Antek nie uzyska już takiej pozycji we wsi, jaką miał niegdyś ojciec. Kruszy się więc struktura społeczna oparta na silnej, autokratycznej władzy najbogatszego gospodarza. Ważnym punktem w dziejach wsi jest walka z dworskimi o las, której efekt, pomyślny dla chłopów, w dużej mierze decyduje o ich przyszłym życiu (bitwa o las może stanowić świetny przykład sceny batalistycznej, tak charakterystycznej dla epopei). W życie mieszkańców Lipiec zaczynają się wdzierać nowe zjawiska: emigracja zarobkowa, kolonizacja niemiecka.
  • …prezentuje patetyczne opisy śmierci trojga bohaterów: Kuby, Boryny i Agaty.
  • … wydarzenia prezentuje obiektywny, wszechwiedzący narrator, który z dystansem epickim prezentuje i komentuje wydarzenia.
  • … daje rozbudowane, pełne detali opisy: obrazy prac polowych, obyczajów. Obrzędy zostały oddane z wiernością szczegółu (dokładne opisy żniw, kobiet pracujących przy wykopkach, ścinania kapusty, przędzenia wełny i lnu, przygotowania zasiewów, chodzenia z niedźwiedziem, jarmarków, odpustów, zrękowin, oczepin itp.).
  • …mistrzowsko oddany realizm szczegółu łączy się ze znanym z eposów Homera zabiegiem retardacji – wstrzymującym akcję dla zwiększenia napięcia czytelnika właśnie przez opis.
  • …zabieg mitologizacji nadaje wiejskiemu bytowaniu wymiar święty i uwznioślający, sprawia, że powieść staje się pochwałą chłopskiej egzystencji.

Wielu wymogów formalnych epopei dzieło Reymonta nie spełnia:

  • Nie jest to powieść napisana wierszem i nie zaczyna się inwokacją.
  • Chłopi wprawdzie mają typowego dla epopei narratora wszechwiedzącego, ale nie jest to jedyny „opowiadacz” – oprócz niego funkcjonują jeszcze dwie postacie: młodopolski stylizator i wsiowy gaduła.
    • Ten pierwszy ujawnia swą obecność w partiach opisowych, gdzie posługuje się typowymi dla modernistycznej poetyki środkami.
    • Drugi, nieco familiarnie nazwany wsiowym gadułą, przynależy do świata przedstawionego powieści, brakuje mu tym samym dystansu wobec niego, opowiada zatem w sposób gawędziarski, ciepły, identyfikując się poniekąd z rzeczywistością utworu.
  • Wskutek wprowadzenia dwóch innych narratorów brakuje dziełu Reymonta w wielu fragmentach tak charakterystycznego dla eposu podniosłego stylu. Wiele tu efektów komicznych, rubasznych, wywodzących się z ludowej tradycji śmiechu, a więc zupełnie nieprzystających do eposu.

Jednakże naruszenie niektórych reguł epopei wcale nie przeszkadza, aby utwór Reymonta uznać za młodopolską realizację tego gatunku. Przesądza o tym ogólna wymowa powieści: to rozległa, rozbudowana opowieść o dziejach społeczności wiejskiej ulegającej ogólnym przemianom. Opowieść ta przynosi pochwałę chłopskiego bytowania, wypływającą z faktu, iż mimo przeobrażeń, jakie dokonują się w strukturze wsi i mentalności jej mieszkańców, społeczność wiejska pozostaje wierna ziemi i tradycji.

 

Chłopi Władysława Reymonta – najważniejsze wydarzenia

Zawartość treściową dzieła można uporządkować, ujmując ją w trzech warstwach.

  • DZIEJE SPOŁECZNOŚCI WIEJSKIEJ – W TYM GŁÓWNYCH BOHATERÓW
    Rzecz dzieje się we wsi Lipce, czas historyczny nie jest dokładnie określony, choć pewne ślady wskazują na okres 20 lat po powstaniu styczniowym. Głównym bohaterem powieści są chłopi – społeczność lipiecka występuje tu jako bohater zbiorowy. Postacie jednostkowe, których losy obserwujemy, to: Maciej Boryna i jego syn Antek, Hanka – żona Antka, Jagna – najpiękniejsza panna we wsi, późniejsza żona Boryny, a potem wdowa po nim. Ważne role odgrywają także wójt, ksiądz, młynarz, Dominikowa oraz biedota wiejska – parobek Kuba i żebraczka Agata. Obserwujemy ich dzieje w czasie czterech pór roku – jesienią, zimą, wiosną, latem.

Skrót najważniejszych wydarzeń:

  • Ślub starego Macieja Boryny z Jagną.
  • Spór Macieja z Antkiem o schedę i o Jagnę – Antek wraz z rodziną wyprowadza się z domu.
  • Romans Jagny z Antkiem.
  • Bójka o las z dworskimi (do lasu chłopi mieli prawo na zasadzie popańszczyźnianych serwitutów, pan rozpoczął wyrąb drzew, czym wzbudził bunt i protest chłopów; doszło do bitwy i uwięzienia lipieckich chłopów).
  • Uwięzienie mężczyzn.
  • Choroba i śmierć Boryny (wiosna).
  • Powrót mężczyzn z więzienia.
  • Romanse Jagny, m.in. z wójtem, z młodym księdzem Jasiem, co wzbudziło gniew gromady lipieckiej.
  • Wywózka Jagny na gnoju – wykluczenie jej ze społeczności wiejskiej.

Osią fabularną jest konflikt Macieja i Antka Borynów. Dwie namiętności powodują tę rodzinną nienawiść: kobieta (Jagna, której obaj pożądają) i ziemia (scheda rodzinna, do której Antek jako syn ma prawo).

  • WARSTWA FABUŁY WPISANA JEST W RYTM PÓR ROKU – KOLEJNYCH ETAPÓW PRAC ROLNICZYCH ZWIĄZANYCH Z ODPOWIEDNIĄ PORĄ: jesienią, wiosną itd.
    Rytm przyrody i prace w polu są silnie ze sobą związane. Tu wymienimy: wykopki czy żniwa – jako ważne, niezmienne wydarzenia roku regulujące życie ludzi na wsi.
  • CIĄG FABUŁY UZUPEŁNIA PORZĄDEK ŚWIĄT DOROCZNYCH, ODPUSTÓW, OBRZĘDÓW I OBYCZAJÓW.
    Nie są one jedynie tłem akcji. Obserwujemy rok obyczajowo-obrzędowo-liturgiczny, który składa się z powtarzalnych zwyczajów, wróżb, przesądów – a one organizują życie wsi. Przykładem wydarzeń tej warstwy są: Boże Narodzenie, Wielkanoc, odpust.

Wyżej wymienione warstwy nakładają się na siebie i tworzą spoistą całość – nierozerwalny związek działań człowieka, jego obyczaju i przyrody. W efekcie obserwujemy, że:

  • świat taki nie ma początku ani końca; wszystko, co ważne, jest w nim niezmienne i powtarzalne – święto i praca człowieka,
  • losy indywidualne człowieka są uzależnione od społeczności, w której istnieje, od jej praw i jej pracy,
  • człowiek żyje w pełnym zespoleniu z przyrodą i odwiecznym prawem tradycji.

 

Główni bohaterowie Chłopów Władysława Reymonta

  • Maciej Boryna – najbogatszy gospodarz we wsi, głowa rodu, rządy w rodzinie i gospodarstwie sprawuje twardą ręką. Człowiek w podeszłym wieku, uosabiający z jednej strony chłopską pazerność, z drugiej umiłowanie ziemi i pracy. Uparty, nieustępliwy, apodyktyczny, ale oddany pracy i szczerze kochający ziemię. Zakochany w pięknej Jagnie – swej młodej żonie.
  • Antek Boryna – pierworodny syn Macieja, jak ojciec porywczy i uparty, ale i namiętny… Przeciwnik ojca w typowym dla wsi konflikcie o ziemię. Rywalizuje z nim na polu gospodarczym (spadek, chęć przejęcia gospodarstwa) i erotycznym (wdzięki Jagny). W toku akcji powieści obserwujemy rosnącą nienawiść ojca i syna, a w końcu coś na kształt pojednania.
  • Hanka Borynowa – z domu Bylicówna, żona Antka, awansowała w hierarchii społecznej przez małżeństwo z synem pierwszego gospodarza we wsi. Pracowita, zapobiegliwa i zazdrosna.
  • Jagna Borynowa – z domu Paczesiówna, trzecia żona Macieja Boryny, piękna i życzliwa ludziom dziewczyna, w odróżnieniu od swojej matki nie jest materialistką. Stanowi obiekt pożądania męskiej części społeczności. Sama również nie stroni od zmysłowych uciech – jest uosobieniem naturalistycznej seksualności. Potępiona przez wieś za niemoralne zachowanie. Bardzo ciekawa postać – trochę naiwna dziewczynka, trochę femme fatale, przede wszystkim jednak uosobienie Bergsonowskiego élan vital.
  • Kuba Socha – parobek Macieja Boryny, powstaniec z 1863 roku.
  • Jagustynka – bardzo pracowita komornica i wyrobnica, którą dzieci wygnały z domu.
  • Rocho – tajemniczy wędrowiec, prawdopodobnie powstaniec, obieżyświat-emisariusz. Snuje piękne opowieści o dawnych dziejach ojczyzny, chcąc rozbudzić wśród chłopstwa poczucie tożsamości narodowej.

 

Sens i przesłanie

Chłopi są bez wątpienia dziełem REALISTYCZNYM, o dużych walorach poznawczych. O realizmie tego dzieła decydują:

  • Panoramiczny obraz społeczności wiejskiej, ukazany w pełnym rozwarstwieniu. Czynnikiem określającym mieszkańców Lipiec jest ich status majątkowy, ilość posiadanej ziemi. Wyróżniamy warstwę najbogatszą (Boryna), średnio zamożną (Dominikowa), małorolną (Kłębowie, Kozłowie), komorników (Jagustynka, Agata) i parobków (Kuba, Witek). Wielkość majątku była niezwykle istotna, wyznaczała pozycję wśród mieszkańców wsi, a nawet miejsce w kościele (najbliżej ołtarza stali najbogatsi gospodarze).
  • Bogate opisy prac polowych, obyczajów i obrzędów liturgicznych – ukazują one społeczność Lipiec jako odrębną formację kulturową. Autor prezentuje je nadzwyczaj dokładnie, eksponując te elementy, które wyróżniają chłopów spośród innych warstw społecznych.
  • Konflikty natury społecznej, ekonomicznej i etycznej, które wypełniają warstwę fabularną powieści, wnosząc do niej elementy dramaturgii. Konflikt między gospodarzami a komornikami, konflikty rodzinne o podłożu ekonomicznym. Konflikty na płaszczyźnie moralnej.
  • Kwestie narodowe – w powieści na prawach aluzji funkcjonuje wiele odwołań do czasów powstania styczniowego (Boryna, Kuba i pan Jacek, brat dziedzica, mają przeszłość powstańczą). Wątek narodowy wiąże się także z postacią tajemniczego Rocha – emisariusza, który snuje opowieści o dziejach ojczyzny, który chce wzbudzić u chłopów poczucie tożsamości narodowej.

Chłopi Władysława Reymonta nie są utworem jednowymiarowym i jego funkcja nie ogranicza się tylko do nakreślenia panoramicznej wizji społecznej, którą ożywia burzliwy romans dwojga kochanków. Realizm dominuje przede wszystkim w pierwszym tomie powieści. Tam, nie szczędząc czytelnikowi detali, dokładnie, dzień po dniu, rejestruje autor wiejskie bytowanie. Z tej konwencji rezygnuje jednak w następnych częściach.

Elementy NATURALISTYCZNE w Chłopach Władysława Reymonta to:

  • Kompozycja utworu, w symboliczny sposób obrazująca rytm natury – powieść składa się z czterech części odpowiadających kolejnym porom roku. Taki podział podkreśla silny związek człowieka z naturą. Przyroda wyznacza zakres obowiązków człowieka i zakres przyjemności.
  • Naturalistyczna koncepcja człowieka, która nakazuje traktować go jako integralną część natury. Człowiek jak inne żywe istoty walczy o byt i jest zdeterminowany przez popęd seksualny. Uwydatnieniu tej treści służy wprowadzenie konfliktów o ziemię oraz kreacja Jagny, która nie może zapanować nad swoją seksualną naturą.
  • Naturalistyczny sposób obrazowania – przejawia się surowością opisu, epatowaniem czytelnika szeregiem odrażających detali, przywoływaniem drastycznych scen. Przykładem scena, w której Kuba obcina sobie nogę lub scena finalna – wy-wózka Jagny na wozie z gnojem.

 

Mitologizacja

Do takiego odczytania Chłopów Władysława Reymonta zachęca wielki literaturoznawca Kazimierz Wyka. Jego interpretacja zmierza do odsłonięcia najbardziej uniwersalnego planu utworu. Wyodrębnia on w strukturze powieści cztery wewnętrzne porządki:

  • fabularny,
  • prac polowych,
  • obrzędowo-liturgiczny,
  • egzystencjalny.

Pierwszy i ostatni z nich przebiegają tylko w jednym kierunku, są nieodwracalne. Drugim i trzecim rządzi rytm, cykliczność. Co roku społeczność wiejska wykonuje te same prace w polu i uczestniczy w takich samych obrządkach. Rytm obrzędowo-liturgiczny przynależny do sfery kultury, jest jeszcze bardziej rygorystyczny niż rytm prac polowych. O ile bowiem kaprysy pogody mogą przyspieszyć lub opóźnić niektóre prace rolnicze, o tyle kalendarz świąt jest z góry ustalony i nic mu nie może przeszkodzić.

Te dwa ciągi cykliczne łagodzą nieco świadomość grozy przemijania, przede wszystkim jednak wpisują powieść w przestrzeń mitu, upodabniając dzieje bohaterów do czegoś wiecznego i trwałego. Efekt ten wzmacnia osadzenie akcji w tak zwanym bezczasie historycznym (tak naprawdę do końca nie wiadomo, kiedy rozgrywają się wydarzenia powieściowe).

Pośród skrupulatnie opisanych świąt i obrządków, pominął autor dzień Nowego Roku. Zabieg ten wydaje się celowy – dzięki niemu pisarz przedstawia ciąg wydarzeń fabularnych podporządkowanych nie konkretnej dacie, ale rytmowi natury z jednej strony, a porządkowi kultury z drugiej. Umiejscawia tym samym rzeczywistość powieściową w przestrzeni czasu kolistego, powracającego corocznie na zasadzie kołowrotu. Sugeruje, że to, co przedstawia, działo się kiedyś, dzieje się teraz i będzie dziać się zawsze, nic bowiem nie jest w stanie zachwiać ani cyklu pór roku, ani odwiecznego rytmu religii. Upodabnia lipiecką społeczność do zbiorowości archaicznej, pierwotnej, prawie mitycznej. Wiejskiemu bytowaniu nadaje tym samym rangę wyjątkową, a chłopską pracę, wypływającą z głębokiego i odwiecznego związku z ziemią, nobilituje i sakralizuje.

 

Symbolizm Chłopów

Sama zaś fabuła, oparta częściowo na schemacie romansu, stanowi w rezultacie opowieść o charakterze symbolicznym; miłość, nienawiść, namiętność, zazdrość, pożądanie, zdrada – to uczucia i zachowania wypełniające przestrzeń powieści. Nadaje części bohaterów rangę postaci mitycznych, niosących sens uniwersalny. Główny wątek powieści, osnuty wokół postaci Jagny, Macieja Boryny i jego syna Antka, zawiera elementy jednego z najbardziej znanych mitów – opowieści o wojnie trojańskiej:

Stary kmieć […] Boryna włada autokratycznie w swej zagrodzie, a wszyscy mieszkańcy wsi patrzą nań z szacunkiem: jest on niejako przywódcą ludu, tak jak ongiś achajscy książęta. Lipce mają swoje zebrania gminne, swoje spory o „następstwo tronu”, swoje wyprawy wojenne, swoich bohaterów, tak jak owe greckie państewka… Piękna Helena, zarzewie wojny i zniszczenia, źródło fatalnych katastrof, zwie się w powieści Reymonta – Jagusią; jest ona równie nęcąca, wiarołomną, a przecież przez wszystkich pożądana, jak spartańska królowa – napisał o powieści szwedzki krytyk Fryderyk Böök, który miał duży wpływ na przyznanie Nobla Reymontowi.

Reymont mistrzowsko stosuje…

  • Stylizację językową – używa w dialogach gwary łowickiej bez mazurzenia, a w partiach odautorskich różnych odmian polszczyzny. Czytając utwór, ulegamy złudzeniu, że jest on napisany gwarą, ale to nieprawda. Obejmuje ona zaledwie 20 procent tekstu, reszta to język literacki. Reymont okazał się mistrzem stylizacji: doskonałe efekty uzyskał, wplatając do tekstu przenośnie i porównania zaczerpnięte z życia przyrody (Hanka jest „jak ćma”, Jagusia to „młoda jałowica”, Antek – „chłop jak smok”), wprowadzając typowo ludowy humor (pieśni i przyśpiewki) oraz drobne, ale sugestywne środki językowe (na przykład zamiast „który” konsekwentnie pojawia się słowo „któren”, zamiast „tylko” – „ino”, zamiast „jako” – „kiej”).
  • Mitologizację – czyli zabieg, który upodabnia świat powieści, bohaterów i wydarzenia do mitu – trwałej, wciąż istniejącej w świadomości społeczeństw opowieści, zawierającej archetypowe zdarzenia i uczucia: zazdrość, zdradę, miłość, konflikt o kobietę.

 

Chłopi Władysława Reymonta – cechy kompozycyjne utworu

Utwór dzieli się na cztery części odpowiadające porom roku. Podkreśla to ścisły związek życia wsi z przyrodą. Jego rytm wyznaczają żniwa, kopanie ziemniaków, zbieranie kapusty itp.

Pod względem kompozycji Chłopi Władysława Reymonta są jednak dziełem bardziej złożonym, odzwierciedlającym tendencje typowe dla prozy młodopolskiej. Stanowią syntezę realizmu, naturalizmu, impresjonizmu i symbolizmu, obecne są tu wątki ekspresjonistyczne:

  • Realizm powieści widać w warstwie, która dotyczy obyczajowości, hierarchii społecznej na wsi, stosunku: dwór – wieś, sytuacji ekonomicznej chłopów, a nawet w obserwacji ludzkiej psychiki. Są to często partie opisowe – zestawy realistycznych, zgodnych z rzeczywistością obrazów wsi.
  • Naturalistyczny wymiar dzieła to:
    • podporządkowanie życia ludzi rytmowi przyrody; eksponowanie roli, jaką odgrywa w życiu człowieka,
    • podkreślanie „stadnego” charakteru życia wsi,
    • popęd płciowy (przykład Jagny);
    • liczne fragmenty o naturalistycznym wydźwięku, np. epizod, w którym Kuba obcina sobie nogę.
  • Elementy impresjonizmu i symbolizmu ujawniają się w opisach. Malarskość, dobór kolorów, perspektywiczne spojrzenie – to wyznaczniki impresjonizmu. Istnieją w utworze także sceny symboliczne – najlepszym przykładem jest śmierć Boryny, wiosną, na polu – czyli na ziemi, z którą związane było jego życie i związać się musiała jego śmierć.
  • Ekspresjonizm najrzadziej zarysowany w utworze uwidacznia się w kilku scenach użyciem sugestywnych środków wyrazu i pewnym wyolbrzymieniem (np. scena kłótni Dominikowej z synem).

 

Chłopi to powieść o:

  • Naturalistycznych prawach bytu – trudno o temat bardziej wdzięczny dla naturalisty. Prosta, zacofana społeczność lipieckich chłopów żyje zgodnie z prawami przyrody. Silniejszy zwycięża słabszego, w stadzie każdy ma określoną rolę i dąży do jej zwiększenia. Sprawy bytowe są podstawowymi problemami każdego członka wsi. A reszta – to seksualny popęd…
  • Obyczajowości wsi – wspaniałe, reporterskie wręcz, opisy wesela Boryny, jarmarku w Tynowie, Zaduszek dają nam bardzo wiarygodny obraz wiejskich zwyczajów. Zwraca uwagę ich rytualność, uświęcona tradycja. Prócz tego wszak możemy przyjrzeć się obyczajowości w małej skali, w zachowaniach, dialogach, zalotach i sporach, których w społeczności Lipiec nie brakuje.
  • Kulturze chłopskiej – Reymont nie tylko opisuje wiejskie obyczaje. Dociera także do podstawowych praw kultury chłopskiej – regulowanej przez cykliczność przyrody, obrzędowość i rytm prac polowych. Oto społeczność podporządkowana naturze, żyjąca w pełnej z nią harmonii, rządząca się odwiecznymi, zakodowanymi we wręcz mitycznej świadomości prawami.

 

Chłopi Władysława Reymonta – dlaczego ta powieść jest ważna?

  • Dzięki niej pisarz został uhonorowany literacką Nagrodą Nobla (1924).
  • To epopeja chłopska, jeden z najważniejszych polskich utworów o wsi.
  • Stanowi przykład mistrzowskiego operowania różnymi technikami pisarskimi.
  • Zawiera koncepcję czasu kolistego i tak modną w literaturze współczesnej mitologizację rzeczywistości.

Konteksty

  • Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
  • Eliza Orzeszkowa, Nad Niemnem
  • Henryk Sienkiewicz, Janko Muzykant
  • Bolesław Prus, Antek
  • Witold Gombrowicz, Ferdydurke

Pojęcia do zapamiętania

  • NATURALIZM – kierunek w sztuce i literaturze, który pojawił się w drugiej połowie XIX wieku. Naturalizm czerpał inspirację z nauk Darwina, postrzegał człowieka jako część przyrody podporządkowaną takim samym regułom, jak każdy inny jej element. Eksponował przede wszystkim biologiczny wymiar ludzkiej egzystencji. Jego założeniem było wierne rejestrowanie zjawisk życia (bez ich oceny oraz selekcji).
  • ARCHETYPY – prawzory ludzkich zachowań i postaw.
  • MITOLOGIZACJA – zabieg polegający na upodobnieniu kreowanej rzeczywistości do mitu – czegoś wiecznego i trwałego, niezmiennie funkcjonującego w ludzkiej świadomości. Może to być mitologizacja jakiejś postaci, np. przedstawienie pracy kowala w taki sposób, że przypomina mit o Hefajstosie (czyni tak Żeromski w Ludziach bezdomnych) lub upodobnienie akcji do jakiegoś mitu (np. w Chłopach Reymonta losy Borynów kojarzą się z mitem o pięknej Helenie i wojnie trojańskiej). Słowo „mitologizacja” można spotkać także w mowie potocznej, np. „Nie mitologizuj!”, czyli nie rób z tego wydarzenia mitu, nie upiększaj, nie dodawaj mu wagi.
  • BEZCZAS HISTORYCZNY – termin ten pojawia się np. przy analizie Chłopów Reymonta i oznacza brak dokładnego, wyraźnego określenia czasu akcji. Można powiedzieć także, że jest to brak konkretyzacji czasowej – określenia konkretnej daty wydarzeń. Chwyt taki pozwala autorowi stworzyć wrażenie ponadczasowości, uniwersalnego, a nie historycznego wymiaru dzieła. Podobna sytuacja występuje w Nie-Boskiej komedii Krasińskiego, gdzie autor przedstawia rewolucję abstrakcyjną, bez określenia jej daty. Innym przykładem braku konkretyzacji czasowej jest Proces Kafki. W przypadku Chłopów można poszukiwać osadzenia historycznego akcji, np. śladem jest powstańcza przeszłość Kuby, lecz jest to ślad znikomy, natomiast wyeksponowana została odwieczna cykliczność pór roku.

 

Zobacz:

Chłopi w pytaniach i odpowiedziach

 

Zaprezentuj zawartość treściową powieści Reymonta pt. Chłopi

Dlaczego powieść Reymonta Chłopi możemy nazwać epopeją?

Chłopi Reymonta – powieść mitologizująca. Podaj przykłady.

Chłopi Reymonta – powieść naturalistyczna. Podaj przykłady.

Naturalizm Chłopów Reymonta – w czym się przejawia?

Co przesądza o wartości powieści Chłopi Władysława Reymonta?

Chłopi Reymonta na maturze

Charakterystyka Jagny bohaterki Chłopów Reymonta

Chłopi Władysława Reymonta jako księga chłopów polskich, powieść społeczna i narodowa oraz studium psychologiczne.