Tę interpretację pociąga za sobą zabieg mitologizacji, który wiejskiemu bytowaniu nadaje wymiar święty i uwznioślający. A eposy to przecież dzieła głoszące apoteozę, świadczące o potędze i świetności danej społeczności.
Dzieło Reymonta napisane, co prawda, prozą, a nie wierszem, zdaje się jednak spełniać wymogi gatunku.
- To przede wszystkim panoramiczna wizja zbiorowości chłopskiej w pełnym jej rozwarstwieniu. Pisarz zaznacza każdy aspekt jej bytowania, zarówno ten związany ze sferą pracy, jak i odpoczynku.
- Kreśli obraz społeczności w momencie dla niej zwrotnym – pewne formy życia ulegają dekompozycji; po śmierci starego Boryny Antek nie uzyska już takiej pozycji we wsi, jaką miał niegdyś ojciec. Kruszy się więc struktura społeczna oparta na silnej, autokratycznej władzy najbogatszego gospodarza.
- Ważnym punktem w dziejach wsi jest walka z dworskimi o las, której efekt, pomyślny dla chłopów, w dużej mierze decyduje o ich przyszłym życiu. Zresztą bitwa ta może stanowić świetny przykład sceny batalistycznej, tak charakterystycznej dla epopei.
- Inny element typowy dla tego gatunku to rozbudowane, pełne detali opisy. Nie brakuje ich w powieści Chłopi – obrazy prac polowych, obyczajów, obrzędów zostały oddane z wiernością szczegółu. Na prawach retardacji wstrzymują akcję, budując tym samym napięcie czytelnika.
Wielu wymogów formalnych epopei dzieło Reymonta jednak nie spełnia i należy o tym pamiętać.
- Dotyczy to przede wszystkim sfery narracji. W klasycznym eposie występował obiektywny narrator, który z dystansem epickim prezentował i komentował wydarzenia. Chłopi wprawdzie takiego narratora mają, ale nie jest to jedyny „opowiadacz” – oprócz niego funkcjonują jeszcze dwie postacie: młodopolski stylizator i wsiowy gaduła.
- Ten pierwszy ujawnia swą obecność w partiach opisowych, gdzie posługuje się typowymi dla modernistycznej poetyki środkami. Kreśli obrazy kunsztowne, nastawione na wywołanie u odbiorcy doznań estetycznych.
- rugi z narratorów, nieco familiarnie nazwany wsiowym gadułą, przynależy do świata przedstawionego powieści, brakuje mu tym samym dystansu wobec niego, opowiada zatem w sposób gawędziarski, ciepły, identyfikując się poniekąd z rzeczywistością utworu.
- Sprzyja temu również język, jakim się posługuje, zawierający elementy stylizacji gwarowej. Brakuje więc dziełu Reymonta w wielu fragmentach tak charakterystycznego dla eposu podniosłego stylu.
- Wiele tu efektów komicznych, rubasznych, wywodzących się z ludowej tradycji kultury śmiechu.
Jednakże naruszenie niektórych reguł epopei wcale nie przeszkadza, aby utwór Reymonta uznać za młodopolską realizację tego gatunku. Nie chodzi przecież o skrupulatne i rygorystyczne podporządkowanie zasadom poetyki, lecz o ogólną wymowę powieści. Trudno bowiem powiedzieć, że Chłopi Reymonta nie są rozległą, rozbudowaną opowieścią o dziejach społeczności wiejskiej ulegającej ogólnym przemianom. Opowieść ta przynosi w efekcie pochwałę chłopskiego bytowania. Ta apoteoza wypływa z faktu, iż mimo przeobrażeń, jakie dokonują się w strukturze wsi i mentalności jej mieszkańców, społeczność wiejska pozostaje wierna ziemi i tradycji.
Zobacz: