Artysta i sztuka
Sformułowania:
• Rola artysty i sztuki w programach i utworach pisarzy Młodej Polski
• Filister i artysta w literaturze Młodej Polski
• Artyści młodopolscy wobec pozytywistycznego utylitaryzmu sztuki.
• Sztuka dla ludzi czy „sztuka dla sztuki” – wyraź swoją opinię w odniesieniu do teorii młodopolskich.
Treści podstawowe:
Naczelna teza programowa twórców młodopolskich o wyższości idei sztuki nad jakimikolwiek innymi wartościami. Wyraża je hasło „sztuka dla sztuki” propagowane przez Stanisława Przybyszewskiego (Confiteor). Artysta wyniesiony ponad zwykłe tłumy często wyobrażany jest na wzór samotnego białego ptaka (Albatros Baudelaire’a) albo okrętu (Statek pijany Rimbauda). Jest to zatem idea nie tylko polska, lecz „młodoeuropejska”. Jasno widać, że sprzeczna z pozytywistycznym utylitaryzmem a pokrewna romantycznemu kultowi utalentowanej jednostki i poezji)
Baza literacka:
• poezja modernistów (Tetmajer Evviva l’arte, Kasprowicz Krzak dzikiej róży)
• Wesele Stanisława Wyspiańskiego
• Komediantka Władysława Reymonta
• Próchno Berenta
• W sieci Jana Augusta Kisielewskiego
• Confiteor Stanisława Przybyszewskiego
• Pro Arte Miriama
Jak uatrakcyjnić wypowiedź?
- Wzmianką o dwóch wciąż sprzecznych nurtach: „apollińskim” i „dionizyjskim”, które od wieków rywalizują o to, co istotniejsze w misji sztuki: czy odzwierciedlanie świata, czy wyrażanie uczuć artysty, jego subiektywnych spojrzeń? W pewnym sensie walka tych nurtów przeplata się przez cały czas trwania literackich dziejów. Jakie jest twoje zdanie?
- Cytatami z Przybyszewskiego. Ten oryginał naszej literatury jest niezbędny w rozmowie o sztuce. A wyrażał się bezkompromisowo: Np:
- Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu – duszy.
lub: - Po pijanemu trzeba wszystko robić. Trzeźwy mózg odstąpić filistrom, kramarzom, wolnomyślnym politykom…
- Sztuka nie ma żadnego celu, jest celem sama w sobie, jest absolutem, bo jest odbiciem absolutu – duszy.
- Znajomością dalszego ciągu dyskusji o sztuce – np. idei „ściągnięcia jej z piedestału” w dwudziestoleciu, idei poety „ultimus inter pares” Tuwima, szyderstw Gombrowicza, misji przyznawanej poezji przez Miłosza, postulatów turpistów itd.
Inne tematy
Wieś
Temat, jak pamiętamy, szalenie modny w dobie młodopolskiej. Ciekawą rzeczą są różne ujęcia tematu w tym ogólnym pędzie pisania o wsi.
Przecież diametralnie różnym obrazem wsi są Chłopi Reymonta i Rozdziobią na kruki, wrony Żeromskiego lub Wesele Wyspiańskiego albo Z chałupy Kasprowicza. A co jest w nich wspólnego?
Naturalizm
Nie zaszkodzi wspomnieć o literaturze francuskiej i Emilu Zoli jako ojcu tego nurtu. Na gruncie polskim: Żeromski, Reymont, Zapolska. Łatwo wskazać ujęcia naturalistyczne w opowiadaniu Rozdziobią nas kruki, wrony (scena z martwym koniem i ptakami) Chłopach (związek życia ludzi z naturą), Moralności pani Dulskiej (dziedzictwo dulszczyzny), Kaśce Kariatydzie (np. scena aborcji).
Pejzaże górskie
Materiałem głównym będzie poezja Tetmajera oraz Kasprowicza. Pamiętać warto, że to Młoda Polska wykreowała Zakopane na modny kurort, a naturę uważano obok przyrody i sztuki za jedną z trzech wartości, dziedzin, w które może uciec człowiek.
Sprawa narodowa
Podstawową bazą, bez której ani rusz przy tym temacie jest twórczość Wyspiańskiego. Wesele, Warszawianka, Noc listopadowa, Wyzwolenie. Drugie (a może pierwsze?) nazwisko to Stefan Żeromski (Wierna rzeka, Przedwiośnie, opowiadania, Uroda życia). Dzieła tych dwóch twórców wystarczą, by wskazać obecność tego tematu w epoce, różnorodność ujęć i krytyczny stosunek autorów wobec zagadnienia.
Diabeł i bunt wobec Boga
Młoda Polska to wszak neoromantyzm. A jeśli tak – to i pojedynek z Bogiem ma tu miejsce. Najważniejszy – w Hymnach Kasprowicza. Ale szatan pojawia się nie tylko tutaj. W Deszczu jesiennym Staffa rozpacza nad własnym dziełem zniszczenia, a demonolog, nader interesujący poeta Tadeusz Miciński przyznaje mu prawo do dumy i swoistej potęgi, mimo przegranej z Bogiem.
Oceny społeczeństwa
W Weselu (chłopi i inteligencja), w Moralności pani Dulskiej(marna nota mieszczaństwu), w Chłopach (warstwy wiejskie), w Ludziach bezdomnych (inteligencja, proletariat), w Wiernej rzece (szlachta, arystokracja, chłopi, Żydzi). Najważniejszym z powyższych utworów wydaje mi się Wesele – tam bowiem społeczeństwo zostało nie tyle „opisane” co postawione wobec konkretnej próby, sprawdzone – z wynikiem smutnym, ale nie beznadziejnym.
Zobacz: