Punktem odniesień do rozwoju powieści była powieść realistyczna. Młoda Polska przyniosła tak liczne przemiany i przekształcenia tego gatunku, że powstało coś nowego – powieść młodopolska, a jej wielkim twórcą i propagatorem pozostał w naszej literaturze Stefan Żeromski.
Innowacje kompozycyjne powieści młodopolskiej
- Tendencja odejścia od narratora wszechwiedzącego w kierunku narracji subiektywnej, opisu świata z punktu widzenia narratora, przez pryzmat jego spojrzenia. Częste wykorzystanie w narracji mowy pozornie zależnej.
- Styl wypowiedzi zbliża się do naturalnego sposobu wypowiedzi, np. pamiętnikarskiego lub reporterskiego.
- Odejście od sztywnej pierwszoplanowej fabuły – prezentacja snu, wizji, wrażenia, odczucia.
- Kompozycja luźnych scen, wielu epizodów, „wysepkowość” akcji.
- Emocjonalny, liryczny, symboliczny styl narracji.
- Rezygnacja z celowości – czyli podporządkowania akcji założonej z góry tezie.
Twórcy powieści młodopolskiej
Władysław Stanisław Reymont
Noblista.
Utwory: Komediantka, Ziemia obiecana, Chłopi.
Chłopi
Epopeja nagrodzona Noblem (1924). Dzieje rodziny Borynów i polskiej wsi Lipce. W rzeczywistości problematyka wykracza poza wiejski konkret i dotyczy kwestii ogólnoludzkich, filozoficznych:
- ludzkich namiętności;
- związku człowieka z naturą;
- mentalności i systemu wartości chłopów;
- walki o władzę;
- rywalizacji o kobietę;
- związku człowieka z ziemią.
Kompozycja
Chłopi mają cechy:
- epopei (bogactwo, szczegółowość opisu, uniwersalizm czasu i miejsca akcji, mitologizacja postaci, sceny „batalistyczne”);
- powieści realistycznej;
- powieści naturalistycznej;
- powieści impresjonistycznej.
Stefan Żeromski
Dzieje społecznika doktora Judyma, który jest człowiekiem szlachetnym i wrażliwym na biedę i nędzę społeczną. Sam pochodzi z nizin i pragnie oddać się leczeniu warstw niższych. Poświęca dla tej idei całą prywatność, także możliwość założenia domu, rodziny i małżeństwa z kobietą, którą kocha. Dzieje Judyma ukazują też ówczesne polskie społeczeństwo, jego bolączki, strefy takie jak miasto i wieś, różne warstwy społeczne. Istotna jest kategoria ,,bezdomności” – jako efekt moralnego wyboru bohatera.
Kompozycja
Ludzie bezdomni to powieść modernistyczna. Cechują ją:
- kompozycja otwarta;
- subiektywizm narracji;
- ,,wysepkowy” układ rozdziałów;
- epizodyczność akcji.
Inni twórcy
- Wacław Berent
Autor powieści Fachowiec, Próchno i Ozimina.- W pierwszej z nich dokonuje krytycznej analizy hasła pracy organicznej.
- Podejmując temat artysty i sztuki, analizuje środowisko moderny (Próchno), a także krytykuje polską elitę (Ozimina).
- Władysław Orkan
Autor powieści Komornicy, W roztokach.- Najwybitniejszy epik Podhala, z którego pochodził.
- Wacław Sieroszewski
- Autor pracy etnograficznej Dwanaście lat w kraju Jakutów oraz utworów prozatorskich Na kresach lasów, Ucieczka.
- Pisarz, który był zesłany na Syberię i właśnie egzotyczne kultury i krajobrazy Syberii, Kaukazu i Dalekiego Wschodu opisał w swoich utworach.
Inne kierunki rozwoju powieści:
- powieść naturalistyczna,
- powieść psychologiczna,
- powieść obyczajowa,
- symbolizm i naturalizm w prozie.
Jak rozpoznać naturalizm w prozie?
- Pisarz ukazuje związek człowieka z naturą, biologiczność istoty ludzkiej, jej instynkty.
- Ważną rolę w fabule odgrywa cykl natury.
- Pisarz obnaża ciemne strony ludzkiej egzystencji.
- Stosuje drobiazgowe i drastyczne opisy.
Zobacz: