Tomasz Judym – niepoprawny idealista

Co o nim wiemy?

Główny bohater powieści Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego, doktor Tomasz Judym, pochodził z biednej rodziny robotniczej, był synem szewca. Jego dom rodzinny, jak sam go określa, to „(…) suterena, wilgotny grób pełen śmierdzącej pary. Ojciec wiecznie pijany, matka wiecznie chora. Zepsucie, nędza śmierć”. Po śmierci matki wzięła go na wychowanie ciotka. Judym był u niej chłopcem na posyłki, czyścił podłogi, mył naczynia, sypiał w przedpokoju na sienniku, który wolno mu było rozłożyć dopiero po wyjściu ostatniego gościa. Ciotka otworzyła mu jednak drogę do kariery. Wynajęła pokój studentowi, który miał przygotować Tomasza do gimnazjum. Dzięki tej pomocy i wielkiej pracowitości Judym zdobył średnie wykształcenie, a następnie wyjechał do Paryża na studia medyczne. Po powrocie ze studiów Judym mieszkał w przygodnych lub służbowych mieszkaniach i zaczynał działać społecznie. Próbował zarazić swoim entuzjazmem warszawskie środowisko lekarskie, wygłaszając odczyt pt. Kilka uwag o sprawie higieny na spotkaniu koła lekarzy w domu doktora Czernisza. Poruszał w nim sprawę higieny warunków pracy robotników, a także określał rolę lekarza. Swoje ideały chciał urzeczywistnić, pracując w Cisach. Założył tam szpitalik dla miejscowej ludności i opracował projekt osuszenia stawów, które były źródłem epidemii malarii. Projekt został jednak odrzucony przez Krzywosąda i doktora Węglichowskiego. Tomasz musiał opuścić Cisy. Udał się do Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie obserwował skandaliczne warunki pracy i życia górników. Tutaj zaprzyjaźnił się z Korzeckim – człowiekiem, który popełnił samobójstwo, bo nie potrafił odnaleźć sensu życia i swojego miejsca na ziemi. Judym wówczas stanął również przed możliwością znalezienia szczęścia rodzinnego i założenia własnego domu. Zerwał jednak zaręczyny z Joasią Podborską, bo miłość jej postrzegał jako ewentualne zagrożenie, które utrudniłoby mu realizację życiowych planów.

 

Dlaczego postać Judyma jest kontrowersyjna?

Bohater Ludzi bezdomnych należy do tej części inteligencji polskiej, która czuła się winna zajmowania
– dzięki swemu wykształceniu – uprzywilejowanej pozycji. Nawet awans społeczny nie oddzielił go od środowiska, z którego się wywodził, w świadomości jego stale tkwiła myśl o robotniczym pochodzeniu. Na zawsze pozostał Tomkiem z Krochmalnej. Pochodzenie dało mu świadomość niesprawiedliwości społecznej i krzywdy ludzkiej, z którą walka stała się sensem jego pracy i życia. Dlatego jako młody i pełen ideałów lekarz próbował zmienić otaczającą go rzeczywistość, działając w myśl pozytywistycznego hasła pomocy najuboższym. Praca lekarza, według niego, powinna być nie tylko walką ze śmiercią, ale też powołaniem i funkcją społeczną, co miało odzwierciedlać się w walce o lepsze warunki pracy i życia dla robotników i chłopów. Bycie lekarzem nie powinno stać się pogonią za pieniądzem. Bohater w imię tych zasad zrezygnował z wartości materialnych, które łatwo mógłby zdobyć jako lekarz.

Ale Judyma nie można bezkrytycznie uznać za szlachetnego idealistę. Bohater przeszedł etap kuszenia – kusiło go najpierw bogactwo, potem wizja domu i rodziny… Judym wstydził się nędzy rodziny brata Wiktora, dał się uwieść Natalii. Okazał się też egoistą, odrzucając miłość Joasi. Nie wziął bowiem pod uwagę jej uczuć, podejmując decyzję o oddaniu się pracy społecznej. Judym stopniowo dojrzewał do swojej misji. Najpierw były to szczytne hasła nieokrzesanego, porywczego młodzieńca, potem jego decyzje stawały się coraz bardziej świadome i wypływały z głębi duszy. Kolejne wydarzenia – wizyta u kobiety chorej na gruźlicę, samobójstwo Korzeckiego – potwierdzają znikomość ludzkiego życia i utwierdzają w bohaterze potrzebę poświęcenia się dla innych ludzi. Oddanie się pracy nie wypływa już jedynie z poczucia obowiązku i młodzieńczego entuzjazmu.

 

Dlaczego Judym przegrywa…

  • Jako działacz społeczny?
    Judym czuje piętno pochodzenia społecznego. Czuje, że dzięki wykształceniu jest kimś lepszym i że jego obowiązkiem jest pomóc ludziom z niższych warstw społeczeństwa. Postać doktora to mieszanina pięknych intencji i zamiarów z samotnym, nieudolnym, nieefektywnym działaniem. Bohater już podczas rozmowy z lekarzami w domu doktora Czernisza nie używa racjonalnych, konkretnych argumentów, nie umie być rzeczowy. Wręcz przeciwnie – zbytnio angażuje się osobiście, ujawnia swoją psychiczną słabość i poczucie winy, swój kompleks pochodzenia społecznego. To jest jeden z powodów tego, że jego współpracownicy nie traktują go zbyt poważnie. Judym kieruje się emocjami, a nie rozsądkiem – dla lekarzy nie jest więc partnerem do dyskusji, ale rozhisteryzowanym fanatykiem idei poprawy losu biedoty.
  • Jako osoba prywatna?
    Podejmując decyzję o poświęceniu się pracy, skazuje się na samotność. A samotna walka nie jest łatwa. Być może, nigdy nie będzie szczęśliwy, bo wyrzeka się części swej duszy. Symbolem tego jest przepołowiona sosna, której jedna strona jest całkowicie obumarła, druga trzyma się korzeniem skarpy. To właśnie ta część jego duszy, tęskniąca za miłością, rodziną i szczęściem prywatnym, obumarła. Judym wybrał dobro innych ludzi. To drugie jest dla niego ważniejsze.

 

Jaki to typ bohatera?

  • Romantyk, idealista – wierzył w możliwość pokonania zła, złagodzenia krzywd społecznych. Doktor Tomasz kieruje się uczuciem, nie umie realnie patrzeć na rzeczywistość, pragnie sam dokonać rzeczy niemożliwej. Judym bierze odpowiedzialność za losy innych ludzi.
  • Altruista, szlachetny i bezkompromisowy społecznik – młody lekarz bez reszty poświęca się swoim ideom pomocy ludziom, a za swoje działania nie oczekuje zapłaty. Wszystko, co robi, czyni dla innych, jego szczęście i dobro są nieważne. Cechują go moralny maksymalizm, bezgraniczne oddanie sprawie, w którą wierzy, i pasja społeczna.
  • Nonkonformista – do końca wierzy w głoszone przez siebie ideały, mimo przeszkód stara się wypełnić swoje powołanie. Nie godzi się na żadne ustępstwa, stąd też musi dokonywać tak drastycznych wyborów.
  • Bohater tragiczny – musi wybierać między szczęściem prywatnym a dobrem społecznym. Judym nigdy nie osiągnął stabilizacji życiowej, chociaż miał taką możliwość. Musiał jednak dokonać wyboru spośród dwóch równorzędnych dla niego racji. Bezdomność stała się jego świadomą decyzją.
  • Egoista – zerwał zaręczyny i w ten sposób skrzywdził kobietę, która go kochała, bo taką decyzję uważał za lepszą – nie wziął pod uwagę jej uczuć.

 

Co sądzić, co pisać o Tomaszu Judymie?

Człowiek związany pewnymi normami moralnymi ciągle staje przed koniecznością wyboru. Ludzie stale muszą wybierać między: dobrem a złem, prawdą a kłamstwem, wiernością a zdradą… W Ludziach bezdomnych Żeromskiego mamy do czynienia z obrazem jednostki wybitnej, idealisty w obliczu konieczności dokonania wyboru pomiędzy miłością i społecznikostwem. Czy cel, który postawił sobie Judym, jest szlachetny? Na pewno tak, gdyż pragnie on lepszych warunków życia dla tej warstwy społecznej, z której pochodzi. Judym poświęca się sprawie do końca – odrzuca Joasię, bo wierzy, że małżeństwo mogłoby ugasić zapał potrzebny do realizacji zadania. Odrzuca szczęście osobiste, sądząc, że ważniejszy jest „dług przeklęty”, który ma do spłacenia wobec swojej klasy społecznej. Ale nie jest to człowiek idealny. Jak każdy popełniał błędy, wahał się. Judym musiał dojrzeć do tego, by świadomie oddać się swej misji bez względu na konsekwencje tej decyzji. Postawa buntu doprowadziła go do samotnej walki z otoczeniem, do bezdomności fizycznej i duchowej. A czy taki sposób walki z całym złem świata ma szansę realizacji? Postać Judyma przypomina tu bohatera romantycznego. Podobnie jak Kordian szuka drogi życiowej i walczy samotnie, bierze odpowiedzialność za losy innych wzorem Konrada z III cz. Dziadów. Ale podobnie jak ci bohaterowie przegrywa. W ten sposób ujawnia się dramat szlachetnych jednostek, które w oczach społeczeństwa są maniakami.

 

Z jakimi bohaterami można zestawić Tomasza Judyma?

Podobni do Judyma:

  • idealiści: Rzecki, Ochocki (Lalka), Stasia Bozowska (Siłaczka);
  • bohaterowie samotni, bo nierozumiani przez otoczenie (wyznający inne zasady): Wokulski i Rzecki (Lalka), Kordian, Konrad (Dziady, cz. III), Lord Jim z powieści Conrada, Mistrz (Mistrz i Małgorzata);
  • wierni zasadom i własnym przekonaniom: dr Rieux (Dżuma), Piotr Cedzyna (Doktor Piotr), Cezary Baryka (Przedwiośnie).

Kontrastowo różni:

  • bohaterowie pozbawieni zasad i honoru: Dulska (Moralność pani Dulskiej), Starski (Lalka), Edek (Tango).

Bezdomność

Tytułowi ludzie bezdomni to nie tylko ludzie, którzy nie posiadają własnego domu i nie mają gdzie mieszkać, żyją pod mostem albo na ulicy. Za bezdomnych w tradycyjnym tego słowa znaczeniu możemy uznać paryskich kloszardów i warszawską klasę robotniczą, która mieszka w tak nędznych “mieszkaniach”, że praktycznie nie ma dachu nad głową… Jednak słowo bezdomny w powieści Żeromskiego ma kilka innych znaczeń, metaforyczno-symbolicznych:

  • Bezdomny jest główny bohater powieści, Tomasz Judym. Nie czuje się związany ani z ubogą dzielnicą, z której pochodzi, ani z pięknym Paryżem, ani z rozrywkowymi Cisami. Szuka swojego miejsca, ale ciągle czuje, że to nie to. W końcu decyduje się na służbę idei i rezygnuje z posiadania domu, choć perspektywa stworzenia go z Joasią była bardzo kusząca. Bohater mówi: “Nie mogę mieć ani ojca, ani matki, ani żony, ani jednej rzeczy, która bym przycisnął do serca z miłością, dopóki z oblicza ziemi nie znikną te podłe zmory. Muszę wyrzec się szczęścia. Muszę być sam jeden. Żeby obok mnie nikt nie był, nikt mnie nie trzymał”.
  • Wiktor, brat Tomasza, jest bezdomny, bo opuszcza rodzinne strony – wyrusza w świat, szukając lepszego życia. Zabiera żonę i dzieci. Narażają się oni wszyscy na niepewność, tułaczkę i poniewierkę. Czy znajdą w końcu spokojny kąt? Bezdomność Wiktora ma podłoże ekonomiczne oraz polityczne.
  • Joasia – jest bezdomna, bo nie ma własnego domu w sensie przenośnym i dosłownym. Jej rodzice zmarli, straciła rodzinny majątek. Mieszkała u wujostwa, ale zdecydowała się na pomieszkiwanie w różnych domach – pracowała jako guwernantka. Marzyła o własnym, choćby najskromniejszym, domu, założeniu rodziny… Tę szansę dał jej Tomasz Judym, a potem brutalnie zniszczył marzenia wrażliwej kobiety.
  • Brat Joasi, Wacław, to także człowiek bezdomny. Nie ma możliwości powrotu do domu, jakim jest ojczyzna. Jego śmierć z dla od Polski jest symbolem bezdomności całego narodu – trudno kraj pod zaborami, który zniknął z mapy Europy, uznać za dom…
  • W końcu inżynier Korzecki – ten bohater jest bezdomny duchowo – zagubiony ideowo, samotny, nie umie znaleźć sensu życia. Jedyną ucieczką wydawało mu się samobójstwo.
  • Powieść modernistyczna – powieść przeciwstawiająca się pozytywistycznemu realizmowi i naturalizmowi, stawiajaca na indywidualizm i symbolizm. W powieści Żeromskiego znajdziemy fragmenty np. impresjonistyczne i poetycko-symboliczne, np. Dajmonion, Asperges me…, Rozdarta sosna. Ważne symbole w powieści to – ma się rozumieć – rozdarta sosna oraz dzieła sztuki – posąg Wenus z Milo i Ubogi rybak, obraz Puvis de Chevannesa. Ludzie bezdomni składają się z kompozycji scen i scenek, nie można tu raczej mówić o tradycyjnych rozdziałach. Żeromski zastosował również zabieg zwany psychizacją pejzażu – często stany duszy człowieka przedstawione są analogicznie do stanów przyrody i do aury (np. wiatr, deszcz – wiadomo, że bohater jest smutny, przygaszony).

 

Przy jakich tematach niezbędny?

Trudne wybory wartości i postaw, wierność swoim zasadom:

  • Zwycięzcy i pokonani. Do losów których bohaterów literackich odniósłbyś te określenia?
  • Trud wierności sobie. Rozważania o postawach wybranych bohaterów literackich.
  • Odczytaj i skomentuj sens myśli Josepha Conrada: „Człowiek musi wierzyć w parę prostych pojęć, jeśli chce żyć przyzwoicie”. Rozwiń temat, odnieś się do losów wybranych bohaterów literackich.
  • Niewłaściwe wybory, fałszywe kroki, błędy. Oceń, jakie były ich konsekwencje w biografii wybranych bohaterów literackich.

Różne postawy wobec świata – tematy dotyczące idealistów, marzycieli, osób walczących o lepszy świat:

  • Indywidualizm – wyraz dumy i wielkości człowieka, przejaw jego pychy, manifestacja inności… Oceń postawy wybranych bohaterów literackich, których nazwałbyś indywidualistami.
  • „Trzeba śnić cierpliwie w nadziei, że treść się dopełni” (Zbigniew Herbert). Odwołując się do przykładów z literatury, dokonaj prezentacji i sformułuj sąd o marzycielach, o ich walce duchowej i posłannictwie.

Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego

Autor

Stefan Żeromski

Dzieło

Ludzie bezdomni

Czas i miejsce akcji

Akcja toczy się u schyłku XIX w. w Warszawie, Paryżu, Cisach i Zagłębiu.

Co to za typ bohatera?

  • Społecznik
  • Idealista
  • Lekarz

Tomasz Judym symbolizuje:

  • Bezdomność w sensie dosłownym i przenośnym.
  • Człowieka rozdartego między własnymi pragnieniami a poczuciem obowiązku, szczęściem osobistym a pragnieniem spełnienia wybranej misji, miłością i pracą, tym, co symbolizowały dzieła sztuki, Wenus z Milo (światowe, eleganckie, rozrywkowe życie) i Ubogi rybak (pomoc najuboższym, wyrzeczenia, bieda, ciężka praca).
  • Społecznika, idealistę, który przypomina w swym zapale do pracy u podstaw bohaterów pozytywistycznych.
  • Judymami nazywamy społeczników, idealistów, poświęcających się dobru społecznemu i nieoczekujących na żadną nagrodę.

 

Zobacz:

Tomasz Judym, bohater literacki

Tomasz Judym, bohater Ludzi bezdomnych

Tomasz Judym i Cezary Baryka – postawy i dążenia bohaterów Stefana Żeromskiego

Porównanie Judyma i Baryki – dwóch ważnych bohaterów Żeromskiego

Na czym polegał tragizm doktora Judyma z Ludzi bezdomnych?

Stanisław Wokulski i Tomasz Judym są określani mianem wielkich idealistów i spadkobierców romantycznych idei. Na ile pasują do nich te określenia?

Ludzie bezdomni – Stefan Żeromski

Przedstaw treść powieści Stefana Żeromskiego Ludzie bezdomni

Czy można powiedzieć, że Ludzie bezdomni są powieścią o tematyce społecznej?

Tomasz Judym za 10 lat – jak wyobrażasz sobie jego dalsze losy?