Władysław Reymont

Biografia

7 V 1867 – we wsi Kobiele Wielkie pod Radomskiem przychodzi na świat Stanisław Władysław Rejment (takie było jego właściwe nazwisko). Jest synem wiejskiego organisty Józefa i zubożałej szlachcianki Antoniny z Kupczyńskich.
Od 1880 – związany z Warszawą. Na początku jest tu uczniem krawieckim swego szwagra Konstantego Jakimowicza (męża najstarszej siostry – Katarzyny).
1883 – uzyskuje jedyne znane dziś świadectwo z III klasy Warszawskiej Szkoły Niedzielno-Rzemieślniczej.
1884 – 1887 – występuje w wędrownych grupach aktorskich pod pseudonimem Urbański.
1888 – podejmuje pracę na kolei Warszawsko-Wiedeńskiej jako starszy robotnik (na linii Krosnów–Rogów–Lipce).
Ok. 1888 – przekształca swoje nazwisko na Reymont, tak bowiem od 1889 roku podpisuje listy.
Ok. 1890 – w Częstochowie nawiązuje kontakt ze spirytystami – wywiera to silny wpływ na jego życie psychiczne i twórczość. Myśli o zostaniu księdzem.
Grudzień 1893 – przenosi się do Warszawy, gdzie zajmuje się twórczością literacką.
1894 – jako korespondent Tygodnika Ilustrowanego odbywa pielgrzymkę na Jasną Górę, związaną z setną rocznicą insurekcji kościuszkowskiej. Efektem tego jest reportaż Pielgrzymka do Jasnej Góry.
1895 – wyjeżdża z rodziną Jakimowiczów do Włoch.
1896 – przebywa w Łodzi, tu zbiera materiały do Ziemi obiecanej. Odwiedza Berlin, Brukselę, Londyn.
1897 – spędza dłuższy czas w Paryżu, a także u swego ojca w Wolbórce.
1900 – w katastrofie kolejowej pod Warszawą ulega poważnej kontuzji, której skutki odczuwał do końca życia. Po tym wydarzeniu w listach do siostry i brata wyraża niepokój: „Jeśli mowa o kalectwie, najgorsza byłaby niezdolność do żadnej pracy umysłowej”. Otrzymane wtedy odszkodowanie zdecydowanie polepsza jego sytuację materialną.
1902 – poślubia Aurelię z Szacsznajdrów Szabłowską, wyjeżdża do Francji, tam w Bretanii pracuje nad powieścią Chłopi.
1904 – poznaje ostatnią miłość swego życia – Wandę Toczyłowską.
1905-1906 – czas rewolucji spędza w Warszawie. Tu też spędza lata I wojny światowej, zajmując się działalnością literacką i uczestnicząc w działaniach komitetów społecznych i obywatelskich.
1917 – otrzymuje nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności za Chłopów, zostaje prezesem Komitetu Warszawskiej Kasy Przezorności i Pomocy dla Literatów i Dziennikarzy.
1919, 1920 – dwukrotnie wyjeżdża do środowisk polonijnych w Stanach Zjednoczonych.
1920 – kupuje majątek Kołaczkowo w pobliżu Wrześni.
1924 – otrzymuje Nagrodę Nobla za powieść Chłopi.
5 XII 1925 – umiera w Warszawie. Pochowany jest na Powązkach, jego serce zostało wmurowane w jeden z filarów warszawskiego kościoła św. Krzyża.

Najważniejsze osoby w życiu

Ksiądz Szymon Kupczyński, wuj, ojciec chrzestny i pierwszy nauczyciel przyszłego pisarza.
Młodzieńczy przyjaciel pisarza – aktor Edward Oleśniewicz – jeden z pierwszych czytelników poezji Reymonta.
Siostra Katarzyna (w dzieciństwie tkliwość tej siostry osładzała życie chłopca surowo traktowanego przez ojca).
Brat cioteczny i przyjaciel Walery Karwasiński.

Utwory

1882 – pisuje wiersze odtwarzające życie codzienne w warsztacie krawieckim (ogłoszone zostały jedynie we fragmentach). Brat Franciszek, dopuszczony do tajemnicy tworzenia, tak podsumowuje tę działalność: „Rzuć do milion kroć diabłów poezję”. Podziałało to jednak wręcz przeciwnie: Reymont nigdy pisania nie porzucił.
1888 – zaczyna pisać dziennik.
1892 – debiutuje dwoma utworami: artykułem Spod Rogowa w warszawskim Głosie oraz nowelą Wigilia Bożego Narodzenia w krakowskiej Myśli.
1892-1894 – powstaje siedemnaście opowiadań, z których cztery (Suka, Śmierć, Zawierucha, Tomek Baran) przedstawiają problem bytu chłopskiego, akcja pozostałych toczy się w środowisku miejskim (W aptece, Na bruku, Cień etc.), kolejarskim (Pracy!), aktorskim (Franek, Adeptka) i szlacheckim (Idylla, Spotkanie).
1891-1896 – w tym okresie powstaje cykl utworów związanych z życiem aktorów, m.in. powieść Komediantka oraz nowela Lili.
1895 – nowoczesny reportaż Pielgrzymka do Jasnej Góry, który przynosi Reymontowi rozgłos i uznanie.
1895-1896 – Fermenty, jedna z najlepszych powieści Reymonta.
1895 – 1899 – pracuje nad Ziemią obiecaną.
1899-1908 – pisze Chłopów. Prace nad tą powieścią poprzedziło opowiadanie W jesienną noc i szkic powieściowy Sprawiedliwie.
1902 – opowiadanie Przed świtem.
1903 – opowiadanie Komurasaki.
1906 – opowiadanie Sąd, stanowiące rodzaj uzupełnienia Chłopów (tematem moralność gromady stosującej samosąd wobec złodziei).
1904-1907 – opowiadania związane tematycznie z pobytem w Bretanii: Burza, Tęsknota, Ostatni, Powrót (zachwyt nadmorskim pejzażem).
1908 – szkic powieściowy Marzyciel, opowiadanie Senne dzieje.
1911 – powieść Wampir (o spirytystach), dramat Przegrana.
1913 – 1918 – ukazuje się trylogia historyczna Rok 1794.
1917 – opowiadania Orka, Dola.
1918 – opowiadanie Echa.
1919 – tom opowiadań Za frontem (1919).
1921-1923 – opowieść Księżniczka, Powrót, Spowiedź.
1924 – powieść alegoryczna Bunt.
1928 – pośmiertnie wydany zostaje tom opowiadań Krosnowa i świat.

Artystyczne inspiracje

Utwory Wergiliusza, Dantego, Goethego, Słowackiego i Mickiewicza inspirują jego wczesną twórczość poetycką.
Powieści Fiodora Dostojewskiego.
Osobiste doświadczenia umożliwiające obserwację życia chłopskiego, miejskiego, aktorów wędrowców, kolejarzy.
Podróże po świecie (pobyt w Bretanii, pobyt w Stanach Zjednoczonych).
Kult natury.
Wydarzenia rewolucji 1905.
Zainteresowanie zjawiskami parapsychologicznymi, psychoanalizą.

Odkrycia i sukcesy

Stworzenie wielkiej epopei chłopskiej. Pisze o nim Barbara Kocówna: „Pisarz przeszedł prawie do legendy jako wytrwały kronikarz wiejskiego obyczaju i kultury”. Reymont wydobył i artystycznie opracował te cechy ludu-narodu, które lapidarnie ujął w Weselu Stanisław Wyspiański: „A bo chłop i ma coś z Piasta […], chłop potęgą jest – i basta”.
Stworzenie pierwszej polskiej powieści o mieście-molochu (Ziemia obiecana). Przełożona została na 15 języków obcych.
Zyskanie popularności także poza granicami kraju, świadczy o tym fakt wielokrotnego tłumaczenia na języki obce oraz przyznanie Nagrody Nobla. W 1967 r. świętowana była setna rocznica urodzin Reymonta, obchodzona pod patronatem UNESCO.
Liczne adaptacje sceniczne i filmowe (ostatnio druga wersja Ziemi obiecanej w reżyserii Andrzeja Wajdy).

Na tle epoki

W utworach Stefana Żeromskiego znajdziemy wszystkie modne nurty i nowinki literackie. Pierwszym jego drukowanym dziełom zarzucano zbytnie upodobanie do naturalizmu i miał spore problemy z upchnięciem w czasopismach swoich wczesnych utworów. W Chłopach znajdziemy elementy naturalizmu i impresjonizmu oraz fragmenty pisane młodopolskim językiem. Znalazł uznanie w oczach osobowości Młodej Polski, takich jak Miriam. Mimo to nie można nazwać go typowym pisarzem młodopolskim. Z jednej strony w jego prozie odbijają się tendencje modernizmu, z drugiej – znalazł uznanie w oczach Elizy Orzeszkowej i sam także był przychylnie nastawiony do tej pisarki… A więc to bardzo zagadkowy twórca.

W liście do przyjaciela tak ocenił sławnego poetę swoich czasów, Kazimierza Przerwę-Tetmajera:

„O ile on jest lirykiem prawie nieporównanym, o tyle prozaikiem nie będzie nigdy groźnym. On nie czuje życia, on nie czuje człowieka indywidualnego, powiązanymi milionami nici ze światem i innymi indywiduami (…) i przez to nie pokazuje ludzi (…). On nie ma w prozie języka, pisze manierą Sienkiewicza. (…)”

Orzeszkowa w 1909 roku oświadczyła Reymontowi: „Jak glob ziemski na Atlasie, opiera się teraz na Panu powieściopisarstwo polskie”. Podkreśliła także, że po śmierci Wyspiańskiego jest on jedynym w młodej generacji pierwszorzędnych pisarzy. Sędziwa już pisarka ceniła to, że w duszy Reymonta „pierwiastki rozkładowe czasu nie zatarły linii granicznej pomiędzy dobrem a złem, a wichry klasowe nie wymiotły z serca imienia ojczyzny”.

Talent Reymonta, nazywany czasem „samorodnym”, można powiązać ze sztuką i ideologią Młodej Polski, mimo to nietypowa biografia i późne zespolenie się ze środowiskiem artystycznym, gwarantowały mu niezależność i odrębność. Pisząc Komediantkę i Fermenty solidaryzował się z buntem modernistycznym, uczestniczył w kształtowaniu ideowych i artystycznych założeń epoki. To uczestnictwo w epoce dało silnie znać o sobie w Ziemi obiecanej. Ta powieść zbliża się trochę do Ludzi bezdomnych Stefana Żeromskiego – obie wywodzą się z tego samego źródła, świadomości ciężkiego losu robotnika przemysłowego.

Z kolei rodowód Chłopów znajduje odpowiedniki w wielu utworach epoki, Weselu Wyspiańskiego czy cyklu Na skalnym Podhalu Przerwy-Tetmajera. Także zwrot ku tematyce historycznej (której efektem był Rok 1794), został podyktowany panującymi w Młodej Polsce zainteresowaniami przeszłością Polski – znaleźć je możemy np. w Popiołach Żeromskiego czy w Nocy listopadowej Wyspiańskiego. Ponadto swoje najwybitniejsze dzieło zadedykował Reymont Zenonowi Przesmyckiemu (Miriamowi), twórcy Chimery. Sam Reymont stwierdził, że nie chce hołdować „żadnej szkole literackiej, żadnym systemom”.

Odrzucił modernistyczny kult sztuki już w momencie, gdy nie zdążył jeszcze stać się modą – wyszydził go na kartach Z pamiętnika i Marzyciela. Był w pewnym sensie prekursorem rozrachunków z epoką, w których wzięli udział Brzozowski, Żeromski, Berent czy Nowaczyński.

Biografia

Władysław Stanisław Reymont (właściwie Stanisław Władysław Rejment – tak bowiem brzmiało jego prawdziwe nazwisko) przyszedł na świat 7 maja 1867 roku jako piąte dziecko Antoniny i Józefa Rejmentów. Już od dziecka interesował się literaturą. Gdy miał 6 lat, po kryjomu przeczytał Lillę Wenedę Słowackiego. Jego ojciec chrzestny, ksiądz Kupczyński, uczył go łaciny. To właśnie dzięki niemu przyszły pisarz zapoznał się z Robinsonem Cruzoe, Zwierciadłem Reja i wierszami Kochanowskiego.

Marzył także o karierze malarskiej, i rzeczywiście, był bardzo uzdolniony w tym kierunku. Jego ojciec zaplanował dla syna inną przyszłość – chciał, by chłopiec został organistą i bardzo wcześnie zaczął uczyć go muzyki. Karał syna za najmniejsze przewinienie i mimo że chłopiec przejawiał zdolności muzyczne, nie lubił tych lekcji i za nic nie chciał zostać organistą. Nieco później ojciec wysłał go do Warszawy, by tam nauczył się krawiectwa. Nie mógł jednak łożyć na wykształcenie dziecka miał na utrzymaniu liczną rodzinę. Gdy przyszły noblista skończył 15 lat, w tajemnicy przed wszystkimi zaczął pisać poematy. Cenił twórczość Dantego, Goethego, Słowackiego i Mickiewicza. Mimo niechęci do zawodu krawieckiego uzyskał dyplom czeladnika krawieckiego. W tym czasie zaczął interesować się teatrem i marzył o tym, aby zostać aktorem.

Lata 1885-1888 to czas, kiedy grywał w teatrach wędrownych. Okazało się, że to gorzki kawałek chleba i że… nie ma za grosz talentu aktorskiego. Nędzna egzystencja nędznego aktorzyny skłoniła go do decyzji o zmianie fachu. Zaczął pracę na Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej. Zarabiał bardzo mało, a chciał dobrze się ubrać, kupować książki i prenumerować gazety. Wrócił na krótko do teatru w Piotrkowie; niebawem jeszcze raz zmienia plany i chce zostać księdzem, potem zaś znów wraca do pracy na kolei. To bardzo niespokojny okres w jego życiu – bowiem „dodatkowo” w tym czasie wiąże się z młodą żoną naczelnika stacji kolejowej, Stefanią Kluge. Przygotowuje tom nowel (nie są one bardzo znane). Wymieńmy jednak dla porządku tytuły kilku z nich: Franek, Wigilia, Miłość, Suka, Szlachecki syn. W tym czasie urzekła go literatura francuska, zwłaszcza Balzak i Flaubert.

Pisał: „Muszą mi wystarczać chłopi, pomiędzy którymi żyję, pensja, jaką raczą mi płacić, i cel, do którego dążę”.

A jednak to właśnie ten pobyt między wieśniakami bardzo pomógł mu w stworzeniu uhonorowanych Nagrodą Nobla Chłopów. Dwa i pół roku znosił niewygody życia kolejowego robotnika – mieszkał w zimnej chłopskiej chacie, wstawał o piątej rano.

Jesienią 1893 roku przeniósł się do Warszawy, by zakosztować życia głodującego literata. Jego ówczesny majątek to walizka rękopisów, trochę bielizny i 18 i pół rubla długów. Zamieszkał przy ulicy Świętojańskiej razem z szewcem, murarzem i krawcem. Hołdował naturalizmowi. Do grona jego znajomych należeli m.in. Zapolska, Żeromski i Dygasiński. Niestety, nie mógł publikować swoich dzieł w takich czasopismach jak Tygodnik Ilustrowany, gdyż zarzucano mu naturalizm i polecano… zmianę kursu oraz pilniejsze studiowanie klasyków. Na to jednak niepokorny pisarz nie chciał się zgodzić: „Z powodu tego nieszczęsnego naturalizmu mam zamknięte drzwi niejedne. Jużci, że go nie odrzucę, ale potrzeba go będzie na razie złagodzić. Kastrują mi duszę; żeby ich psy gryzły, psiakrew!”

W 1895 roku w Kurierze Codziennym zostaje zamieszczona jego Komediantka, napisana w ekspresowym tempie powieść o niedolach życia wędrownego aktora. Coraz bardziej pochłaniało go życie literackie w Warszawie i za granicą. Często wyjeżdżał, zwłaszcza do Paryża. Przyjął zamówienie redakcji Kuriera Codziennego na powieść z życia Łodzi fabrycznej (mieszkał w Łodzi przez kilka miesięcy, aby chłonąć atmosferę miasta i przyjrzeć się jego mieszkańcom). Wytężona praca i częste zmiany miejsca pobytu sprawiły, że znacznie pogorszyło się jego i tak nie najlepsze zdrowie (ostra neurastenia). Zaręczył się także z Aurelią Szabłowską z domu Szajcer.

Druk Ziemi obiecanej w Kurierze Codziennym był prawdziwym wydarzeniem – co prawda pisarz dostał mnóstwo listów z pogróżkami, ale powieść przyczyniła się do ogromnego wzrostu liczby prenumeratorów pisma. Powodzenie Ziemi obiecanej dodało mu skrzydeł i skłoniło do podpisania umowy na powieść Chłopi. Uznanie dla tej powieści wyraziły nawet takie autorytety jak Przesmycki i Matuszewski.

W 1900 roku Reymont został ranny w katastrofie kolejowej w okolicach podwarszawskich Włoch, co spowodowało roczną przerwę w pracy pisarskiej. Głośny jest proces, który wytoczył kolei po tym wypadku. Za straty otrzymał odszkodowanie od kolei wysokości 38500 rubli. Była to bardzo pokaźna kwota, dzięki której mógł pozwolić sobie na leczenie za granicą i zakup nieruchomości – Charłupii pod Sieradzem, a potem Kołaczkowa w okolicy Wrześni.

W 1902 roku, po unieważnieniu małżeństwa jego ukochanej Aurelii, narzeczeni mogli w końcu wziąć ślub oraz wyjechać w podróż poślubną za granicę. Miała ona podreperować wątłe zdrowie pisarza.

Pisanie Chłopów (z tej powieści Reymont zamierzał zresztą uczynić arcydzieło!), przeciągnęło się na 10 lat. Pisarz przeszedł do legendy jako kronikarz wiejskich obyczajów i kultury. Dzięki systematycznie czynionym i zapisywanym obserwacjom podczas pracy na kolei, wzrosły umiejętności pisarza – zwłaszcza umiejętność chwytania na gorąco interesujących dialogów oraz zdumiewająca wręcz pamięć. Malując portret Reymonta, Malczewski przedstawił go z notesem w ręku, co ma znaczenie symbolu.

Druk Chłopów został zakończony w 1909 roku. O tym dziele z olbrzymim podziwem wypowiadała się np. Eliza Orzeszkowa. Popularność autora tej powieści sięgnęła szczytu. Przewidywano już, że za tę powieść Reymont może otrzymać Nagrodę Nobla. Pojawiły się też głosy krytyczne – powieść nie spodobała się np. Marii Komornickiej i Stanisławowi Brzozowskiemu.

Jeszcze w czasie pracy nad Chłopami, w 1907 roku, zaczął pracę nad nowym dziełem – planowanym jako dzieje polskich powstań. W rezultacie powstało jednak dzieło o upadku Rzeczpospolitej pt. Rok 1794 (tomy, wchodzące w skład dzieła, to Ostatni Sejm Rzeczypospolitej, Nil desperandum, Insurekcja). Ostatnia część tej powieści ukazała się drukiem w 1918 roku. W 1911 roku ukazało się książkowe wydanie Wampira, powieści o spirytystach. Niedługo potem – po podróży do Stanów – zaczął zbierać materiały do nowej powieści, która miała przedstawiać życie chłopskich emigrantów w Ameryce.

W 1921 roku zapoczątkowano zbiorowe wydanie Pism Reymonta, we wstępie do którego Adam Grzymała-Siedlecki pisał: „Doskonałość Reymonta polega na tym, że swój niezwykły dar obserwacji i pamięci wzrokowej umie przyoblec w przedziwnie giętki zespół słów i zdań”. Bardzo pogarsza się stan jego zdrowia – przebywa w szpitalu, a potem prawie nie wstaje z łóżka.

13 listopada 1924 roku Reymont zanotował: „8 wieczorem agencja donosi: „Akademia daje Nobla za Chłopów Wł. St. Reymontowi. – K. Olchowicz z „Kuriera” zawiadomił mnie drugi, potwierdził. – Depesze. Nieskończone telefony”.

Kandydatami do tej nagrody byli Maksym Gorki, Tomasz Hardy, Blasco Ibanez, Tomasz Mann, Sygryda Undset i uwaga, Stefan Żeromski. Niestety, ze względu na stan zdrowia pisarz nie mógł osobiście odebrać nagrody.

Ostatnie tygodnie życia spędził w nowym mieszkaniu w Warszawie. W nocy z 5 na 6 grudnia 1925 roku nastąpiło gwałtowne pogorszenie – pisarz zmarł o 2.40 i został pochowany na Powązkach.

Twórczość

W twórczości Reymonta od razu rzuca się w oczy jego pracowitość – praca nad wielkimi dziełami, takimi jak Ziemia obiecana czy Chłopi, trwa po kilka lat. Do każdej z nich długo zbierał materiały. Tematy, które poruszał i sytuacje, które opisywał, w sporej części pochodziły z jego obserwacji. Wielu jemu współczesnych, snując wspomnienia o pisarzu, podkreśla jego fantastyczną, zdumiewającą pamięć. Reymont umiał podobno dość dokładnie powtórzyć nawet zasłyszane przypadkiem i dość dawno dialogi (no właśnie, dialogi odgrywają w jego dziełach olbrzymią rolę).

Jego powieści zawierają dużo elementów typowych dla realizmu – dają szeroki obraz danego środowiska, drobiazgowo i plastycznie opisują jego życie. Pisarz przez długi czas zafascynowany był metodą pisarską Flauberta. Jednak w sposobie jego pisania i samego przygotowywania do pracy nad powieścią widać sporo z naturalisty.

Jego twórczość niełatwo jednak podciągnąć pod pojęcie realizmu czy naturalizmu.

Oto cechy jego twórczości:

Duża sprawność obserwatorska.
Stosunkowo prosty język.
Rozmach narracyjny; doskonale konstruowane sceny zbiorowe.
Ze względu na ten epicki rozmach powieści Reymonta są znacznie lepsze (a przez to i bardziej znane i cenione) od jego nowel.
Pokazuje swoich bohaterów w działaniu, w najróżniejszego rodzaju sytuacjach, konfiguracjach i układach – dzięki temu poznajemy ich od różnych stron.

Najważniejsze dzieła

Ziemia obiecana – 1899
Aby powstała ta powieść, pisarz spędził kilka miesięcy w przemysłowej Łodzi. Niezbyt mu się ona podobała, bo pisał w liście do przyjaciela: „Chciałbym ją jak najprędzej wyrzucić ze swego organizmu, bo mnie męczą te roje ludzkie, bo mnie rozpychają te potwory-fabryki, bo mi nie dają spokoju te maszyny, (…) których świst i szumy budzą mnie w nocy”.

Tę powieść można potraktować jako dokument początków życia przemysłowego w Polsce. Nie znaczy to, że brak wymiaru uniwersalnego – ponadczasowy charakter mają zmiany zachodzące w duszach i mentalności bohaterów, którzy dochodzą do wielkich pieniędzy albo próbują do nich dojść. Także i dziś celem wielu jest zdobycie majątku…

Powieść Reymonta doskonale opisuje hale fabryczne, ich brzydotę, hałas i gwar. Pisarz zamierzał przedstawić dopiero powstające w Łodzi środowisko przemysłowe, reprezentowane przez nację polską, żydowską i niemiecką. Ten opis miał budzić nadzieje na przyszłość, lecz efekt był odmienny. Zdolny polski przemysłowiec Karol Borowiecki okazał się człowiekiem nieprzebierającym w środkach – dla kariery porzuca narzeczoną, a także swoje zasady moralne. Jego wspólnik, Moryc Welt, wypowiada niezwykle ważne dla odczytania tej powieści słowa: „My wszyscy jesteśmy tu po to w Łodzi (…) żeby zarobić dobrze. (…) A każdy robi pieniądze, jak może i jak umie”.

Czasem Ziemia obiecana bywa postrzegana jako obraz miasta – monstrum, rządzonego przez nieludzkie prawa kapitalizmu. Ale może być także doskonałą ilustracją tezy, że w określonej sytuacji i w określonych warunkach człowiek staje się niewolnikiem swojego bogactwa – już osiągniętego lub dopiero upragnionego. Ta powieść doskonale operuje obrazami życia zbiorowego, jest w niej zgromadzone mnóstwo autentycznych obserwacji. Wszystkie postaci oglądamy w ciągłym ruchu, w różnych sytuacjach i w różnych relacjach – co jest typowe dla Reymonta.

Chłopi – 1909
Do powstania powieści bardzo przyczynił się pobyt pisarza w chłopskiej chacie, kiedy to pracował jako robotnik kolejowy. Pisanie Chłopów trwało bardzo długo, dłużej, niż planował pisarz. Efektem tej pracy było jednak arcydzieło. Mówi się czasem, że ta chłopska epopeja jest przeciwwagą dla przemysłowej, związanej z życiem w wielkim mieście Ziemi obiecanej. Jeszcze przed napisaniem Chłopów dał się zresztą Reymont poznać jako obserwator życia wiejskiego – daje się poznać jako znakomity obserwator tej społeczności już w Pielgrzymce do Jasnej Góry i w nowelach takich jak Śmierć czy Tomek Baran.

Powieść została przyjęta z zainteresowaniem, choć z drugiej strony nie brak było głosów typu „dość już wiejskich tematów”. Popularność Reymonta sięgnęła szczytu po ukazaniu się tej powieści, która zaczęła być przekładana na obce języki.

Wieś polska, taka jak została opisana przez Reymonta, na przełomie XIX i XX wieku przechodziła już do historii i dlatego życie jej mieszkańców stanowiło „dziejową całość”. Zabieg zastosowany w Panu Tadeuszu (w odniesieniu do szlachty na przełomie wielkich przemian społecznych i politycznych), powtórzył Reymont w Chłopach.

Rok 1974-1918
Przygotowując się do napisania tej trzytomowej powieści – historii upadku Rzeczpospolitej, pisarz czytał pamiętniki Koźmiana i Kitowicza, studiował rozmaite prace historyczne. Wertował także wszystko, co miało związek z wybraną epoką w twórczości literackiej od Mickiewicza po Krasickiego. Czytał stare gazety i starał się jak najlepiej poznać życie codzienne czasów Stanisława Augusta i Jana Kilińskiego. Pracował tak, jakby był uczniem Flauberta. W jego metodzie pisarskiej przyjętej do pracy nad tą powieścią widać zdumiewający kult szczegółu, dla dokumentu historycznego i dla autentyzmu. Znany literaturoznawca Henryk Markiewicz zauważył, że pisarz przy pracy nad tym dziełem postępował jak historyk. Interesowały go ważne wydarzenia historyczne w ich konkretnym, szczegółowym przebiegu; wprowadza co prawda wiele scen fikcyjnych, ale są one pracowicie zrekonstruowane z autentycznych szczegółów. Za najbardziej udane są te fragmenty powieści, które rozgrywają się w Warszawie.

Zapamiętaj utwory

Fermenty – 1895
To powieść z życia prowincji, opowieść o rodzinie Grzesików-Grzesikiewiczów. Pisarz nie staje tu po stronie tych, co są ostoją tradycji, lecz tych, którzy bywają brutalni walcząc o to, by życie, mimo upadających „bastionów tradycji”, toczyło się dalej. Rodzina opisana przez Reymonta to chłopscy dorobkiewiczowie, skupujący łapczywie lasy i ziemie. Są chciwi, ale zaradni i energiczni. Ważnym elementem powieści jest wymiana typowo chłopskiego nazwiska Grzesik na Grzesikiewicz (nazwiska zakończone na -icz, -ewicz w tradycji polskiej onomastyki wskazują na mieszczanina). Widzimy tu skutki pozycji majątkowej osiągniętej przez tę rodzinę – o kłopotach dorobkiewicza na tle prowincjonalno-ziemiańskiego obyczaju polskiego.

Pielgrzymka do Jasnej Góry – 1895
Jasna Góra bez wątpienia odgrywa bardzo ważną rolę w życiu naszego narodu. Autor opisuje swoje wrażenia z wędrówki z gromadą pątników – celem jest przyjrzenie się ich „duchowej fizjonomii” oraz odpowiedź na pytania po co tam idą, co nimi kieruje, co ich łączy itd. Dzieło napisane jest silnym, przemawiającym do wyobraźni językiem pozbawionym „efektów”. Tę racę jeden z krytyków nazwał przyczynkiem do psychologii życia zbiorowego; prawdziwość tego dzieła na pewno wzmacnia fakt, że sam Reymont był jednym z pielgrzymów. Pisał: „(…) jadam, co jest, jeśli jest, idę jak wszyscy. (…) Nie jem i nie piję więcej nad chleb i herbatę. A nie mam tego, to nie idę już szukać po chałupach, bo wiem, że ta siostra, co obok, ten brat, co przede mną i ci wszyscy dookoła, których przyjazne spojrzenia często odczuwam, pospieszą mi z kromką w imię braterstwa…”.

Komediantka – 1896
Tę powieść można czytać na dwa sposoby: po pierwsze jako historię życia Janki Orłowskiej, po drugie zaś jako powieść środowiskową z życia nieustabilizowanego i borykającego się z wieloma problemami teatru polskiego.

Miejsca

Wieś Kobiele Wielkie – miejsce narodzin (z tego względu, oczywiście, ważne). Pamiętajmy jednak, że nie spędził tam wiele czasu.
Tuszyn – tam spędza część dzieciństwa.
Jasna Góra – Reymont zamierzał wstąpić do klasztoru paulinów; ponadto jest autorem Pielgrzymki do Jasnej Góry.
Warszawa – miasto jego młodości (tu zdobywał fach krawiecki), tu mieszkał przez sporą część życia, odwiedzał warszawskie redakcje i tu w końcu zakończył życie. Bardzo ważne miejsce.
Francja – kilkakrotnie przebywał w tym kraju.
Majątek Kołaczkowo w okolicach Wrześni – pisarz kupił go w 1920 roku. Zwykle spędzał tam lata, na zimę przenosząc się do Warszawy.

Ludzie

Rodzice – którzy wychowali go na patriotę, w dużym kulcie powstania styczniowego. Skomplikowane były relacje Reymonta z surowym ojcem, który chciał za wszelką cenę kształtować życie syna według własnego pomysłu – i tak początkowo zaplanował dla niego fach organisty, a potem krawca.
Ksiądz Szymon Kupczyński – zaszczepił w nim miłość do książek, był troskliwym opiekunem i kimś w rodzaju przewodnika duchowego w czasie dzieciństwa Reymonta.
Katarzyna – ukochana siostra, z którą długo korespondował.
Antonina Szczygielska – aktorka, wielka (ale niefortunna) miłość pisarza. To uczucie zniszczyły intrygi koleżanek oraz przepoetyzowanie przez Reymonta tego uczucia. Cztery lata później ta dama została sportretowana przez niego w noweli pt. Lili. Żałosna idylla.
Aurelia Szabłowska – żona.
Eliza Orzeszkowa – koleżanka, bardzo przez niego szanowana (i wzajemnie).

Zajęcia

Władysław Reymont imał się różnych zajęć. Najpierw zajmował się nielubianym krawiectwem, potem występował jako wędrowny aktor, członek trupy (mimo braku sukcesów scenicznych, których powodem był brak talentu, parokrotnie powracał do tego zajęcia. W końcu pracował także jako robotnik fizyczny na kolei – tam zarabiał grosze, a źle się czuł, nie mogąc sobie pozwolić na książki, ubrania, ładne mieszkanie. Jako początkujący literat klepał biedę; wysokość wierszówek – kiedy jego utwory zaczęły pojawiać się w różnych pismach – nie była powalająca. Ale im bardziej posuwamy się w czasie, tym lepsza była jego sytuacja finansowa. Ogromny zastrzyk gotówki to odszkodowanie wypłacone mu przez kolej. Pamiętajmy jednak, że choć pisarz nie lubił biedowania, dużo pieniędzy musiał przeznaczać na leczenie, także za granicą. Z czasem jego dzieła zaczęły być tłumaczone na języki obce, zdobył sławę i uznanie – a więc pojawiły się i pieniądze, inwestowane także w nieruchomości. Cały czas zdarzały się jednak finansowe upadki i wzloty.
Pisarz bardzo interesował się spirytyzmem. Przez jakiś czas myślał także o zostaniu duchownym.

Jego 5 minut

Dużą popularność przyniosła mu Ziemia obiecana, która wywołała prawdziwe poruszenie. Arcydziełem okazali się Chłopi. Jego pięć minut nadeszło jednak po latach ciężkiej pracy, biedy i wyrzeczeń.

Zapamiętaj o Reymoncie

Heroizacja wsi – nazywając Chłopów epopeją chłopską, nawiązujemy do innych polskich epopei, tzn. Pana Tadeusza i Nad Niemnem. Ale jednak tło i miejsce akcji są bardzo odmienne. Mało jest w powieści odniesień do narodowej tradycji polskiej, choć wzmiankuje się o powstaniu styczniowym. Jednak generalnie czas historyczny odgrywa małą rolę, a ważniejsza jest heroizacja codziennego trudu bohaterów.

Światowy sukces Reymonta zadziwia, tym bardziej że przecież Chłopi to powieść dość „hermetycznie” polska. Może do tego sukcesu przyczynił się fakt, że utwór został przetłumaczony na niemiecki jako swego rodzaju… poradnik dla Niemców pragnących osiedlać się na ziemiach polskich – pozwalający im na poznanie duszy i mentalności polskiego chłopa.

Kariera Reymonta – warto zwrócić uwagę, że ten niewykształcony chłopski syn zdobył rozległą wiedzę i liczne umiejętności dzięki wytrwałości i pracy. W twórczości podejmował także tematykę historyczną, jak np. w trylogii Rok 1794, a pisząc Ziemię obiecaną, uznał, że musi „postudiować” życie mieszkańców miasta i na kilka miesięcy przeniósł się do Łodzi.

Zobacz:

Chłopi – Władysław Reymont

Młodopolska epopeja wiejska – Chłopi Władysława Stanisława Reymonta

Reymont – najważniejsze powieści

Uzasadnij, dlaczego powieść pt. Chłopi Władysława Reymonta nagrodzono literacką Nagrodą Nobla.