Chłopi – wielka, uhonorowana literacką Nagrodą Nobla epopeja Władysława Reymonta – są dziełem bardzo bogatym treściowo. Ich zawartość nie ogranicza się do wydarzeń i przygód głównych bohaterów.
Treść Chłopów
Fabułę dzieła można uporządkować, ujmując ją w trzech warstwach:
1. Dzieje społeczności wiejskiej – w tym głównych bohaterów
- Rzecz dzieje się we wsi Lipce, bez konkretnego określenia czasu historycznego, choć pewne ślady wskazują na okres 20 lat po powstaniu styczniowym. Głównym bohaterem powieści są chłopi – społeczność lipiecka występuje tu jako bohater zbiorowy.
- Postacie jednostkowe, których losy obserwujemy, to Maciej Boryna i jego syn Antek, Hanka – żona Antka oraz Jagna – najpiękniejsza panna we wsi, późniejsza żona Boryny, a potem wdowa po nim. Ważne role odgrywają także wójt, ksiądz, młynarz, Dominikowa oraz biedota wiejska – parobek Kuba i żebraczka Agata.
- Obserwujemy ich dzieje w czasie czterech pór roku – jesieni, zimy, wiosny, lata.
Oto skrót najważniejszych wydarzeń:
- Ślub starego Macieja Boryny z Jagną.
- Spór Macieja z Antkiem o schedę i o Jagnę – Antek wraz z rodziną wyprowadza się z domu.
- Romans Jagny z Antkiem.
- Bójka o las z dworskimi (do lasu chłopi mieli prawo na zasadzie popańszczyźnianych serwitutów, pan rozpoczął wyrąb drzew, czym wzbudził bunt i protest chłopów. Doszło do bitwy i uwięzienia lipieckich chłopów).
- Uwięzienie mężczyzn.
- Choroba i śmierć Boryny (pełna wiosna).
- Powrót mężczyzn z więzienia.
- Liczne romanse Jagny: m.in. z wójtem, z młodym księdzem Jasiem, co wzbudziło gniew gromady lipeckiej.
- Wywózka Jagny na gnoju – wykluczenie jej ze społeczności wiejskiej.
- Osią fabularną jest konflikt Macieja i Antka Borynów. Dwie namiętności powodują tę rodzinną nienawiść: kobieta (Jagna, której obaj pożądają) i ziemia (scheda rodzinna, do której Antek jako syn ma prawo).
2. Ciąg fabuły – to warstwa świąt dorocznych, odpustów, obrzędów i obyczajów. Nie są one bynajmniej tłem akcji. Oto obserwujemy rok obyczajowo-obrzędowo-liturgiczny, który składa się z powtarzalnych zwyczajów, wróżb, przesądów – a one organizują życie wsi. Przykładem wydarzeń tej warstwy fabularnej są: Boże Narodzenie, Wielkanoc, odpust.
3. Warstwa fabuły – to rytm pór roku – kolejnych etapów prac rolniczych związanych z odpowiednią porą: wiosną, jesienią itd. Rytm przyrody i prace w polu są silnie związane. Tu wymienimy: wykopki czy żniwa – jako ważne, niezmienne wydarzenia roku regulujące życie ludzi na wsi.
Wyżej wymienione warstwy fabularne nakładają się na siebie i tworzą spoistą całość – nierozerwalny związek działań człowieka, jego obyczaju i przyrody.
W efekcie obserwujemy, że:
- świat taki nie ma początku i końca, wszystko, co ważne, jest w nim niezmienne i powtarzalne – święto i praca człowieka,
- losy indywidualne człowieka są uzależnione od społeczności, w której istnieje, od jej praw i jej pracy,
- człowiek żyje w pełnym zespoleniu z przyrodą i odwiecznym prawem tradycji.
Zauważ!
Narrator w Chłopach posługuje się językiem poddanym stylizacji, gawędziarskim, świetnie odtwarzającym opisywany świat. Stosuje gwarę stworzoną z różnych dialektyzmów Polski – elementy gwary zostają wplecione w język literacki. W efekcie – język stwarza iluzję wiejskiego świata, ale zarazem tworzy poważny epos o życiu wsi i jej mieszkańców.
Kilka słów o Władysławie Reymoncie i jego twórczości
Młody Reymont wcale nie myślał, że będzie pisarzem, a do tego noblistą. Skąd miał mieć takie marzenia, skoro urodził się jako syn Rejmenta – organisty we wsi pod Radomskiem. Miał zostać krawcem, chciał wstąpić do zakonu paulinów na Jasnej Górze, przyłączył się na jakiś czas do wędrownej grupy aktorów, i pisał marne wiersze. Pracował też na kolei, a ponieważ zakochał się nieszczęśliwie – próbował popełnić samobójstwo. Na szczęście – nie udało mu się. Aż trudno uwierzyć, ale sukces Reymonta zaczął się od jego zainteresowań… spirytyzmem, okultyzmem i parapsychologią. Zaczął zarabiać jako dobre medium w scenach spirytystycznych i – dzięki tym dochodom rozpoczął podróże po Europie i karierę. Następne pieniądze przyniósł mu wypadek – został ranny podczas katastrofy kolejowej i otrzymał wysokie odszkodowanie. Ożenił się z Aurelią Szabłowską, gdy miał lat 35, a w pięćdziesiątym siódmym roku otrzymał literacką Nagrodę Nobla – za powieść Chłopi. Niestety – Reymont był tak ciężko chory, że nie mógł pojechać po jej odbiór. Zmarł rok po tym sukcesie, a dwa tygodnie po śmierci Żeromskiego – dla Polaków oznaczało to koniec epoki młodopolskiej.
Zobacz:
Dlaczego powieść Reymonta Chłopi nagrodzono literacką Nagrodą Nobla?