Dlaczego powieść Reymonta Chłopi nagrodzono literacką Nagrodą Nobla?
Odpowiedź na to pytanie mogłaby zapełnić odrębną książkę. Nie sposób tu wyliczyć wszystkich walorów dzieła ani też wyłuszczyć dokładnie kryteriów, jakie stawia komisja przydzielająca tę słynną nagrodę.
- Jedno jest pewne: dzieło musi być uniwersalne, musi dotyczyć spraw ogólnoludzkich, podejmować temat ponadnarodowy, omawiać wartości ponadczasowe. I ten warunek dzieło Reymonta, zwane epopeją chłopską, spełnia nie tylko w skali narodowej – lecz nawet w skali światowej.
- Podejmuje bowiem problematykę społeczności chłopskiej, prezentuje całokształt uniwersalnej, zawieszonej w czasie wsi, obrazuje mentalność chłopa – nie tylko polskiego. Obraz ten jest wielobarwny, wielostronny i prawdziwy.
- Prezentuje nie tylko nędzę wieśniaków (jak np. czynili to Konopnicka, Kasprowicz, Żeromski), lecz cały przekrój zhierarchizowanej społeczności – od bogatych gospodarzy po biedotę w rodzaju Kuby.
- Uniwersalne jest także przywiązanie chłopa do ziemi – cenniejszej niż pieniądze – ziemi ojców. Ziemia sama w sobie jest wartością, tradycją i miłością człowieka, który na niej urodził się, wychował, pracuje i umiera. Niezmienny jest związek człowieka z przyrodą – odwieczna zależność, wręcz zespolenie tak wspaniale wyeksponowane w Chłopach. Lecz temat folkloru wsi i chłopa to jeszcze nie wszystko.
- Zauważmy, że Reymont tworzy w powieści suwerenne państewko ludzi: jest tu władca i jego młoda żona, jest „książę” zabiegający się o sukcesję tronu i o przychylność młodej królowej, jest tu odwieczna, erotyczna skłonność młodych ku sobie, zazdrość wiernej żony i zazdrość starego męża – czyli zasób uczuć, zachowań i procesów od wieków prześladujących człowieka, przypisanych mu i definiujących jego człowieczeństwo. Były one w mitach greckich, w Biblii, w literaturze wszystkich epok. Powracają w Chłopach Reymonta – tym jaskrawiej widoczne, że zarysowane w uniwersalnym, bez czasu i bez przynależności – państewku. Dopiero w takiej sytuacji widać prawdę o psychice człowieka – o sile namiętności i tradycji w jego życiu.
- Mówiąc o wartościach utworu, należy jeszcze zaznaczyć artyzm kompozycji dzieła. Świetna stylizacja języka, złożoność gatunkowa, mitologizacja i bogactwo świata przedstawionego – od opisu przyrody po stroje, obrzędy i rekwizyty składające się na obraz wsi – wszystko to sprawia, że przyznanie Nagrody Nobla Reymontowi nie wydaje się dziwne.
Zobacz:
Młodopolska epopeja wiejska – Chłopi Władysława Stanisława Reymonta