- Literatura każdego kraju posiada takie ważne powieści, które ze względu na ich rolę w kulturze, doniosłość treściową i artyzm literacki nazywa się epopejami. Lecz wyżej wymienione „pochwały” utworu – to jeszcze nie wszystko.
- Powieść-epopeja musi wykazywać w swojej kompozycji pewne podobieństwa do eposu, musi zawierać definicyjne elementy tego gatunku.
- Aby udowodnić, że Chłopi takie elementy zawierają, przypomnijmy, czym był epos.
- To taki utwór (zwykle wierszowany), który przedstawiał dzieje legendarnych postaci na tle przełomowych dla danej społeczności wydarzeń.
- Jego wyznacznikami są:
- inwokacja,
- porównania homeryckie,
- realizm szczegółu,
- retardacje,
- sceny batalistyczne,
- obiektywizm narratora,
- heroiczne postacie itd.
Oczywiście – Chłopi wszystkich tych cech nie spełniają
- Nie jest to powieść napisana wierszem i nie zaczyna się inwokacją. Lecz – obserwujemy tu losy kilku postaci na tle konkretnej społeczności.
- Być może, że nie następują tu przełomowe wydarzenia typu: wojna, ale możemy zastąpić je ogółem przemian, jakim podlega wieś, no i jest konflikt z dworem.
- Bitwa z dworskimi jest doskonałą sceną batalistyczną.
- Mistrzowsko zrealizowany jest realizm szczegółu (dokładny opis targu, żniw, kobiet pracujących przy wykopkach) i tym samym retardacji – czyli zabiegu wstrzymującego akcję, zwiększającego napięcie właśnie przez opis.
- Autor dokonuje także mitologizacji – upodabnia nieco bohaterów i ich dzieje do mitu – czyli czegoś trwałego, funkcjonującego w odwiecznej świadomości społeczeństw.
Zauważ!
Jak Reymont sięgnął w przeróżne środowiska epoki:
- wieś,
- miasto,
- prowincję,
- środowisko: aktorów, proletariatu, kapitalistów.
W polskiej literaturze XIX w. wcale nie tak często pojawia się miasto, fabryka, robotnik. Podejmuje ten temat Prus w Powracającej fali, Konopnicka w noweli Dym, Prus ukazuje (choć inaczej) Warszawę w Lalce. Dzięki Reymontowi poznajemy także Łódź.
Zapamiętaj!
Ze względu na rozmach, z jakim zakrojeni zostali Chłopi, śmiało możemy ich określić mianem epopei.
- Przemawia za tym także fakt istnienia bohatera zbiorowego; wśród występujących tu postaci trudno byłoby wskazać tę najważniejszą, każda z nich nabiera znaczenia dopiero na tle całości.
- Czas, jak to w epopei, też jest przełomowy. W życie mieszkańców Lipiec zaczynają się wdzierać nowe zjawiska: emigracja zarobkowa, kolonizacja niemiecka.
- To jednak zupełnie inna epopeja niż Pan Tadeusz czy, mające pewne cechy tego gatunku, Nad Niemnem. W tamtych utworach główną rolę odgrywała szlachta, a w tej pojawia się ona zaledwie migawkowo (w osobach schłopiałego szlachcica Rocha i brata dziedzica).
- Do konwencji eposu nawiązują też patetyczne opisy śmierci trojga bohaterów: Kuby, Boryny i Agaty.
Zobacz:
Dlaczego powieść Reymonta Chłopi nagrodzono literacką Nagrodą Nobla?