Podobnie jak w układzie treści tak w kwestii kompozycji wartość i artyzm Chłopów tkwi w złożoności, w harmonii i zespoleniu wielu aspektów budowy dzieła. Łatwo orzec, że Chłopi są epopeją. Nie jest to jednak jedyna konwencja charakteryzująca kompozycję utworu. Nie zawiera także informacji o wszystkich jego cechach.
Trzeba przecież zaznaczyć, że Reymont mistrzowsko stosuje:
- stylizację językową – używa w dialogach gwary łowickiej bez mazurzenia, w partiach odautorskich różnych odmian polszczyzny
- mitologizację – czyli zabieg, który upodabnia świat powieści, bohaterów i wydarzenia do mitu – trwałej, wciąż istniejącej w świadomości społeczeństw opowieści, zawierającej archetypowe zdarzenia i uczucia: zazdrość, zdrada, miłość, konflikt o kobietę. Boryna przypomina autokratycznego władcę, Jagna mitologiczną piękną żonę – wieczne zarzewie sporów i odwieczny pierwiastek erotyzmu – jak mitologiczna piękna Helena. Dzięki tym zabiegom Chłopi trafiają odbiorcy do przekonania, jest to dzieło wiecznie żywe.
W zakresie gatunku Chłopi są dziełem wielowarstwowym. Składają się na ich kompozycję:
- Powieść realistyczna
Powieścią realistyczną są Chłopi w tej warstwie, która dotyczy obyczajowości, hierarchii społecznej na wsi, stosunku dwór – wieś, sytuacji ekonomicznej chłopów, a nawet w obserwacji ludzkiej psychiki. Są to często partie opisowe – zestawy realistycznych, zgodnych z rzeczywistością obrazów wsi.
- Chłopi jako epopeja.
- Powieść naturalistyczna
Istnieją w powieści elementy, które stwarzają naturalistyczny wymiar dzieła. Są to: podporządkowanie życia ludzi rytmowi przyrody; ekspozycja roli, jaką odgrywa w życiu człowieka popęd płciowy, na przykładzie Jagny; liczne fragmenty o naturalistycznym wydźwięku, jak np. epizod, w którym Kuba obcina sobie nogę.
- Elementy impresjonizmu i symbolizmu
Chłopi, jak powiedzieliśmy, obfitują w opisy. Zwróćmy jednak uwagę na kształt i barwy opisywanych obrazów. Swoją malarskością, doborem kolorów, perspektywicznym spojrzeniem spełniają założenia impresjonizmu. Z kolei istnieją w utworze także sceny symboliczne – najlepszym przykładem jest śmierć Boryny, w pełni wiosny, na polu – czyli na ziemi, z którą związane było jego życie i związać się musiała jego śmierć.
Zobacz:
79. Ukaż elementy struktury mitycznej w Chłopach Władysława Reymonta
Zaprezentuj zawartość treściową powieści Reymonta pt. Chłopi
Młodopolska epopeja wiejska – Chłopi Władysława Stanisława Reymonta