- Naturalizm – to prąd przede wszystkim prozatorski – obecny jednak także w innych dziedzinach sztuki.
- Jego podstawą była koncepcja francuskiego filozofa i teoretyka kultury Hipolita Taine’a. Dokonał on swoistego przełożenia biologicznej teorii doboru naturalnego – wówczas jeszcze znajdującej się na marginesie życia naukowego – na ludzkie zachowania – czyniąc zeń podstawową motywację ludzkich działań.
- I tak niemal wszystkie przejawy ludzkiej aktywności dają się, zdaniem Taine’a, sprowadzić do walki o byt.
- Walczą o niego jednostki, grupy społeczne, wreszcie całe społeczności i państwa.
- Pracujesz, zarabiasz pieniądze – walczysz o byt, nie pracujesz – jesteś bogatym arystokratą, niższe warstwy traktujesz wyniośle i pogardliwie – walczysz o byt, gdybyś taki nie był, te niższe warstwy by ciebie zjadły.
- Szukasz miłości? – walczysz o byt, szukasz najlepszego rodzica dla swego potomstwa.
Pociągająca to wizja dla pisarzy, pociągająca też dla czytelników. Zwłaszcza że podjęli ją pisarze naprawdę niezmiernie utalentowani:
- Emil Zola – twórca ogromnego cyklu powieściowego o rodzinie Roquon-Macquartów,
- wielki nowelista Guy de Maupassant.
Pisarze ci postawili przed sobą zadanie opisywania rzeczywistości jako obszaru realizacji biologicznej walki o byt. Człowieka zaś traktowali w swoich dziełach jak specyficzny rodzaj zwierzęcia, zachowując dystans badacza, biologa przyglądającego się osobliwym wprawdzie, lecz mimo to podlegającym niezmiennym prawom natury stworom. W związku z tym zaś należy dążyć do godnej biologa dosłowności opisu – przekraczając granice obyczajowego tabu – w końcu badacze, dajmy na to, traszek nie milkną zgorszeni, opisując ich zwyczaje godowe i techniki kopulacyjne. Naturalista więc także zahacza o „te” tematy – i pozwalając sobie na znacznie więcej niż poprzednicy.
- Zola więc pisze powieść o paryskiej kurtyzanie, tytułowej Nanie, temat prostytucji podejmuje też w swych nowelach Maupassant, np. w Baryłeczce. Bohaterki ich nie są potępiane – seks za pieniądze – to nie moralny upadek, lecz najnormalniejszy w świecie, uzasadniony biologicznie przejaw walki o byt.
- To samo we Wszystko dla pań – powieści o tym, jak pojawienie się w Paryżu wielkich domów towarowych rujnuje drobnych sklepikarzy, odbierając im chleb.
- Z kolei Germinal to powieść Zoli o walce klasowej – o tłamszeniu robotników przez właścicieli, za którymi stoi policja i wojsko. W życiu, jak w przyrodzie, wygra silniejszy lub sprytniejszy. Oczywiście – wraz z taką konstatacją w twórczości naturalistów pojawia się oskarżenie społeczeństwa. Zola i Maupassant mówią: „To wasza wina, to przez nierówności społeczne dzieją się takie rzeczy – albo coś z tym zróbcie, albo przestańcie biadać, i powiedzcie sobie – takie jest prawo natury”.
Pamiętajmy jednak, ze naturalistom nie chodzi tylko o udowadnianie ponurego stanu porządku społecznego. To rzeczywiście stały motyw – nigdy jednak niedominujący w utworze. Na innych płaszczyznach dzieją się mniejsze sprawy – tak samo jednak przedstawiane w kategoriach biologicznych.
Zapamiętaj!
Naturalizm w prozie został najpełniej zrealizowany i ukazany właśnie w dwudziestu tomach cyklu Rougon-Macquartowie. Historia naturalna i społeczna rodziny za Drugiego Cesarstwa. Po ukazaniu się powieści tworzących cykl okrzyknięto Zolę mistrzem naturalizmu.
- Na przykładzie losów swoich bohaterów pisarz ukazuje wagę czynników dziedzicznych (skłonność do alkoholizmu i obłędu). Jest obiektywny, stosuje prostą narrację.
- Ukazuje fizjologiczne strony ludzkiego życia, obserwuje zezwierzęcenie tych, którzy popadli w alkoholizm.
- Opisuje wiele różnych środowisk, proletariat paryski, średnie mieszczaństwo, wieś, górników.
Wiele czasu poświęcił na obserwację tych społeczności, studiowanie ich życia i mentalności.
Zobacz:
Przedstaw założenia, twórców i przykłady naturalizmu w Europie
https://aleklasa.pl/liceum/c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/modernizm-mloda-polska-c111-jak-odpowiadac-z-polskiego/c141-modernizm/przedstaw-zalozenia-tworcow-i-przyklady-naturalizmu-w-europejskiej-literaturze-ii-pol-xix-wieku
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c214-lekcje-z-epok-literackich/c223-modernizm/nurty-artystyczne-modernizmu
Scharakteryzuj pokrótce tendencje naturalistyczne w prozie Młodej Polski