Sprawdź swoją wiedzę przed egzaminem
1. Ile osób wypowiada się w poniższym tekście:
Wokulski odgadł, że nie cieszy się łaskami wiernego sługi, który był przy pojedynku.
– Pan baron w domu? – spytał.
– Pan baron leży chory i nikogo nie przyjmuje, bo teraz jest doktór […].
Bolesław Prus Lalka
a) Trzy: narrator, baron, Wokulski.
b) Trzy: narrator, Wokulski, sługa.
c) Dwie: sługa i Wokulski.
d) Cztery: narrator, sługa, Wokulski, baron.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
2. Przeczytaj tekst i wybierz prawidłowy opis narratora:
Był to mój trzeci kolejny szpital, już w Anglii, i przewieziono mnie nocą i umieszczono na jedynym wolnym łóżku. W szpitalu nie było poza tym wolnych łóżek i wszystkie sale były pełne, i stało w nich więcej łóżek niż powinno było stać. Był to czas, kiedy codziennie napływali setkami tacy jak ja, z dywizyj, o których było w pismach […]
Ksawery Pruszyński Różaniec z granatów
a) Narrator trzecioosobowy, wszechwiedzący, przezroczysty.
b) Narrator należący do świata powieści, pierwszoosobowy.
c) Narrator spoza świata powieści, pierwszoosobowy.
d) Narrator należący do świata powieści, wszechwiedzący.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
3. Czy poniższy tekst nazwiesz mową niezależną?
– Co, Janku?
– Ej, nic, tak sobie tylko pomyślałem…
– Co pomyślałeś?
Eliza Orzeszkowa Hekuba
a) Tak.
b) Nie.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
4. Kto mówi w tekście, że pani Teresa mogłaby jeszcze być śliczną kobietką?
Ale nie w głowie jej były młodość i piękność, dbała o nie jak o piąte koło u wozu. Gdy jej ktoś z sąsiadów żartem raz powiedział: „Pani Teresa, gdyby się ładnie ubrała i uczesała, a kroczkiem trochę mniej zamaszystym chciała chodzić, toby jeszcze śliczną kobietką być mogła!” – zdziwiła się zrazu, potem się rozgniewała i sąsiada ofuknęła.
Oscar Wilde Słowik i róża
a) narrator
b) sąsiad
c) sama pani Teresa
d) nie wiadomo, kto to mówi
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
5. Przeczytaj tekst. Wskaż słowa, które mówi narrator.
– Czemu on płacze? – spytała jaszczureczka, przebiegając obok niego z podniesionym do góry ogonkiem.
– Tak, dlaczego? – powtórzył motyl, uganiający się za promieniem słońca.
– No, czemu? – szepnęła stokrotka do swej sąsiadki cichym, łagodnym głosem.
– Płacze z powodu czerwonej róży – objaśnił słowik.
a) Podkreślone części zdania.
b) Niepodkreślone części zdania.
c) Tylko wyrazy: spytał, powtórzył, szepnęła, objaśnił.
d) Wszystko mówi narrator.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
6. Ile osób mówi w powyższym tekście?
a) 5 – jaszczurka, słowik, motyl, stokrotka i narrator.
b) 4 – jaszczurka, słowik, motyl, stokrotka.
c) 5 – jaszczurka, słowik, motyl, stokrotka, ktoś, kto płacze.
d) 4 – narrator, jaszczurka, motyl, słowik.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
7. Czy kwiaty i zwierzęta mogą mówić? Jak nazwiesz zabieg „obdarowania” mową ludzką tych bohaterów?
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
8. Napisz tekst, w którym:
a) Będziesz narratorem pierwszoosobowym, będziesz opowiadał w czasie przeszłym.
b) Oprócz Ciebie będą wypowiadać się mową niezależną 2 osoby.
c) Tekst będzie miał 10 zdań.
Odp. …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..
9. Dostosuj odpowiedni typ mowy do danego fragmentu:
A.
– A nie służyłże twój ojciec w wojsku?
– Ojciec nie, tylko stryj.
– I gdzież on służył, nie pamiętasz?… Czy nie było mu na imię także Stanisław?
Bolesław Prus Lalka
B.
Myśli w jej głowie splątały się i tak jak te płatki śniegu snuły się po mózgu (…). Było jej wszystko jedno, a zarazem tak żal! Serce ściskało się, jakby je cienka nić przewiązała i rżnęła. Ale nade wszystkim stała niezrozumiana pewność, cokolwiek kto kiedy zrobił na świecie i w jakimkolwiek celu, to ona jedna jedyna musi dźwigać ciężar tego wszystkiego. Musi wyżywić te dzieci.
Stefan Żeromski Ludzie bezdomni
C.
Korzystając z przerwy, książę poprosił o głos i zawiadomił obecnych, że skutkiem usunięcia się Wokulskiego i on występuje ze spółki.
Bolesław Prus Lalka
a) mowa niezależna
b) mowa zależna
c) mowa pozornie zależna
Tekst A. ……………………………………………………….
Tekst B. ……………………………………………………….
Tekst C. ……………………………………………………….
10. Przekształć mowę zależną w niezależną i odwrotnie.
A.
Profesor od angielskiego, zdenerwowany, pobladły, krzyknął, że nie zamierza dłużej tego tolerować. Gdy zapadła cisza, dorzucił, że nie zamierza więcej pracować z IIb – i wyszedł.
B.
– Witaj, skarbie – powiedziała ciotka Zula.
– Dzień dobry.
– Przyjechałam na całe dwa miesiące, cieszysz się, rybko?
– O! Tak – odparłem niepewnie.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
11. Przeczytaj poniższy tekst i odpowiedz na pytania:
Biedny Traddles był tak ściśnięty pomiędzy pudłem od gitary, przyborami do malowania Dory i moim biurkiem, że doprawdy wątpiłem, czy będzie mógł używać noża i widelca.
Ale z właściwą mu pogodą powtarzał:
– Ależ tu jest mnóstwo miejsca, Copperfield! Zapewniam cię, że aż za dużo!
Drugim moim nieśmiałym życzeniem było, aby Jip przestał spacerować po stole. Sama jego obecność tam byłaby już nie na miejscu, nawet gdyby nie pakował łap do soli i do masła.
Zachowywał się przy tym tak, jak gdybyśmy go zaangażowali do pilnowania Traddlesa, gdyż nie przestawał na niego szczekać i wykonał cały szereg mniej lub bardziej udanych napadów
na jego talerz.
Karol Dickens David Copperfield
A. Czy narrator należy do świata przedstawionego w powieści?
a) tak
b) nie
Odp. …………
B. Ile osób wypowiada się w tekście?
a) Dwie: narrator i Traddles.
b) Trzy: narrator, Copperfield i Traddles.
c) Trzy: narrator, Dora i Traddles.
d) Jedna: Traddles.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
C. Wskaż fragment, który jest przykładem mowy niezależnej.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
D. Przekształć wypowiedź Traddlesa w mowę zależną, w której narratorem będzie Copperfield.
Odp. ……………………………………………………………………………………………………………………………………..
Odpowiedzi
1. b),
2. b),
3. a),
4. b),
5. a),
6. a),
7. antropomorfizacja lub personifikacja – nadanie cech człowieka przedmiotom lub przyrodzie,
9. A – a, 2. B – c, C – b,
10. tak,
11. A. a),
11. B. a),
11. C. – Ależ tu jest mnóstwo miejsca, Copperfield! Zapewniam cię, że aż za dużo!
11. D. Traddles powiedział, że jest dużo miejsca.
Ćwiczenie
Przeczytaj następujące fragmenty Dżumy – słynnej powieści Alberta Camusa.
I
Rankiem 16 kwietnia Bernard Rieux wyszedł ze swego gabinetu i pośrodku podestu zawadził nogą o martwego szczura. Na razie odsunął zwierzę, nie zwracając na nie uwagi i zszedł ze schodów.
II
Nazajutrz Tarrou wziął się do pracy i zebrał pierwszą grupę, za którą miało pójść wiele innych. Jednakże nie jest intencją narratora przydawać tym formacjom sanitarnym więcej znaczenia, niż miały w istocie (…), narrator jest raczej skłonny wierzyć, że przypisując zbyt wielkie znaczenie pięknym czynom, składa się pośrednio hołd złu.
III
Ta kronika dobiega końca. Czas więc, żeby doktor Bernard Rieux wyznał, że jest jej autorem. Zanim jednak opisze ostatnie wypadki, chciałby przynajmniej usprawiedliwić swoją interwencję i wytłumaczyć, że zależało mu na tonie obiektywnego świadka. (…) Starał się na ogół nie opisywać nic nad to, co widział, nie użyczać swym towarzyszom z dżumy myśli, których nie mieli i korzystać jedynie z tekstów, jakich dostarczył mu przypadek czy nieszczęście.
A. Kto właściwie jest narratorem Dżumy? Czy należy do świata powieści?
B. Wskaż zdanie, w którym narrator mówi o tym, że nie jest wszechwiedzący i nie wykracza poza doświadczenie, którego zaznał.
C. Wskaż zdanie, w którym narrator ujawnia swoje własne opinie i jest subiektywny w ocenie.
D. Wskaż zdania, w których narrator mówi sam o sobie, jak o obcej osobie (używając 3. os. l. poj.).
E. Przekształć pierwszy fragment w formę pamiętnika, używając 1. osoby liczby pojedynczej w narracji.
F. Dlaczego narrator mówi, że przypisując zbyt wielkie znaczenie wielkim czynom, składa się hołd złu? Jak to rozumiesz?
Odpowiedź: A.
Fragment I wskazuje, że nie jest to Bernard Rieux, że narrator opisuje świat w 3. osobie, jest wszechwiedzący i zdystansowany wobec wydarzeń.
Fragment II wskazuje, że nie jest to Tarrou. Narrator zaś zdradza swoje intencje – nie jest więc zupełnie obiektywny, niewidoczny (przezroczysty) i zdystansowany.
Fragment III ujawnia narratora. Okazuje się, że to jednak doktor Bernard Rieux opowiadał o dżumie w Oranie. Nadal mówi o sobie w 3. osobie, wyjaśnia, iż był to celowy zabieg, bowiem chciał zachować obiektywność. Mamy zatem do czynienia z sytuacją, w której bohater – uczestnik zdarzeń z premedytacją wciela się w trzecioosobowego narratora.
Narratorem jest Bernard Rieux, należy do świata powieści.
Odpowiedź B:
Starał się na ogół nie opisywać nic nad to, co widział, nie użyczać swym towarzyszom z dżumy myśli, których nie mieli i korzystać jedynie z tekstów, jakich dostarczył mu przypadek czy nieszczęście.
Odpowiedź C:
Jednakże nie jest intencją narratora przydawać tym formacjom sanitarnym więcej znaczenia, niż miały w istocie (…), narrator jest raczej skłonny wierzyć, że przypisując zbyt wielkie
znaczenie pięknym czynom, składa się pośrednio hołd złu.
Odpowiedź D:
Rankiem 16 kwietnia Bernard Rieux wyszedł ze swego gabinetu i pośrodku podestu zawadził nogą o martwego szczura. Na razie odsunął zwierzę, nie zwracając na nie uwagi i zszedł
ze schodów.
Odpowiedź E:
Dziś rano wyszedłem ze swego gabinetu i pośrodku podestu zawadziłem nogą o martwego szczura. Odsunąłem zwierzę, nie zwracając na nie uwagi i zszedłem ze schodów.
Podpowiedź F:
Pisarz chce, by walka ze złem była zwykłym obowiązkiem człowieka. Gdy staje się bohaterstwem, wielkim czynem, tym samym w jakiś sposób usprawiedliwia zło, które nie tylko zrodziło zło, ale stało się przyczyną czegoś wspaniałego.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c170-teoria-literatury/c171-teoria-literatury/5-kto-mowi-w-tekscie