Kompozycja Początku Szczypiorskiego
Jest to niewątpliwie powieść o oryginalnej, atrakcyjnej kompozycji. Szczypiorski tak konstruuje układ wydarzeń i charakteryzuje postacie, że mimo nowatorstwa utworu, czytelnik cały czas pozostaje zainteresowany i aktywny. Oryginalność tej prozy polega na specyficznym ukształtowaniu takich elementów powieściowych, jak:
-
Czas akcji
Wydaje się, że czas, w którym rozgrywa się akcja, to rok 1942. To prawda, lecz konstrukcja czasu jest tu bardziej skomplikowana. Zasięg wydarzeń obejmuje niemal osiemdziesiąt lat, jeśli weźmiemy pod uwagę wspomnienia Müllera i Filipka z roku 1905 i relację z wydarzeń roku 1968, a nawet z lat stanu wojennego. Poza tym pisarz używa w powieści swoistej synchronii czasu, to znaczy informuje jednocześnie o przeszłości, teraźniejszości i przyszłości bohatera. Wiemy na przykład wcześniej, że Henryk Fichtelbaum zginie, że Paweł Kryński przeżyje. Informacje tego typu są świadectwem wszechwiedzy narratora, lecz owe inwersje czasu dają jeszcze inny efekt. Oto losy ludzi, o których mowa, stają się materiałem, na który patrzymy perspektywicznie, znamy całość i powinna ona być doświadczeniem życiowym, dawać do myślenia, budzić wątpliwości i skłania do refleksji. Poza tym autor operuje czasem tak, że fabuła nie traci ani napięcia, ani charakteru sensacji. Wiemy bowiem na przykład, że coś się zdarzy, lecz pragniemy wiedzieć jak i poszukujemy tego w dalszych częściach utworu.
-
Narrator
Wspomnieliśmy, że autor występuje jako narrator wszechwiedzący. Nie jest jednak typowym, obiektywnym, przezroczystym, zdystansowanym przekaźnikiem. Włącza swoje refleksje, oceny, emocje, a nawet ironizuje. Oprócz prezentacji fabuły dużą część „między” wydarzeniami wypełniają fragmenty, które można by nazwać publicystyką, rozważaniem (esejem) filozoficznym lub nawet prozą poetycką.
-
Postacie
Jest ich dość dużo, a w sumie główne i epizodyczne dają przekrój całości społeczeństwa warszawskiego w latach okupacji. Są pośród nich Żydzi i Polacy, dzieci, ludzie sędziwi i młodzi, reprezentanci inteligencji i proletariusze, postacie pozytywne i negatywne, nawet środowisko marginesu społecznego. Stawiani w sytuacjach wyboru obrazują różne postawy etyczne ludzi wojny, cały łańcuch związków i zależności.
-
Przestrzeń
Miejscem akcji jest właściwie okupowana Warszawa. Jest to miejsce podzielone murem getta, przestrzeń różna w oczach różnych osób. Dla ukrywającego się Henryka ulica jest miejscem zagrożenia, a mieszkania więzieniami. Dla konfidentów pokroju Blutmana lub Lola miejscem łupów. Warszawa odmieniona, inna od stolicy minionej epoki w oczach Romnickiego. Zresztą oprócz Warszawy funkcjonują w powieści inne miejsca akcji – Paryż, Niemcy, Izrael. Widzimy bohaterów porozrzucanych po świecie przez różne czynniki, a owe miejsca świata mają jedną cechę wspólną – wciąż stawiają przed ludźmi wyzwanie, konieczność wyboru, są wciąż polem walki dobra ze złem.
Kompozycja Początku Szczypiorskiego
Ogólnie mówiąc o konstrukcji powieści, warto dodać, że 21 rozdziałów, z których się składa, stanowi jakby 21 ogniw łańcucha. Każdy rozdział ogarnia wydarzenia związane z danym bohaterem, jakby „bierze pod lupę” kolejne przypadki, które w sumie łączą się ze sobą, choć niechronologicznie. Można tę technikę przyrównać do filmowego detalu – narrator wybiera z całości daną postać, po czym dokonuje zbliżenia. Łańcuch rozdziałów zawiera akcję pełną napięcia, wojenne losy osób, których życie i śmierć ważą się niejednokrotnie. Pomiędzy opowieść o tych ludziach autor wplata refleksje i dyskusję, dzięki czemu wzbogaca utwór o warstwę filozoficzną. Odgórne spojrzenie (panoramiczne) na bohaterów i ich życiorysy, możliwe dzięki wszechwiedzy i synchronicznemu ułożeniu czasu, wzbogaca powieść, pozwala jej stać się złożonym zbiorem informacji o ludziach.
Uwaga!
Synchronia – równoczesne, panoramiczne, a nie chronologiczne przedstawienie wydarzeń. Szczypiorski sytuuje „obok” historię życia Pawełka Kryńskiego i np. Irmy Seidenman – w pewnych punktach te historie są styczne, ale naświetlone z innej perspektywy. Niektóre elementy składanki, jaką jest powieść, powtarzają się – a są zarazem nieco inne. Tym samym dowodzą złożoności ludzkich losów i historii XX wieku.
Początek – powieść o:
• martyrologii żydowskiej
• walce dobra ze złem
• totalitaryzmie
• Bogu
• tolerancji
• miłości
• młodości i dorastaniu
• Polsce i Polakach
• i o Niemcach
Wymiary powieści:
• metafizyczny
• historyczny
• etyczny
• psychologiczny
Zobacz:
Początek Andrzeja Szczypiorskiego jako powieść o Polsce, życiu i Bogu
Początek Andrzeja Szczypiorskiego jako powieść o ważnych i bolesnych tematach
Omów problematykę powieści Andrzeja Szczypiorskiego pt. Początek
Początek – jak rozumieć ten symboliczny tytuł powieści Andrzeja Szczypiorskiego?