Co jest ważne podczas analizy wiersza?
Na co zwrócić uwagę?
- Tytuł – może dać nam wskazówkę o temacie (np. Nienawiść), gatunku literackim (Oda do modođci, Psalm IV), czasem adresacie (Do polityka, Do młodych).
- Motto, dedykacja – występują rzadko, ale niosą ciekawe informacje. Wyznanie miłosne jest konkretniejsze, gdy dedykacja wskazuje adresatkę. Motto podpowiada temat.
- Kto mówi, do kogo mówi – bardzo istotna kwestia! Należy poddać analizie formy czasowników i zaimków.
- „Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu” – to przykład liryki pierwszoosobowej, ale podmiot liryczny może wypowiadać się w imieniu całej grupy („my”).
- Adresatem bywa jednostka („O, ukochana moja!”), ale także zbiorowość.
- Zdarza się, że zarówno podmiot mówiący, jak i adresat mogą się w wierszu zmieniać – trzeba zwrócić na to uwagę.
- Zdarza się też, że występuje bohater, tak jest np. w balladach Mickiewicza – wówczas mamy do czynienia z liryką narracyjną.
- Budowa wiersza – również może nam dać informację o gatunku literackim (np. w przypadku sonetu), ale też stroficzna budowa obrazuje pewien wewnętrzny podział utworu. Jeśli jedna ze zwrotek jest wyraźnie dłuższa lub krótsza, należy sprawdzić, jakie to może mieć znaczenie. Na przykład po dwóch długich strofach pojawia się na końcu krótka, dwuwersowa – można ją uznać za pointę. Sprawdź też, czy utwór nie ma jakiejś konkretnej formy, np. opowiadania.
- Gatunek literacki – wspomniany wyżej dwukrotnie, choć nie zawsze wskazują nań konkretne elementy wiersza, tzn. tytuł czy struktura. Pomaga go ustalić także temat (np. erotyk czy tren).
- Nastrój wiersza – spróbuj także od razu określić, co go tworzy. Może jakieś szczególne epitety? Może powtórzenia?
- Słowa klucze – zdarza się, że w utworze powtarzają się jakieś szczególne słowa, spróbuj ustalić ich znaczenie.
- Analiza kolejnych obrazów poetyckich – sprawdź, czy wypowiedź jest statyczna (więcej rzeczowników i przymiotników), czy dynamiczna (dużo czasowników). A może zmienia się to w kolejnych fragmentach wiersza? Ustal, jak układają się obrazy poetyckie w utworze: w jednym przypadku może być jakiś jeden obraz szczegółowo przedstawiony, w innym obrazy będą swobodnie się zmieniały, mieszały ze sobą.
- Środki stylistyczne – zastanów się, jakie są szczególnie widoczne. Nie zawsze konieczna będzie np. analiza rymów czy liczenie sylab w kolejnych wersach. Takie informacje mają znaczenie na przykład wtedy, gdy wiersz wyraźnie „słychać” – wówczas konieczna jest analiza składników jego muzyczności (oprócz rymu i rytmu budują ją także powtórzenia, onomatopeje czy eufonia). W innym utworze ważniejsza będzie skomplikowana metaforyka (np. w poezji Przybosia) czy jakieś inne elementy. Staraj się ustalić, czemu służy dany środek stylistyczny.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c238-sztuka-pisania/c243-sztuka-pisania-teoria/praca-wierszem-interpretacja-analiza
https://aleklasa.pl/matura/c317-nauka-o-jezyku/leksykalne-slowotworcze-srodki-stylistyczne-2
Jakie funkcje pełnią najczęściej spotykane środki stylistyczne?
https://aleklasa.pl/liceum/c230-wiersze/c303-teoria/13-nastroj-utworu-2