Andrzej Szczypiorski powiedział: Człowiek nie wybiera sytuacji, ale musi jej sprostać. Jak rozumiesz te słowa? Omawiając temat, odwołaj się do samodzielnie wybranych utworów literackich.

Andrzej Szczypiorski powiedział: Człowiek nie wybiera sytuacji, ale musi jej sprostać. Jak rozumiesz te słowa? Omawiając temat, odwołaj się do samodzielnie wybranych utworów literackich.

Te słowa zawierają bardzo prostą myśl: chodzi o to, by niezależnie od warunków i sytuacji nie zatracić swojego człowieczeństwa, obronić – wbrew okolicznościom – wartości humanistyczne, ocalić własną godność i nieść pomoc innym. Podobną prawdę wyraziła wcześniej Maria Dąbrowska, pisząc: Warunki są tylko warunkami, a człowiek jest AŻ człowiekiem.

W jakich utworach szukać uzasadnienia dla tych słów?

• Odwołaj się do literatury z czasów „odwróconego Dekalogu”, czyli lat wojny i okupacji. Jej bohaterowie nie zawsze pozwalają sobie – jak narrator opowiadań Tadeusza Borowskiego (Pożegnanie z Marią), odebrać poczucie moralności.

• Sięgnij po Inny świat Gustawa Herlinga-Grudzińskiego i pokaż, że nawet w sowieckim łagrze można zachować wewnętrzną wolność, szlachetność oraz poczucie solidarności z innymi ludźmi. Przykładem może tu być inż. Misza Kostylew – Rosjanin, który w młodości wierzył w założenia komunizmu i był oddanym członkiem Komsomołu, lecz po aresztowaniu i koszmarze przesłuchania przez NKWD zrozumiał swój błąd. W proteście przeciwko totalitarnej władzy skazuje się on na okrutne cierpienie: parzy ręce w ogniu, by „już nigdy więcej dla nich nie pracować”. Jego losy kończą się tragicznie – popełnia samobójstwo, gdy komendant łagru nie zgadza się, aby spotkał się z matką. Ale ta dramatyczna decyzja ma również optymistyczny wymiar: pokazuje, że w każdej sytuacji można z godnością zadecydować o swoim losie. Po ludzku zachowuje się narrator: prosi komendanta, by wysłał go na Kołymę zamiast Kostylewa (prośba odrzucona), później zaś, gdy już podpisany został traktat polsko-sowiecki, a jego nie zwolniono z więzienia, podejmuje głodówkę (przejaw buntu, za który mógł zostać rozstrzelany).

• Koniecznie przywołaj utwór Jana Józefa Szczepańskiego Przed nieznanym trybunałem, a z niego rozdział Święty. To opowieść o więźniu Oświęcimia – ojcu Maksymilianie Kolbe, który zdecydował się oddać życie za innego, mającego liczną rodzinę człowieka i wybrał straszną śmierć w bunkrze głodowym. Ważne jest nie tylko wspomnienie o tym wydarzeniu, lecz i komentarz autora, który podkreśla, że wśród więźniów, którzy dotąd czuli się „jak robaki wdeptane w ziemię (…) zaczęła pulsować żywa tkanka ludzkiego braterstwa”.

• Odwołaj się też do Dżumy Alberta Camusa i pokaż, że w momencie zagrożenia człowiek zdolny jest do poświęcenia, oddania, i rzeczywiście „w ludziach więcej zasługuje na podziw niż na pogardę”. Zilustruj to przykładami heroicznych zachowań bohaterów: doktora Rieux, który by opanować zło (dżuma jest jego metaforą!), mimo osobistego nieszczęścia (śmierć żony), pracuje po kilkanaście godzin na dobę, humanitarnego od początku epidemii J. Tarrou, a nawet tych, którzy do działania w kolumnach sanitarnych włączają się dopiero po stoczeniu wewnętrznej walki z sobą samym (obcy w Oranie dziennikarz Rambert chce wyjechać do Paryża, ale gdy uzyskuje przepustkę, zostaje, bo wstyd mu być szczęśliwym, gdy inni cierpią, ksiądz Panelaux na początku uważa, że choroba jest zasłużoną karą Bożą i trzeba się jej poddać – dopiero cierpienie małego dziecka mobilizuje go do działania).

• Silniejsze od zewnętrznych uwarunkowań człowieczeństwo jest też cechą bohaterów powieści Antoine de Saint-Exupéry’ego Ziemia, planeta ludzi, a zwłaszcza pilota Guillameta. Przypomnij sytuację, gdy nadludzkim wysiłkiem w śnieżnej pustyni Andów ratuje się on z katastrofy lotniczej a potem, komentując ten czyn słowami: „(…) tego, co uczyniłem, nie zrobiłoby żadne zwierzę (…)”, wyznacza miarę człowieczeństwa.

• Problem sprostania sytuacji niejednokrotnie pojawia się też w Początku Szczypiorskiego. Ludzie z różnych środowisk społecznych splatają tu łańcuch solidarności, by ratować potrzebujących: panią Irmę Seidemann i małą Joasię Fichtelbaum. Włącza się do niego nie tylko zakonnica – siostra Weronika, ale i sędzia Romnicki, i oderwany od rzeczywistości, żyjący bardziej w antyku niż we współczesności filolog klasyczny – Adam Korda, a nawet prosty kolejarz Filipek. „Egzamin z człowieczeństwa” doskonale zdaje też 19-letni Pawełek Kryński, który ukrywa swojego żydowskiego przyjaciela Henryczka i pozwala mu odejść do getta dopiero na jego prośbę.