Materiał według zagadnień
Notatka dotycząca Alfreda Nobla i nagrody
Alfred Nobel urodził się w Sztokholmie w 1833 roku jako syn przedsiębiorcy budowlanego, który później przeprowadził się do Petersburga. Dużo podróżował, potem powrócił do Szwecji, zanim ukończył swoje trzy pierwsze patenty, a były to: gazomierz, przyrząd do mierzenia cieczy, barometr. Dziedziny, w których pracował, to także biologia, fizjologia, przemysł naftowy, technika broni palnej, wyrób kauczuku, wyrób jedwabiu – wreszcie literatura! Nobel napisał dramat pt. Nemezis, a interesował się też malarstwem. Ten człowiek o zaiste renesansowym umyśle zdobył w swoim życiu aż 129 patentów! Jeśli chodzi o najsłynniejszy – to w 1876 roku otrzymał patent na dynamit. Nad ulepszeniem materiałów wybuchowych, nad udoskonaleniem nitrogliceryny pracował Nobel żmudnie i jego pracom towarzyszą katastrofy – w jednej z nich na skutek strasznej eksplozji w warsztatach fabryki nitrogliceryny ginie pięciu ludzi, w tym jego starszy brat. Zarząd Sztokholmu zakazuje produkcji na terenie miasta. Nobel organizuje laboratorium… na promie. Chce patentować swoje wynalazki na całym świecie, mimo katastrof nie upada na duchu. Otrzymuje wreszcie mieszaninę odporną na wstrząsy, możliwą do przewożenia – z ogromną siłą przy odpowiednim zapłonie początkowym. To dynamit!
A jednak cierpiał Nobel, obserwując następstwa swojej pracy, marzył, by zdobycze techniki zapobiegały wojnie, a nie wspomagały zabijanie. Nie łudził się, że zapobiegną temu idee – uważał, że tylko gdy państwa zbiorowo i solidarnie będą występować przeciw krajowi, który działania zbrojne wszczyna – może nastąpić ich kres. I sam pragnął zrobić coś dla idei pokoju – w swoim testamencie wyraził wolę stworzenia Fundacji Nagrody Nobla.
Co ustalił Nobel?
- Przeznaczył doroczny zysk z procentów swojego majątku na pięć nagród za najwybitniejszą pracę w dziedzinie chemii, fizyki, fizjologii lub medycyny, literatury oraz za działalność na rzecz pokoju.
- Każda nagroda może być podzielona najwyżej na trzy części. Laureat otrzymuje nagrodę pieniężną, dyplom i złoty medal, a w sześć miesięcy po wręczeniu wygłasza publiczny wykład w Oslo lub Sztokholmie. Nagroda musi zostać przyznana co najmniej raz na pięć lat, a narodowość kandydatów nie może mieć znaczenia.
- Nad procedurą czuwają specjalnie powołane do tego zakłady naukowe (np. Instytut Nobla przy Akademii Szwedzkiej). Nagrody wręcza się w Sztokholmie i Oslo, w rocznicę śmierci Alfreda Nobla – czyli 10 XII każdego roku.
Polscy laureaci literackiej Nagrody Nobla:
- 1905 – Henryk Sienkiewicz – za Quo vadis
- 1924 – Władysław Reymont – za Chłopów
- 1980 – Czesław Miłosz – za całokształt twórczości
- 1996 – Wisława Szymborska – za całokształt twórczości
Uwaga! Noblistką (dwukrotną) w dziedzinie fizyki i chemii była Maria Skłodowska-Curie, jako uczona francuska, a Pokojową Nagrodę Nobla otrzymał Lech Wałęsa.
Wśród kryteriów najważniejsze są – uniwersalna, ogólnoludzka wymowa dzieła, obecność idei wzniosłej, ważnej dla ludzkości, artyzm dzieła, talent i wszechstronność autora – jego postawa moralna, którą w swoich utworach propaguje.
Dlaczego właśnie te dzieła?
Quo vadis Henryka Sienkiewicza
Powieść napisana w 1896 roku stała się bestsellerem swoich czasów i roku 1905, w którym została nagrodzona. Doczekała się ponad 200 tłumaczeń, milionowych wydań, wielkiej rzeszy czytelników na całym świecie, adaptacji teatralnych, filmowych.
Niektórzy krytycy twierdzą, iż to największe osiągnięcie twórcze Sienkiewicza, inni, że daleko jej do Trylogii, że to kicz, powieść z akcją, a nawet plagiat. A jednak właśnie Quo vadis nagrodzono Noblem. Dlaczego? Wśród bardzo wielu walorów spełnia zapewne wymóg komisji badającej kandydatów i ich dzieła, by w myśl życzenia Nobla ideą swoją służyła ludzkości – ideą natchnioną i szczerą. Potwierdzają to wypowiedzi badaczy:
„Quo vadis” jest niepospolitym dziełem sztuki, ale równocześnie hymnem wyśpiewanym na cześć bohaterstwa ducha, miłości ludzi, miłości jako prawa i najwyższego przykazania.
Konstanty Wojciechowski, 1917
„Quo vadis” ukazuje wreszcie w przepięknej formie prawdę o tym, że okrucieństwo i zbrodnie, zło i nienawiść nie mogą zapanować nad światem, jeśli przedstawi się im potęga szlachetności, miłości i dobra.
Ewa Szonert, 1987
Wymienione wyżej wzniosłe i głęboko humanistyczne, ogólnoludzkie ideały nie wymagają wyjaśnień. Do tego dochodzi temat – bliski nie jednemu narodowi i jego historii, lecz rzeszy chrześcijan. Na podstawie głębokich studiów Sienkiewicz odtworzył wydarzenia Rzymu za czasów Nerona (I w.), podjął temat prześladowania pierwszych chrześcijan, ale także zderzenia dwu wielkich epok – odchodzącego antyku i wstępującego chrześcijaństwa – i mimo idei chrześcijaństwa fascynacja antykiem, jego pięknem i filozofią także wzbogaca dzieło.
„Quo vadis” jest dziełem wielkiego artyzmu, nie zbadanego jeszcze do końca (…), jest przykładem mistrzostwa w integralnym logicznym połączeniu wszystkich elementów służących artystycznemu ukształtowaniu i prezentacji problematyki.
Ewa Szonert (1987), Spotkanie z Sienkiewiczem
Chłopi Władysława Stanisława Reymonta
Wielka epopeja chłopska znana jest i z lektury, i z filmu. Wydawana w latach 1904-1909, ekranizowana w 1922 i 1973, nagrodzona Noblem została w 1924 roku. Niewątpliwie do tego wyróżnienia przyczyniły się takie jej cechy, jak – znów: uniwersalizm problemu, umiejętność charakteryzowania zbiorowości – tu chłopstwa – które przecież jest klasą nie tylko polskiego społeczeństwa. Świetna prezentacja mentalności chłopa i funkcjonowania wsi z końca XIX wieku to jedno – lecz prawa rządzące zbiorowością ludzką, grupą, społeczeństwem to druga rzecz. Chłopi lipeccy, rodzina Borynów staje się nagle miniaturą ludzkości, państwa, poddanego swoim prawom (np. wykluczenie Jagny z gromady), grupy ludzi, którą rządzą odwieczne namiętności, i która to ludzkość uzależniona jest od cyklu natury. Problem egzystencji człowieka w świecie przyrody i przeniesienie losów ludzkich w sferę mitu także decydują o uniwersalnej wymowie epopei chłopskiej czy epopei pracy. W powieści znajdziemy elementy symbolizmu, naturalizmu, impresjonizmu splatające się w wielkie dzieło polskiej epiki.
Czesław Miłosz
Otrzymał Nagrodę Nobla za całokształt twórczości w roku 1980 – tym samym przerwana została cisza o nim w kraju – bowiem w Polsce nie mieszkał Miłosz od roku 1951 – a emigracja pociągnęła za sobą zakaz publikacji jego utworów w PRL. Po roku osiemdziesiątym rzecz uległa zmianie, dziś poezja Miłosza jest obowiązkowym punktem programu języka polskiego. Oprócz poezji w dorobku Miłosza znajdziemy powieści, eseje, prace krytyczne i historycznoliterackie oraz przekłady.
Miłosz porusza ogromną skalę problemów ogólnoludzkich. Jest wśród nich zagadnienie postawy człowieka wobec historii, wobec tradycji kulturowej – dziedzictwa przodków. Inny wymiar – to moralne, etyczne oblicze jego poezji, problem odpowiedzialności człowieka za moralność świata, wreszcie – obrona najistotniejszych wartości humanistycznych i protest przeciw nietolerancji, totalizmom, fanatyzmowi.
Egzystencja człowieka, najważniejsze w niej uczucia i pytania egzystencjalne także znajdujemy w tej twórczości. Są to argumenty motywujące w dużej mierze wybór Komisji Akademii Szwedzkiej z 1980 roku.
Z twórczości Miłosza zapamiętaj:
- Traktat moralny (1948),
- powieść Dolina Issy (1953),
- tomy poezji: Światło dzienne, Traktat poetycki, Gucio zaczarowany, Miasto bez imienia, Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada.
Wisława Szymborska
Najpierw wypowiedzi autorytetów:
Wisława Szymborska jest poetką wielkich spraw i zarazem mistrzynią specyficznie poetyckiego humoru, świadczącego o dystansie wobec rzeczy tego świata i pełnym nad nimi panowaniu.
Michał Głowiński
Jej twórczość, oryginalny, XX-wieczny wariant „poezji uczonej” posiada ciężar gatunkowy filozoficznego traktatu oraz finezyjną lekkość kunsztownego dzieła sztuki.
Ewa Wiegandt
Szymborska doprowadziła do perfekcji środki wyrazu, oddalając się coraz bardziej od idiomu pokolenia, do którego należy. Osiągnęła oryginalność najwyższej próby, jej dykcja poetycka da się rozpoznać wśród innych języków bez cienia wątpliwości.
Marta Wyka
Wypowiedzi te pochodzą z opinii o twórczości poetki przygotowanych przez powyższych krytyków z okazji nadania jej tytułu doctora honoris causa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w maju 1995 roku.
Na pytanie „cóż więc jest w tej poezji?” można odpowiedzieć: i wielki temat, i lekkość formy, i precyzja języka. Zasługą niewątpliwą tej poezji jest fakt, że „wielki temat” wcale nie wydaje się wielki, lecz bliski, jakby wyjęty z własnych, zwykłych przemyśleń odbiorcy i nagle sformułowany tak jasno i trafnie. Temat istnienia i śmierci, miejsca człowieka w łańcuchu ziemskich bytów, w przyrodzie, w gronie ludzi. Pytanie o istotę człowieczeństwa, o istotę natury. To wielkie i poważne pytania, ujęte w tak komunikatywną szatę poezji, że zjednują, a nie – straszą odbiorcę.
Być może, dzięki humorowi, który często towarzyszy tym rozważaniom, może dzięki szczypcie ironii wobec powagi spraw tego świata… Wiersze Szymborskiej przybierają czasem postać minifabułki obrazującej ważkie zagadnienie, czasem operują domniemaniem, odwróceniem, zaprzeczeniem. Często spotykamy w tej poezji lirykę roli lub maski, jakby wielość głosów, które wypowiadają się w danych sprawach. Trudno scharakteryzować w kilku zdaniach twórczość tak bogatą. Z pewnością artyzm i oryginalność w ujęciu tematów uniwersalnych, nieodstępujących człowieka ujęły komisję przyznającą Nobla – tak jak skromność i uśmiech poetki rzesze jej fanów.
Tematy tej poezji:
- człowiek, natura, byt, śmierć, poezja.
Specyficzne cechy:
- ironia, humor, sceptycyzm, dystans, liryka roli, maski, narracja punktów widzenia, lekkość wypowiedzi, oryginalna konstrukcja podmiotu lirycznego.
Najważniejsze utwory
Z literatury polskiej
• Henryk Sienkiewicz – Quo vadis
• Władysław Stanisław Reymont – Chłopi
• Czesław Miłosz – poezja i proza
• Wisława Szymborska – poezja
Z literatury powszechnej
• Tomasz Mann – Czarodziejska góra
• Gabriel Garcia Márquez – Sto lat samotności
• Ernest Hemingway – Komu bije dzwon
