Preromantyzm – scharakteryzuj to zjawisko.
Wstęp I
Preromantyzm to okres w dziejach kultury i literatury zwiastujący nadejście romantyzmu i agonię oświeceniowego światopoglądu. W drugiej połowie XVIII i na początku XIX w. pojawiło się wiele teoretycznych rozpraw, w których odrzucano sztywne reguły klasycystyczne. Za główną wartość dzieła uznano jego oryginalność, natchnienie, wyobraźnię i indywidualizm twórcy… Wzrosło zainteresowanie Szekspirem i poezją narodową, odrzucono zaś większość antycznych wzorców… A stąd już tylko krok do romantyzmu.
Wstęp II
Problematyka literatury preromantyzmu dotyczyła głównie ludzkich emocji i nastrojów. Tendencje preromantyczne ujawniły się głównie w twórczości niemieckich artystów epoki burzy i naporu (Sturm und Drang). Do najwybitniejszych utworów preromantycznych należą „Cierpienia młodego Wertera” i „Faust” Goethego oraz „Zbójcy” Schillera.
Rozwinięcie
Dzieła takie jak Cierpienia młodego Wertera czy Zbójcy, choć powstały jeszcze w XVIII w., stanowiły punkt odniesienia dla nowej, romantycznej już literatury… Były to owe „książki zbójeckie”, w których rozczytywali się młodzi ludzie. Te książki urzekały sposobem postrzegania świata – niesłychanie emocjonalnym, przez serce, co kontrastowało z lekko sztywną literaturą klasycyzmu. Ich tematem bardzo często był bunt wobec konwenansów i społeczeństwa – i ten sam bunt nastawał w młodych czytelnikach. Urzekał heroizm samotnej walki przeciw wrogiemu, złemu światu, gwałtowne namiętności, potęga uczuć. Podobną rolę odegrała twórczość osiemnastowiecznego myśliciela Jeana Jacque’sa Rousseau (autora powieści epistolarnej pt. Nowa Heloiza). Bohaterowie tej powieści kierowali się uczuciem, byli subtelni, melancholijni, cenili uczucie. Wszyscy pamiętamy, jak w IV części Dziadów Gustaw oskarża Księdza o to, że nauczył go czytać, że książki zbójeckie, w których czytał o cierpieniach Julii (odpowiedniczki Heloizy) i „ogniu i łzach Wertera” nauczyły go pojmować miłość jako wielkie, wszechogarniające uczucie zdolne pokonać wszystkie przeszkody oraz w konsekwencji to owe porywające książki pchnęły go do samobójstwa. Preromantyczne dzieła miały ogromny wpływ na wczesny romantyzm.
Bohater werterowski
to bardzo popularny typ bohatera we wczesnej fazie romantyzmu – uczuciowy, egzaltowany, cierpiący na „chorobę wieku”, czyli depresyjną melancholię połączoną z poczuciem bezsensu życia. Ten bezsens życia plus nieszczęśliwa, choć wielka miłość pchały bohaterów do samobójstwa. Cechy bohatera werterowskiego odnajdziemy, oczywiście, w Gustawie z Dziadów, ale i w Kordianie, który wyśmiany i odrzucony przez Laurę targnął się na własne życie.
Werteryzm to moda literacka, obyczajowa i kulturowa; ważny w romantyzmie sposób kształtowania bohatera literackiego. Mężczyzna owładnięty obsesyjną miłością do kobiety, której nie może zdobyć – taki model miłości utrwalił się w literaturze jako model miłości romantycznej.
Faust
Inny ważny bohater preromantyczny to Faust, tytułowa postać dzieła życia Goethego. Z tego dzieła z kolei wywodzi się inny typ bohatera – bohater faustowski, taki, który pragnie przekroczyć granice ludzkiego poznania i człowieczeństwa…
W Polsce o pewnych zalążkach romantyzmu możemy mówić, gdy omawiamy zjawisko walki klasyków (np. Jan Śniadecki, Kajetan Koźmian) z romantykami (Adam Mickiewicz, Maurycy Mochnacki). Ten spór rozgrywał się w latach 1818- 1830. Klasycy zarzucali romantykom negowanie obiektywnych wartości sztuki klasycystycznej, brak poprawności językowej, hołdowanie zabobonom i wymysłom prostego ludu, brak dobrego smaku… Romantycy z kolei wypominali klasykom skostnienie i brak wyobraźni, twierdząc, że „czucie” jest ważniejsze od „gustu” i sztywnych reguł. Domagali się prawa do nowatorstwa, a nie powielania starych wzorców.
Oda do młodości to wczesne dzieło Adama Mickiewicza, w którym znajdziemy symptomy „walki klasycyzmu z romantyzmem”, pierwiastki jeszcze oświeceniowe i już romantyczne. Jest to dzieło przełomowe. Pierwiastki romantyczne to np. apoteoza młodości („młodości! Ty nad poziomy wylatuj”), ekspresja wyrazu, nakaz spełniania patriotycznego obowiązku za wszelką cenę. Pierwiastki klasyczne zaś to np. gatunek (ze ścisłego oświeceniowego kanonu!), obrazy alegoryczne zaczerpnięte z mitologii greckiej, apoteoza wspólnego działania.
Zakończenie
Preromantyzm był czymś więcej niż przejściowym okresem między oświeceniem a właściwym romantyzmem. Ta epoka ukształtowała wiele wzorców bohaterów literackich oraz mody obyczajowe, kulturowe.
Zobacz: