Typ bohatera w Małej apokalipsie Tadeusza Konwickiego.
Wstęp I
Kim jest bohater „Małej apokalipsy” Tadeusza Konwickiego? Choć jest bohaterem i narratorem tej powieści, choć towarzyszymy mu w ostatnim dniu jego życia – tak naprawdę wiemy o nim niewiele. To zaledwie garść informacji… Nie znamy nawet jego imienia i nazwiska… Nie potrafimy określić wieku, choć wiemy na pewno, że nie jest to człowiek bardzo młody. Wiemy, że jest pisarzem wypalonym, który od kilku lat niczego nie napisał. Mieszka w Warszawie, niedaleko Nowego Światu. Znamy jego misję – opozycja wyznaczyła go do tego, by dokonał publicznego samospalenia pod Salą Kongresową na znak protestu przeciwko sytuacji w kraju. Prócz tego mamy trochę informacji o jego życiu erotycznym i uczuciowym… I to wszystko! Spróbujmy jednak przyjrzeć się bliżej temu tajemniczemu bohaterowi.
Wstęp II
Bohater „Małej apokalipsy”, choć niewiele o nim wiemy, odgrywa bardzo ważną rolę w powieści. Po pierwsze, jest jej bohaterem i narratorem. Po drugie, współczesnym everymanem; to przeciętny inteligent, „każdy”, typowy Polak. Po trzecie – jest antybohaterem. Nie jest tak wyrazistą postacią jak np. bohater romantyczny… Przeciwnie, jest skromny, szary, nudny. Poza tym znajdziemy u niego trochę cech mesjasza narodowego i trochę Prometeusza.
Rozwinięcie
Bohaterem i narratorem powieści jest pisarz, który od kilku lat niczego nie stworzył. Zaczyna pisać po to, by przedstawić ostatni dzień swojego życia – to czas wypełniony rozterkami i dojrzewaniem do trudnej decyzji. Oczami bohatera – narratora oglądamy groteskową, ale i przygnębiającą rzeczywistość zsowietyzowanego państwa. W postaci anonimowego pisarza dostrzegamy pewne cechy autora powieści: opis kraju lat dziecinnych bohatera przywodzi na myśl Wileńszczyznę Konwickiego, poza tym bohater jest pisarzem, mieszka w Warszawie, a w czasie wojny należał do AK.
Bohater Małej apokalipsy to także everyman i antybohater. Jest przeciętnym przedstawicielem inteligencji, postacią trochę niedookreśloną i bezbarwną. Nie znamy jego wyglądu (zapewne wygląda przeciętnie…), imienia i nazwiska, wieku. Do rozważań na temat przeciętności bohater kilkakrotnie powraca, np. „Przeciętność jako asceza, jako dumne osamotnienie w pospolitości (…). Przeciętność ostatnim studium wywyższenia”. Bohater jest przedstawicielem wszystkich Polaków, everymanem XX w. Jest słaby, bierny, raczej obojętny wobec rzeczywistości – dlatego możemy nazwać go antybohaterem, podobnie jak główną postać Kartoteki Tadeusza Różewicza.
W bohaterze Małej apokalipsy znajdziemy cechy Mesjasza i Prometeusza. W powieści mamy sporo odniesień do męki Chrystusa. Już na początku utworu czytamy: „Czeka mnie jeszcze ostatni kilometr mojej Golgoty”. Jego wędrówka po Warszawie przypomina stacje Drogi Krzyżowej. To, że oddaje życie, jest swego rodzaju męczeńską ofiarą za innych ludzi. Symbolem cierpienia dla dobra ludzkości jest także mityczny Prometeusz. Jednak… nasz bohater wybiera swój męczeński los bez przekonania – inaczej niż Prometeusz i Chrystus. Możemy go skojarzyć także z bohaterami romantycznymi takimi jak Kordian czy Konrad. Przypomnijmy słynne słowa Konrada: „Nazywam się Milijon – bo za milijony / Kocham i cierpię katusze”. Podobny sens mają słowa bohatera Małej apokalipsy: „Jestem każdym z nich. Mnie pojedynczego nie ma”.
Oprócz tego bohater jest wędrowcem poszukującym prawdy i samopoznania – jego wędrówka po Warszawie przypomina wędrówkę po kolejnych kręgach piekła w Boskiej komedii Dantego. Mówi: „Jestem poszukiwaczem prawdy. Spaceruję tam i z powrotem i szukam prawdziwej prawdy. Tyle że tej »prawdziwej prawdy« nie ma…”.
Zakończenie
Bohater powieści Konwickiego to typowy bohater dzieł XX w.: pełen rozterek i wątpliwości, niedookreślony, zagubiony. Jest zarazem cyniczny i pełen romantyzmu. Jego romantyczne cechy to samotność, wewnętrzne rozterki, poświęcenie się misji. Podobnie jak w „Nie-Boskiej komedii” zakończenie dzieła to wizja Boga.
Zobacz:
Dokonaj interpretacji powieści Konwickiego pt. Mała apokalipsa