Spotkanie z matką
Ona mi pierwsza pokazała księżyc
i pierwszy śnieg na świerkach,
i pierwszy deszcz.
Byłem wtedy mały jak muszelka,
a czarna suknia matki szumiała jak Morze Czarne.
Noc
Dopala się nafta w lampce.
Lamentuje nad uchem komar.
Może to ty, matko, na niebie
jesteś tymi gwiazdami kilkoma?
Albo na jeziorze żaglem białym?
Albo falą w brzegi pochyłe?
Może twoje dłonie posypały
mój manuskrypt gwiaździstym pyłem?
A możeś jest południowa godzina,
mazur pszczół w złotych sierpnia pokojach?
Wczoraj szpilkę znalazłem w trzcinach –
od włosów. Czy to nie twoja? (…)
(Wiersz stanowi fragment poematu Kronika olsztyńska)
Typ liryki
To liryka bezpośrednia. Ujawnia się podmiot liryczny, który wypowiada się w pierwszej osobie. Jest też „ty” liryczne (do którego zwraca się osoba mówiąca w wierszu) – to matka podmiotu lirycznego.
Tytuł wiersza
Sugeruje formę kontaktu podmiotu lirycznego z matką. Ale czy rzeczywiście jest to spotkanie? Można odpowiedzieć na to pytanie: tak i nie. Dlaczego? Bo jest to spotkanie nierealne, szczególne. Matka zaistniała na chwilę w wyobraźni podmiotu lirycznego. To po prostu spotkanie w wyobraźni, więc jednak spotkanie.
Podmiot liryczny
To dorosły mężczyzna, który tęskni za swoją matką. Podmiot liryczny możemy utożsamić z autorem wiersza – Gałczyńskim.
Nastrój wiersza
Dostojny, spokojny. Nastrój tworzy noc, księżyc, gwiaździsty pył, wspomnienie ciepłego sierpnia.
Symbole w wierszu
Noc, fale i samotny żagiel symbolizują samotność i tęsknotę podmiotu lirycznego za matką.
Przesłanie wiersza
Matka jest ważną osobą w życiu każdego człowieka. To osoba, która wprowadza dziecko w świat, a tym samym chroni przed jego okropnością i pokazuje jego piękno.
Budowa wiersza
Wiersz jest fragmentem poematu Kroniki olsztyńskie. Składa się z sześciu nieregularnych strof, rymy są niedokładne („świerkach – muszelka”, „komar – kilkoma”, „pochyłe – pyłem”).
Środki poetyckie
- Epitety: „pierwszy śnieg”, „czarna suknia”, „żaglem białym”, „gwiaździstym pyłem”, „południowa godzina”.
- Porównania: „byłem wtedy mały jak mała muszelka”, „czarna suknia matki szumiała jak Morze Czarne”.
- Pytania retoryczne: „Może to ty, matko, na niebie/ jesteś tymi gwiazdami kilkoma?/ Albo na jeziorze żaglem białym?/ Albo falą w brzegi pochyłe?/ Może twoje dłonie posypały/ mój manuskrypt gwiaździstym pyłem?”.
- Metafora (przenośnia): „sierpnia pokoje”.
- Personifikacja (uosobienie): „lamentuje nad uchem komar”.
Analiza i interpretacja
Wspomnienie matki
Matka poety była osobą ciepłą, dobrą, która wprowadziła małego człowieka w życie. Podmiot liryczny wspomina matkę bardzo tkliwie i bardzo prawdziwie. Matka kojarzy mu się z kimś kochanym, wspaniałym, kto dawał poczucie bezpieczeństwa:
Byłem wtedy mały jak muszelka,
a czarna suknia matki szumiała
jak Morze Czarne.
Dzięki takiemu porównaniu widać stosunek podmiotu lirycznego do matki. Jako mały człowiek autor dobrze czuł się w towarzystwie matki, bo dobrze jest być małą muszelką przyczepioną do fal przyjaznego morza. Chociaż to kontrast, bo muszelka jest mała, a morze przeogromne, to związek między tymi dwiema istotami jest silny i nierozerwalny.
Sytuacja poety
Jest noc, a dla poetów to chwila tworzenia. Poeta zarysowuje taki obraz: on sam, pochylony nad papierami, przy lampie naftowej, wspomina matkę:
Noc
Dopala się nafta w lampce.
Lamentuje nad uchem komar.
(…)
Może twoje dłonie posypały
mój manuskrypt gwiaździstym pyłem?
Przy biurku przychodzą poecie do głowy różne myśli, wspomina matkę, nachodzi go tęsknota. Matki już nie ma na świecie, ale ciągle żyje w jego wyobraźni, poeta odnajduje ją w różnych zjawiskach swojego nocnego świata.
Pytania do matki
Podmiot liryczny zadaje szereg pytań. Są one skierowane do matki:
Wczoraj szpilkę znalazłem w trzcinach –
do włosów. Czy to nie twoja?
Czy to są pytania, na które podmiot liryczny oczekuje odpowiedzi? Na pewno nie. Podmiot liryczny życzyłby sobie widzieć matkę, może wiedzieć, że np. szpilka należy do niej – świadczyłoby to o jej bliskości, obecności. Bo przecież zawsze czyjeś drobiazgi przypominają nam osobę, której nie ma. I podmiot liryczny też chciałby taki przedmiot zobaczyć – wiedziałby, że jego matka jest blisko – wiadomo, że jest to niemożliwe – matkę podmiot liryczny może przywołać tylko we wspomnieniach, w swojej wyobraźni.
Poszukiwania matki
Podmiot liryczny rozmyśla, gdzie może być jego matka. Dlaczego poeta zastanawia się, czy matka nie przybrała postaci gwiazd na niebie? Albo czy nie jest żaglem na jeziorze? Dlaczego takie mają być obrazy matki? Bo poeta szuka matki w różnych obrazach. Tak mu się matka kojarzy – z czymś pięknym, wspaniałym, dobrym – i takie są te obrazy, które przywołuje w myślach. To obrazy są dla podmiotu lirycznego śladem matczynej miłości, przypominają mu ją. Księżyc, śnieg, deszcz – to wszystko przypomina matkę.
Odpowiedz na pytania
Czy na podstawie pierwszej strofy wiersza można odpowiedzieć na pytanie, jaką rolę odegrała w życiu poety matka? Dlaczego poeta powtarza trzy razy słowo „pierwszy”?
Matka była bardzo ważną osobą w życiu poety. Wiemy to po przeczytaniu już pierwszej strofy.
To ona uczyła go wszystkiego, pokazywała świat. Trzykrotnie użyty wyraz „pierwszy” podkreśla fakt,
że to właśnie matka, a nie kto inny, pomógł zrozumieć przyszłemu poecie otaczającą rzeczywistość. Dzięki matce poznawał on zjawiska przyrody, w towarzystwie matki czuł się bezpieczny.
Wynotuj z tekstu pytania. Czy można na nie odpowiedzieć?
Pytania pojawiające się w utworze to: „Może to ty, matko, na niebie / jesteś tymi gwiazdami kilkoma?/ Albo na jeziorze żaglem białym?/ Albo falą w brzegi pochyłe?/ Może twoje dłonie posypały/ mój manuskrypt gwiaździstym pyłem?/ A możeś jest południowa godzina,/ mazur pszczół w złotych sierpnia pokojach?/ Wczoraj szpilkę znalazłem w trzcinach –/ od włosów. Czy to nie twoja?”.
Są to pytania retoryczne. Nie można na nie odpowiedzieć. Poeta dzięki tym pytaniom tworzy obrazy, przypominające mu matkę.
Jakie uczucia wyraża wiersz Gałczyńskiego?
Wiersz Gałczyńskiego wyraża uczucia miłości do matki, tęsknoty za nią, chęci poczucia jej bliskości, obecności.
Zobacz:
Konstanty Ildefons Gałczyński – Pieśń o żołnierzach z Westerplatte
Zanalizuj i zinterpretuj wiersz Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego Serwus, madonna.