Dane personalne

  • Imię: Bolesław
  • Przydomek: Chrobry, nazywany także Wielkim
  • Personalia rodziców: Mieszko I, książę Polski, i Dobrawa,
  • córka księcia Czech Bolesława
  • Data urodzenia: ok. 967 r.
  • Stan cywilny: czterokrotnie żonaty (z córką margrabiego Miśni Rykdaga, potem z Węgierką, następnie z Emnildą, a na końcu z Odą)
  • Dzieci: m.in. Bezprym; Mieszko II, późniejszy król Polski; Otto; co najmniej 4 córki
  • Zawód: książę, od 1025 r. król Polski
  • Zmarł: 1025
    Pochowany: katedra w Poznaniu

 

Walka o władzę

Podział kraju
Pod koniec życia Mieszka cały kraj stanowił jego własność i mógł być dzielony między członków książęcej rodziny według jego woli. Przed śmiercią (992 r.) Mieszko podzielił scalone przez siebie ziemie pomiędzy synów.

Wygnanie macochy i braci
Bolesław chciał rządzić samodzielnie. Ale żyła jego macocha, Niemka Oda, oraz jej synowie. Bolesław wypędził Odę i swych przyrodnich braci. Popierających ich możnowładców zmusił do uległości. Stojący na czele opozycji Przybywoj i Odylen zostali oślepieni. Okrutne? Z naszego punktu widzenia – bardzo! Ale w średniowieczu oślepianie wrogów politycznych było dość częstą metodą odsuwania ich od władzy.

 

Święty biskup

Pierwszy męczennik
Bolesław pragnął podporządkować sobie Prusów – pogański lud podzielony na liczne plemiona. Na te ziemie ruszył z misją czeski biskup Wojciech. Jego śmierć w 997 roku, zadana z rąk Prusów, wywołała wielkie przerażenie w chrześcijańskiej Europie. Bolesław wykupił za złoto ciało Wojciecha i umieścił w Gnieźnie. Gdy papież uznał męczennika za świętego, w Polsce założono arcybiskupstwo. Pierwszy zaszczytną funkcję arcybiskupa objął brat św. Wojciecha, Radzim-Gaudenty.

Cesarz w Gnieźnie
W roku 1000 z pielgrzymką do grobu św. Wojciecha w Gnieźnie wyruszył wraz ze wspaniałą świtą sam cesarz Otto III. Władca Polski olśnił cesarza – zaprezentował swój dwór, wojsko, wspaniale ugościł Ottona i jego towarzyszy. I bardzo dużo zyskał w zamian.

Dary od cesarza
Otto zgodził się na utworzenie metropolii (arcybiskupstwa) w Gnieźnie, która była zależna jedynie od Rzymu. Było to świadectwem, że Polska jest krajem suwerennym, niezależnym. Zorganizowano także trzy nowe biskupstwa: w Krakowie, Kołobrzegu i we Wrocławiu. Chrobry otrzymał od cesarza cenne relikwie – kopię włóczni św. Maurycego, która była symbolem władzy, oraz gwóźdź z Krzyża Pańskiego. Uzyskał również prawo mianowania ludzi, którzy będą zasiadać na stolicy arcybiskupiej i biskupów. Otton nazwał Bolesława „bratem i współpracownikiem cesarstwa”. Nic dziwnego, że niechętny Chrobremu i Polsce kronikarz niemiecki Thietmar pisał: „Niech Bóg wybaczy cesarzowi, że czyniąc trybutariusza (tzn. człowieka składającego daninę, a więc podległego cesarzowi) panem, wyniósł go tak wysoko”.
Wspaniałym zwieńczeniem zjazdu gnieźnieńskiego byłoby uzyskanie przez Bolesława korony królewskiej. Do aktu koronacji przed śmiercią Ottona III jednak nie doszło.

 

Wojny i dyplomacja

Ponad trzydziestoletnie panowanie Bolesława wypełnione było wojnami. Chrobry za pomocą miecza i zręcznej dyplomacji dokończył rozpoczęte przez ojca dzieło budowy państwa.

Wojny z Niemcami
Wkrótce po zjeździe gnieźnieńskim dobre stosunki z cesarstwem zaczęły się psuć. Otto III już nie żył, na tron wstąpił Henryk II. W 1002 roku Bolesław zajął Miśnię, Łużyce i Milsko. W roku następnym zajął Czechy i oślepił ich władcę. Opanował Morawy i prawdopodobnie Słowację. Miara się przebrała, gdy odmówił złożenia hołdu Henrykowi II. Rozpoczęły się długotrwałe wojny polsko-niemieckie. Obie strony urządzały wyprawy zbrojne na ziemie przeciwnika. W pamięci potomnych zapisała się szczególnie trwająca trzy tygodnie bohaterska obrona śląskiego grodu Niemczy przed wojskami cesarza (1017 r.). W roku następnym zawarto pokój w Budziszynie. Był on korzystny dla Polski. Bolesław zatrzymał Łużyce, Milsko i Morawy. Polska obroniła też swoją niezależność. Po wojnie kraj był bardzo zniszczony, a wojska Chrobrego poniosły duże straty.

Na Kijów
W tym samym 1018 roku, w którym zakończył się konflikt z Henrykiem II, Bolesław wyprawił się na stolicę Rusi, Kijów. Chrobry sforsował Bug, pokonał wojska ruskie, wkroczył do miasta i – jak głosi kronikarz Gall Anonim – „dobywszy z pochew miecza uderzył nim w Złotą Bramę” (Gall popełnił tu pomyłkę, bo brama ta powstała dopiero w 1037 roku, ale gest księcia przeszedł do legendy). Polacy wywieźli z Kijowa bardzo bogate łupy, uprowadzili jeńców, a w drodze powrotnej opanowali jeszcze Grody Czerwieńskie (ważne terytorium nad Bugiem).

Uwaga! Odrzucone oświadczyny
Jednym z powodów wyprawy Bolesława na Kijów były… odrzucone oświadczyny. Bolesław poprosił księcia Jarosława o rękę jego siostry Przecławy. Gdy Jarosław odmówił, Chrobry zorganizował wyprawę wojenną. Z relacji Galla Anonima wynika, że po zdobyciu Kijowa zemścił się za upokorzenie porwaniem i gwałtem ruskiej księżniczki. Na kijowskim tronie osadził zaś swojego zięcia Świętopełka.

Wojskowa drużyna
Swoje zwycięstwa Chrobry zawdzięczał drużynie – ludziom, którzy służyli księciu w zamian za wynagrodzenie. Wiadomo, że Bolesław przyjmował do niej także przybyszów z wielu zakątków Europy. Przybywali znęceni możliwością zdobywania bogatych łupów. Członkowie drużyny walczyli konno, byli lepiej uzbrojeni (w hełmy, skórzane pancerze) i wyszkoleni niż piechota. Ocenia się, że oddziały te mogły liczyć kilka tysięcy zbrojnych. Ale w odpieraniu najazdów niemieckich brała udział cała ludność kraju – również chłopi. Wtedy siła polskiej armii wzrastała, być może, nawet do kilkudziesięciu tysięcy ludzi.

Pierwszy król

Chrobry, przynajmniej od czasów zjazdu gnieźnieńskiego, myślał o koronie królewskiej. Zdobył ją jednak dopiero pod koniec życia. Sprzyjała temu śmierć cesarza Henryka II. W 1025 roku w Gnieźnie, prawdopodobnie na dwa miesiące przed śmiercią, Bolesław dostał koronę. Polska stała się królestwem, a tym samym wzrosło jej znaczenie wśród państw europejskich.

Władca i człowiek

Trudno jest odtworzyć portret Chrobrego. Wiadomo, że u schyłku panowania odznaczał się pokaźną tuszą. Za jego czasów nie tylko powstały nowe siedziby biskupie, ale starano się również szerzyć wśród ludności chrześcijańskie obyczaje. Szło to opornie. Niemiecki kronikarz Thietmar twierdzi, że Bolesław kazał wybijać zęby ludziom, którzy nie przestrzegali postu. Gall Anonim podkreślał zaś szacunek, z jakim Chrobry odnosił się do duchowieństwa. Miał być również sprawiedliwy dla wszystkich mieszkańców swego państwa – bez różnicy, czy byli biedni, czy bogaci. Lubił wystawne uczty i łowy.

Bilans rządów Bolesława Chrobrego

  • utrzymanie suwerenności Polski – kraj stawił czoło siłom cesarza;
  • powstanie organizacji kościelnej podległej bezpośrednio Rzymowi;
  • pierwsza w naszych dziejach koronacja królewska podnosząca prestiż Polski.

 

Datownik

992

  • śmierć Mieszka I
  • objęcie władzy przez Bolesława

992-997 – walki po stronie Ottona III ze Słowianami połabskimi

997 – śmierć św. Wojciecha

999 – utworzenie arcybiskupstwa w Gnieźnie

1000 – zjazd gnieźnieński

1002 1002 – 1018 wojny z cesarzem Henrykiem II

1003 – podbicie Czech

1004 – wygnanie Bolesława z Czech

1018

  • pokój w Budziszynie
  • wyprawa na Kijów

1025

  • koronacja Bolesława
  • śmierć Bolesława Chrobrego

Sprawdzian

1. Przyjrzyj się scenom z Drzwi gnieźnieńskich na poprzedniej stronie i wskaż ten fragment dzieła, na którym występuje Bolesław Chrobry. Opisz tę scenę.

Jeżeli ktoś stara się dorównać chlubnym imieniem Bolesławowi, niech pracuje nad tym, by swoje życie upodobnić do jego szlachetnego żywota. Wtedy będzie zasługiwała na pochwałę dzielność czynów rycerskich, gdy życie rycerza przyozdobi chwalebnymi zwyczajami. Taką to była pamiętna sława wielkiego Bolesława, i taką cnotę należy głosić [ku] pamięci potomnych [jako wzór] do naśladowania. (…)
Skoro tedy król Bolesław odszedł z tego świata, złoty wiek zmienił się w ołowiany, Polska przedtem królowa, strojna w koronę błyszcząca złotem i drogimi kamieniami, siedzi w popiele odziana we wdowie szaty; dźwięk cytry – w płacz, radość – w smutek, a głos instrumentów zmienił się w westchnienia. (…)
Z odejściem tedy króla Bolesława spośród żywych zdało się, że pokój i radość oraz dostatek odeszły razem z nim z Polski.
Gall Anonim Kronika polska

2. Jakie cechy przede wszystkim chwali narrator powyższego tekstu?

A. Cechy idealnego władcy.
B. Cechy doskonałego rycerza.
C. Cechy szlachetnego człowieka.
D. Cechy dobrego gospodarza.

3. Określenie okresu po śmierci Bolesława Chrobrego wiekiem ołowianym oznaczało, że dla Polski nadeszły dużo gorsze czasy.

A. Wypisz fragment, w którym autor dosłownie (nie metaforycznie!) określa skutki śmierci Bolesława Chrobrego.

B. Wymień dwa historyczne zdarzenia, które potwierdzają to określenie.

4. Nazwanie Polski przez autora królową i wdową jest:

A. porównaniem homeryckim,
B. omówieniem (peryfrazą),
C. personifikacją,
D. apostrofą.

5. Dopisz po trzy epitety określające:

A. Bolesława Chrobrego,
B. jego czyny.