Formy dziennikarskie

Czy potrafisz napisać artykuł?

Artykułami nazywamy wszystkie teksty umieszczane w gazetach. Jeśli więc w temacie wypracowania na egzaminie pojawi się prośba o napisanie artykułu, możesz napisać:

• reportaż,
• notatkę prasową,
• sprawozdanie,
• recenzję,
• wywiad.

Ważne! Artykuł musi mieć:

Tytuł – ciekawy, zrozumiały i niezbyt długi

Lead – czyli dwu-, trzyzdaniowe wprowadzenie wyjaśniające, o czym jest artykuł lub podające przyczynę jego napisania. Mała podpowiedź! Pisząc artykuł na egzaminie, właśnie w leadzie możesz określić, jaką formę dziennikarską wybrałeś.

Przykładowo:

• …o jej problemach i marzeniach w naszym dzisiejszym reportażu.
• Jak w krakowskim gimnazjum obchodzono Dzień Wiosny, przeczytacie w relacji naszego korespondenta.
• Poprosiliśmy o zrecenzowanie przedstawienia naszą panią od polskiego.

Śródtytuły – krótkie tytuły oddzielające części artykułu.

 

Zwróć uwagę na tematy

• Byłem tam, widziałem. Napisz reportaż o wydarzeniu,
• które uważasz za szczególnie ważne.Przeprowadź wywiad z wybranym bohaterem literackim.
• Napisz notatkę do szkolnej gazetki na temat obchodów Święta Wiosny.
• Zachęcam Was do obejrzenia… Napisz recenzję filmu, który poleciłbyś swoim rówieśnikom.
• Zdaj relację z ciekawego wydarzenia z życia Twojej klasy.
• Napisz sprawozdanie z klasówki.
• Napisz artykuł do gazety młodzieżowej, w którym wypowiesz się na temat perspektyw zawodowych Twoich rówieśników.
• Przygotuj notatkę prasową na temat szkolnej dyskoteki.

 

Jakie formy dziennikarskie powinieneś znać?

Notatka prasowa
Kilkuzdaniowy tekst o funkcji informacyjnej. Najczęściej podpisany słowem redakcja lub inicjałami autora. Zdarza się, że notatka prasowa jest powtarzana za innym źródłem informacji (np. Jak podaje „Gazeta Wyborcza…”).

Sprawozdanie
To wierna i dokładna relacja ze zdarzeń, których autor był bezpośrednim świadkiem lub uczestnikiem. Zdarzenia przedstawiane są w porządku chronologicznym. Sprawozdanie składa się z części informacyjnej i krytycznej.

Reportaż
Dłuższa forma dziennikarska. Autor, jako świadek lub uczestnik przedstawianych wydarzeń, musi opierać się na autentycznych, zebranych przez siebie materiałach.

Wywiad
Dokładny zapis rozmowy z jakąś osobą. Na ogół dotyczy jednego tematu – wykonywanego przez rozmówcę zawodu, kariery artystycznej, życia prywatnego.

Recenzja
To krytyczne omówienie jakiegoś dzieła sztuki lub wydarzenia kulturalnego. W recenzji muszą się znaleźć dokładne informacje o dziele i opinia autora o nim.

 

Co musisz wiedzieć

O sprawozdaniu

• Ty
  Jesteś świadkiem lub uczestnikiem opisywanych wydarzeń. Chcesz dokładnie przekazać informację o wydarzeniach.

• Temat
  Wycieczka, spotkanie ze znaną osobą, zawody sportowe, szkolna akademia, przedstawienie. Zwróć uwagę, że najczęściej tematem jest wydarzenie istotne dla grupy, społeczności, a nie dla jednej osoby.

• Czytelnik
  Przede wszystkim chce być poinformowany o przebiegu wydarzenia, chce także poznać Twoją opinię na jego temat.

• Budowa
  Ważne jest zdanie wprowadzające – informuje o tym, gdzie i kiedy miało miejsce relacjonowane wydarzenie. Sprawozdanie wyraźnie dzieli się na część informacyjną i oceniającą.

• Styl
  Sprawozdanie musi być rzeczowe i konkretne. Musi dostarczać dokładnych, sprawdzonych informacji, bez lania wody, bez koloryzowania i fikcji literackiej.

O wywiadzie

• Ty
  Nie jesteś najważniejszy. Zadajesz pytania, ale nie zagadujesz swojego rozmówcy. Czytelnicy chcą jego poznać, nie Ciebie.

• Temat
  Zależny od tego, z kim przeprowadzasz wywiad. Postaraj się nadać rozmowie ciekawy charakter, np. namów swojego rozmówcę na zwierzenia. Zamiast chwalić się sukcesami, niech opowie o swoich wpadkach.

• Czytelnik
  W wywiadzie nie szuka rzeczy, które mógłby znaleźć w encyklopedii. Nie zainteresują go suche fakty. Chce natomiast dowiedzieć się czegoś o życiu prywatnym bohatera wywiadu.

• Budowa
  Pytanie, odpowiedź, pytanie, odpowiedź. Pytania mają być krótsze niż odpowiedzi.

• Styl
  Również zależny od tego, z kim rozmawiasz. Inaczej sformułowane będą pytania do prezydenta państwa, a inaczej do idola młodzieżowego. Jednak w obu przypadkach musisz okazywać szacunek swojemu rozmówcy.

O recenzji

• Ty
  Jesteś krytykiem. Widziałeś film, przedstawienie, koncert, przeczytałeś książkę. Chcesz napisać, co sądzisz o tym utworze lub wydarzeniu. Uwaga, jesteś krytykiem, a więc potrafisz fachowo wypowiedzieć się na temat – używasz właściwych sformułowań, rozsądnie argumentujesz.

• Temat
  Książka, film, przedstawienie teatralne, koncert.

• Czytelnik
  Po prostu chce się dowiedzieć, co ma sądzić o tym utworze. Albo ma już swoje zdanie (bo przeczytał książkę, obejrzał film), ale chce dowiedzieć się, czy Twoja opinia jest podobna.

• Budowa
  Recenzja może składać się z kilku zdań informujących o utworze – takie recenzje przeczytasz w weekendowych dodatkach gazet (np. Gazety Wyborczej). Może też być bardziej rozbudowana i przypominać esej lub felieton. To forma dla tych, którzy zawsze mają dużo do powiedzenia i chętnie dzielą się swoimi przemyśleniami na temat sztuki, filozofii, psychologii.

• Styl
  Niezależnie od tego, czy Twoja opinia o recenzowanym dziele jest pozytywna, czy negatywna, piszesz lekko, nie stosując żadnych napuszonych zwrotów. Zdania są krótkie, możesz przytoczyć czyjąś opinię na temat utworu (np. okrzyki publiczności domagającej się bisu na koncercie lub opinie widzów wychodzących z kina).

O notatce prasowej

• Ty
  Informujesz o wydarzeniu, które już się odbyło lub które jest zaplanowane (np. zbliżające się święto Patrona Szkoły).

• Temat
  Wszystko to, co może zainteresować czytelników. Na egzaminie najprawdopodobniej zostanie podany temat notatki, którą będziesz musiał napisać.

• Czytelnik
  To każdy, kto sięgnie po gazetę – chce szybko dowiedzieć się czegoś ciekawego. Oczekuje informacji rzetelnej i bardzo konkretnej, nie interesuje go Twoja opinia, jedynie informacje.

• Budowa
  10 –15 zdań krótkich, czysto informacyjnych.

• Styl
  Absolutny brak emocji. Tylko fakty.

O reportażu

• Ty
  Jesteś obserwatorem, uczestnikiem wydarzenia. Przeżywasz je, swoimi emocjami chcesz podzielić się z czytelnikami. Jesteś detektywem, który tropi temat – rozwija go, uzupełnia, chce poznać wszystkie istotne szczegóły.

• Temat
  Coś ważnego, ale niekoniecznie niezwykłego. Dobry reporter potrafi znaleźć temat tuż obok siebie. Nie pisz o lądowaniu UFO, ale o młodocianych przestępcach, bezdomnych zwierzętach. Sukces reportera to zwrócenie uwagi czytelników na coś, co doskonale znają, ale dotąd wcale się nad tym nie zastanawiali.

• Czytelnik
  Musi zostać wciągnięty w Twoje dziennikarskie śledztwo. Nie można więc go znudzić. Dobrze, jeśli reportaż skłoni go do głębszych przemyśleń.

• Budowa
  Wydarzenia są dokładnie relacjonowane, przytaczane są wypowiedzi bohaterów, skrótowo opisywane miejsca wydarzeń. Uwaga! W reportażu nie ma miejsca na zbędne zdania. Jeśli opisujesz wygląd pokoju, to po to, aby lepiej scharakteryzować osobę, która w nim mieszka. Reportaż może zostać podzielony na mniejsze części (np. wyznaczone przez czas wydarzeń – Przed kilku laty, Teraz, Za kilka lat lub bohaterów reportażu – Opowieść Kaśki, Opowieść Tomka, Opinia Sąsiadów).

• Styl
  Trudny. Nawet doświadczonym dziennikarzom zdarzają się nieudane reportaże (oj, wiemy coś o tym w redakcji). Reportaż musi być napisany językiem prostym, zrozumiałym. Nie stosuje się zdań wielokrotnie złożonych, występują natomiast równoważniki zdań. Wypowiedzi przytaczane dosłownie (ale nie wplataj wyrazów niecenzuralnych).

 

Najczęstsze błędy

Zapamiętaj!

• Artykuł musi być ciekawy.

• Dobrze, jeśli jest oryginalny. Ale nic na siłę. Lepiej napisać typowy, ale dobry artykuł niż niezrozumiałe dziwadło.

• Informacje w nim zawarte muszą być sprawdzone i prawdziwe.

• Musisz konsekwentnie trzymać się stylu – nie mieszaj czasu przeszłego z teraźniejszym, zdecyduj, czy zwracasz się do odbiorcy zbiorowego, czy pojedynczego, czy ujawniasz się (np. stosując odpowiednie formy czasowników), czy też jesteś anonimowy, bezosobowy.

• Nie wahaj się określić swojej opinii na opisywany temat – ważne jednak, aby Twoje poglądy nie zdominowały artykułu. Zadaniem dziennikarza jest przede wszystkim informowanie, a nie pisanie o sobie.

 

Notatka prasowa – najczęstsze błędy

Są zbyt długie
Powinny składać się z nie więcej niż dziesięciu zdań. I w tych zdaniach muszą zawierać się najważniejsze wiadomości. Zdania powinny być krótkie, głównie pojedyncze. Na pewno nie wielokrotnie złożone. Notatka ma przede wszystkim informować czytelnika, zwrócić jego uwagę na coś, poruszyć pewien temat (który na przykład będzie rozwinięty w kolejnym numerze czasopisma). Nie ma w niej miejsca na opinie autora notatki, rozwlekłe tłumaczenie, przytaczanie wielu przykładów. Maksymalnie dużo treści w kilku zdaniach. Pisząc notatkę, eliminuj słowa: bardzo, niesamowicie, ogromnie, niesłychanie. Ogranicz się do tego, co najważniejsze.

Nie udzielają wystarczających informacji
Czegoś w nich brakuje – określenia czasu, miejsca opisywanego wydarzenia, nazwiska autora lub pomysłodawcy. Piszecie o najnowszej wystawie fotografii, a nie podajecie, gdzie można zobaczyć tę wystawę. Albo zachęcacie do kupienia najnowszej książki Andrzeja Sapkowskiego, a nie podajecie jej tytułu.

 

Recenzja – najczęstsze błędy

Brakuje ważnych informacji
Recenzja jest niepełna, jeśli nie zawiera najważniejszych informacji na temat ocenianego utworu lub wydarzenia. Autor (lub twórcy – w przypadku filmu czy przedstawienia teatralnego), tytuł, główni bohaterowie (aktorzy), treść, gatunek literacki lub filmowy – to niezbędne elementy recenzji. Z nadesłanych do redakcji wypracowań, niestety, często wynika, że przed napisaniem recenzji wcale nie staracie się zebrać istotnych informacji.

Przykład:
Niedawno ukazała się najnowsza powieść Andrzeja Sapkowskiego o niewyjaśnionym tytule „Narrenturm”. Jej bohaterem jest młody zielarz i medyk, który bez przerwy wpada w kłopoty. Akcja powieści toczy się w XV w. na Śląsku. (…) „Narrenturm” to pierwsza z trzech zamierzonych przez Sapkowskiego części trylogii o młodym zielarzu.

Błędy:

• Kto przeczytał „Narrenturm”, ten potrafi wyjaśnić znaczenie tytułu.
• Nie podano imienia bohatera.
• Chyba każdy wie, że trylogia składa się z trzech części? Po co więc to wyjaśnienie?

Brakuje części krytycznej
Nie ujawniacie w recenzjach swojej opinii na temat opisywanego utworu lub wydarzenia.
Czasem trudno wywnioskować, czy polecacie książkę, czy raczej ją odradzacie.
Wielu z Was błędnie uważa, że w recenzji wystarczy nagromadzić odpowiednio dużo fachowego słownictwa, okrasić ją kilkunastoma nazwiskami, streścić utwór i gotowe. Otóż nie! Recenzent musi określić swoje stanowisko – jeśli ma z tym kłopoty, niech się przyzna.
Może przecież napisać, że bardzo podobała mu się gra aktorów, niestety, treść filmu była nudna. Albo: książka byłaby doskonała, gdyby została napisana przystępnym językiem. Pamiętajcie! Nie ma utworu, który zachwyciłby wszystkich. Nawet filmy oscarowe mają swoich przeciwników. To, co podoba się jednemu, wcale nie musi zachwycić innego recenzenta.

 

Reportaż – najczęstsze błędy

Tę część przeczytajcie szczególnie uważnie! Reportaż jest najtrudniejszą formą dziennikarską, jakiej wymagać mogą od Was egzaminatorzy. Wielu z Was ma ochotę i ambicję pisać dobre reportaże – nic dziwnego, to przecież najciekawszy z artykułów. Ale zaledwie jeden na dziesięć z przysłanych do Victora reportaży jest poprawny i ciekawy.

Zbyt podobne do opowiadania
Długie, rozbudowane zdania, dużo określeń, nadmiar przymiotników – to cechy opowiadania, nie reportażu. Im mniej słów, tym lepiej. Reportaż powinien być oszczędny w słowach, ale bogaty w treści. Naprawdę nie wszystko trzeba czytelnikowi wyjaśniać, wielu rzeczy powinien sam się domyślić. Zawsze stosujcie w reportażu czas teraźniejszy – to skutecznie odróżni go od opowiadania, pisanego przecież w czasie przeszłym.

Przykład

W opowiadaniu:

W pokoju chłopców panował bałagan. Na podłodze leżały brudne ubrania, dawno przeczytane czasopisma i książki, fragmenty modeli do składania – dowód wspólnej pasji trzech lokatorów pokoju. Siedziałam i czekałam, kiedy pojawi się któryś z chłopców. Po upływie mniej więcej godziny wszedł Rafał. Wyraźnie zawstydził się mnie. Przeprosił za panujący w pokoju bałagan. – Nie wiedziałem, że przyjdziesz tak wcześnie – wyjaśnił.

Zauważ:

• W opowiadaniu stosujemy czas przeszły.
• Używamy zdań złożonych, także wielokrotnie.
• Ujawnia się narrator.
• Konstrukcja: wstęp wyjaśniający, czego dotyczy opowiadanie, rozwinięcie (tu możemy wpleść fragmenty dialogów, opisów, listów), zakończenie podsumowujące wydarzenie i oceniające jego ważność.

W reportażu:

Sterta brudnych ubrań, książek i czasopism. Gdzieniegdzie fragmenty modeli do sklejania. Po godzinie czekania wiem już sporo o trzech lokatorach pokoju. Pierwszy pojawia się Rafał: – Przepraszam za to tu – wskazuje bałagan. – Nie wiedziałem, że przyjdziesz tak wcześnie – wyjaśnia.

Zauważ:

• W reportażu dominują zdania pojedyncze.
• Używamy czasu teraźniejszego.
• Reporter nie musi się ujawniać.
• Wypowiedzi bohaterów przytaczamy dosłownie, w języku potocznym.
• Konstrukcja: lead zapowiadający, czego dotyczy reportaż, całość podzielona na mniejsze części opatrzone śródtytułami.

Zbyt podobne do sprawozdania
Sprawozdanie pisane jest w czasie przeszłym – jest przecież relacją z tego, co już się wydarzyło. W sprawozdaniu nie stosuje się wykrzyknień, zdań nasyconych emocjami, nie przytacza się dosłownych wypowiedzi bohaterów (można użyć ich w mowie zależnej). Mówiąc najprościej, sprawozdanie jest dużo spokojniejsze od reportażu. Reportaż musi być dynamiczny, musi trzymać w napięciu. Czytelnik nieustannie powinien być zaskakiwany, poznawać nowe treści. Jeśli będzie zbyt „suchy”, pozbawiony emocji, zbyt „grzeczny” – stanie się sprawozdaniem, nie reportażem.

Zbyt moralizatorskie
Nie ma reportażu bez dobrego tematu. Wspaniale jest, jeśli zmusza czytelnika do myślenia, określenia własnego zdania na jakiś temat. Nie można jednak tego robić zbyt nachalnie – właściwy wniosek musi sam nasuwać się po przeczytaniu reportażu. Tymczasem w Waszych reportażach często pojawiają się zdania:
Wszyscy powinni brać przykład z Jacka – potrafił przezwyciężyć chorobę i znaleźć radość w pomaganiu innym.
lub
Gdyby było więcej takich ludzi jak pan Władysław, świat byłby piękniejszy.
Unikajcie takiego nudziarstwa!

 

Wywiad – najczęstsze błędy

Wywiady pisze się łatwo i w nich robicie najmniej błędów. A najczęstsze usterki to:

Dominacja dziennikarza nad rozmówcą
Nie chodzi tylko o długość wypowiedzi, ale także o treść wypowiedzi dziennikarza i jego rozmówcy. Nie może dziennikarz być bardziej błyskotliwy, lepiej wszystko wiedzieć, po prostu być lepszym. Taka rozmowa (nawet wymyślona) jest po prostu niesympatyczna. Zachowuj się jak gospodarz – ustąp pierwszeństwa swojemu gościowi. Niech powie coś ciekawego, niech się zaprezentuje (nawet jeśli uważasz, że Twoje poglądy są sto razy ciekawsze). I pamiętaj – jako dziennikarz reprezentujesz nie tylko siebie, ale wszystkich czytelników.

Brak tematu
Wywiad nie może być o niczym. Nie można przeskakiwać z tematu na temat. Porozmawiaj o szkole, o przyjaźni, o sposobach spędzania wakacji, pierwszej miłości, pomysłach na walentynkowe prezenty. Oczywiście, temat musi być dopasowany do Twojego rozmówcy. Przykładowo – jeśli bohaterem Twojego wymyślonego wywiadu będzie Zosia z Pana Tadeusza, to najprawdopodobniej ciekawsza i prawdziwsza będzie z nią rozmowa na temat pierwszej miłości i o sposobach na podrywanie chłopaków niż na temat podróży po świecie i powstań narodowych. A jeśli rozmówcą będzie Ebenezer Scrooge, to może zaproponujesz mu pogawędkę na temat świąt Bożego Narodzenia? On zdecydowanie ma dużo do powiedzenia na ten temat.

Temat wywiadu ujawniamy w tytule, np.
– Nigdy nie zapomnę tych świąt… – rozmowa z Ebenezerem Scrooge’em.

Może też on zostać określony w poleceniu wypracowania, np.
Przeprowadź wywiad z dowolnym bohaterem literackim na temat jego szkolnych kłopotów.

Zobacz:

Recenzja

Reportaż

Wywiad

Notatka