Pytanie o charakter wypowiedzi podmiotu lirycznego słyszycie ciągle przy omawianiu wierszy.
Istnieje ogromne prawdopodobieństwo, że takie zadanie pojawi się także w teście egzaminacyjnym!
Podmiot liryczny może:
- kierować prośbę,
- wyrażać różne uczucia (żal, smutek, miłość, tęsknotę),
- dziękować,
- apelować o coś,
- nakazywać coś,
- wzywać do czegoś,
- przepraszać za coś,
- wspominać kogoś lub coś,
- składać obietnice, przyrzeczenia, przysięgi,
- wyrażać życzenia,
- przypominać o czymś.
Jakimi środkami posługuje się podmiot liryczny?
- Używa 1. os. lp., gdy mówi w swoim imieniu.
- Używa 1. os. lm., gdy chce się wypowiedzieć w imieniu zbiorowości.
- Używa apostrof, jeśli chce jakieś słowa skierować wprost do kogoś lub czegoś.
- Używa wykrzyknień, gdy chce wyrazić silne emocje.
- Używa podniosłego, patetycznego stylu, gdy mówi o sprawach ważnych.
Przykład:
Pytania dotyczące podmiotu lirycznego w wierszu Na dom w Czarnolesie:
Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje;
Raczyż błogosławieństwo dać do końca swoje!
Inszy niechaj pałace marmurowe mają
I szczerym złotogłowiem ściany obijają,
Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym,
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.
Jan Kochanowski, Na dom w Czarnolesie
Wypowiedź podmiotu lirycznego ma charakter:
A. apelu,
B. prośby,
C. nakazu,
D. wezwania.
Odp. B.
Celem podmiotu lirycznego jest uzyskanie:
A. pomyślności dla siebie i rodziny,
B. pozwolenia na zakup złotogłowia,
C. uznania dla swojego dotychczasowego życia,
D. pieniędzy na wybudowanie marmurowego pałacu.
Odp. A.
Zadanie z testu Historia sportu
Już odbił się, już płynie!
Boską równowagą
Rozpina się na drzewcu
i wieje, jak flagą.
Dolata do poprzeczki
i nagłym trzepotem
Przerzuca się, jak gdyby był
ptakiem i kotem.
Zatrzymajcie go w locie,
niech w górze zastygnie,
Kazimierz Wierzyński Skok o tyczce
Podmiot liryczny wiersza można utożsamiać z:
A. komentatorem sportowym,
B. lekkoatletą,
C. sędzią sportowym,
D. trenerem.
Odp. A.
A teraz przykłady z Waszych podręczników!
Apel
Szukajcie prawdy jasnego płomienia,
Szukajcie nowych, nieodkrytych dróg;
(…)
Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy,
Choć macie sami doskonalsze wznieść;
Na nich się jeszcze święty ogień żarzy
I miłość ludzka stoi tam na straży,
I wy winniście im cześć!
Adam Asnyk, Do młodych
Podmiot liryczny apeluje do ludzi młodych, aby tworzyli swoje czasy w sposób godny, żeby nie odwracali się od przeszłości, historii.
Posługuje się zdaniami rozkazującymi, anaforami i podniosłym stylem, który podkreśla wagę przesłania.
Nakaz
Marsz, marsz, Dąbrowski,
Do Polski z ziemi włoski,
Za Twoim przewodem
Złączem się z narodem.
Józef Wybicki, Mazurek Dąbrowskiego
Podmiot liryczny zwraca się do jednej osoby – do generała Dąbrowskiego (twórcy i dowódcy Legionów Polskich we Włoszech), któremu wyznacza rolę przewodnika narodowego. Nakazy wypowiada w imieniu zbiorowości.
Rozkaz, apel
Kiedy przyjdą podpalić dom,
ten, w którym mieszkasz – Polskę,
kiedy rzucą przed siebie grom,
kiedy runą żelaznym wojskiem
i pod drzwiami staną, i nocą
kolbami w drzwi załomocą –
ty, ze snu podnosząc skroń,
stań u drzwi.
Bagnet na broń!
Trzeba krwi!
(…)
Władysław Broniewski, Bagnet na broń
Podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowości – Polaków i jednocześnie do nich kieruje rozkaz obrony ojczyzny przed atakiem hitlerowskim w 1939 r. Rozkazuje krótkimi wojskowymi komendami mobilizację narodu do walki („stań u drzwi!”, „Bagnet na broń!”, „Trzeba krwi”), a agresorom hitlerowskim wymierza wyrok – „Za tę dłoń podniesioną nad Polską –/ kula w łeb!”.
Swój apel wzmacnia anaforami i wykrzyknieniami.
Podziękowanie, pochwała
Wdzięcznym Cię tedy sercem, Panie, wyznawamy,
Bo nad to przystojniejszej ofiary nie mamy.
(…)
Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!
Twoja łaska, Twoja dobroć nigdy nie ustanie.
Jan Kochanowski, Pieśń XXV
Podmiot liryczny jest zbiorowy, chwali Boga jako stwórcę świata i dziękuje za łaski, którymi ludzie zostali obdarzeni.
Kieruje do Boga liczne apostrofy, posługuje się anaforami, uroczystym stylem. Jego pieśń jest modlitwą pochwalno-dziękczynną.
Prośba
Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
Nie dójdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie.
Jan Kochanowski, Na lipę
Podmiot liryczny, którym jest lipa, prosi człowieka, aby usiadł pod drzewem i skorzystał z jego cienia.
Spersonifikowana lipa zwraca się do człowieka przez apostrofę rozpoczynającą utwór.
Komentarz sportowy
Zamora wsparty w bramce o szczyt Pirenejów,
Piękniejszy niż Don Juan, obciśnięty w swetrze,
Jak dumny król, w chaosie center i wolejów,
Śledzi kulę świetlistą, prującą powietrze.
(…)
Pocisk skacze kozłami od miasta do miasta,
Z jednej strony jest Moskwa, z drugiej Barcelona,
Już steruje ku siatce, już spod stóp wyrasta,
Trybuny tracą oddech, cały stadion kona.
Kazimierz Wierzyński, Match footballowy
Podmiot liryczny zamienia się w sprawozdawcę sportowego, komentatora meczu. Opisuje zawodników, przebieg gry, emocje widowni.
Posługuje się obrazowym, ale poetyckim językiem. Używa porównań, metafor, wyszukanych, trudnych wyrazów, szyku przestawnego.
Życzenie, pragnienie
Jednego serca! Tak mało, tak mało,
Jednego serca trzeba mi na ziemi!
Co by przy moim miłością zadrżało,
A byłbym cichym pomiędzy cichemi.
Adam Asnyk, Sonet
Podmiot liryczny wyraża tęsknotę za uczuciem i życzenie – chciałby znaleźć serce (miłość), które wzbogaci jego życie i go uszczęśliwi.
Postać mówiąca posługuje się wykrzyknieniami, anaforami.
Ostrzeżenie, groźba
Który skrzywdziłeś człowieka prostego
Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając
(…)
Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta
(…)
Spisane będą czyny i rozmowy.
Czesław Miłosz, Który skrzywdziłeś
Postać mówiąca kieruje swoją wypowiedź do despotycznego władcy, który podporządkował sobie obywateli, prostych ludzi, ale jest obserwowany przez poetę. Ten spisze niegodziwe czyny i swą twórczością pobudzi naród do zemsty.
Obietnica, przysięga
Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,
Nie damy pogrześć mowy!
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep Piastowy,
Nie damy, by nas zniemczył wróg…
– Tak nam dopomóż Bóg!
(…)
Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz
Ni dzieci nam germanił.
Orężny wstanie hufiec nasz,
Duch będzie nam hetmanił,
Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg…
Maria Konopnicka, Rota
Podmiot liryczny
- wypowiada się w imieniu zbiorowości – całego narodu polskiego ciemiężonego przez zaborców Niemców.
- Składa obietnicę, że naród zachowa w pamięci swój język, swoją historię, dzięki czemu ocali tożsamość.
- Przysięga, zaklinając się na Boga, że nie ulegnie germanizacji.
- Postać mówiąca używa bardzo ekspresywnych środków językowych, uroczystego stylu, szyku przestawnego. Celowo używa także archaizmów (np. rzucim, pogrześć, pójdziem) – chce odwołać się w ten sposób do patriotyzmu Polaków, przypomnieć polską historię, wielkie zwycięstwa. Zaznacza tym także ogromne przywiązanie do polskiej mowy, a poprzez wykrzyknienie powtarzane w refrenie – wierność tradycji religijnej.
Zobacz:
Określ podmiot liryczny w wierszu Jana Kochanowskiego Na lipę.