Wskaż wyznaczniki, które decydują o tym, że dany utwór należy do liryki.

Popatrz na utwór i rozłóż go na czynniki pierwsze.

Co jest tematem?

Najczęściej będą to: opis przeżyć wewnętrznych, wyznania, subiektywny odbiór świata, opis krajobrazu. To głównie powinno Ci pomóc w odróżnieniu liryki od epiki, dla której charakterystyczna jest fabuła – czyli ciąg zdarzeń, akcja. W liryce o akcji nie ma mowy – tutaj dominuje opis. Chociaż… jest wyjątek! To ballada, która mimo dość wyrazistej akcji, ciągu zdarzeń jest gatunkiem granicznym, na pograniczu liryki i epiki. Zapamiętaj ten wyjątek – w każdym innym przypadku brak fabuły powinien być sygnałem, że masz do czynienia z liryką.

Jak jest zbudowany utwór?

Jest pisany wierszem? Ma rymy? Bądź ostrożny – to może, ale wcale nie musi świadczyć o przynależności utworu do liryki. Przypomnij sobie chociażby Pana Tadeusza – pisany klasycznym trzynastozgłoskowcem, rymy jak z podręcznika… a jednak to epopeja, czyli gatunek epicki. Pułapka działa też w drugą stronę – utwory liryczne mogą nie mieć rymów – mówimy wtedy o wierszu białym, czyli bezrymowym.

Kto się wypowiada w utworze?

Absolutnie nie narrator – jest zarezerwowany dla epiki! W liryce jest podmiot liryczny – ktoś, kto wyraża swoje uczucia, opisuje świat. Czasami się ujawnia, mówi w pierwszej osobie (mamy wtedy do czynienia z liryką bezpośrednią), czasami się ukrywa – relacjonuje coś, opisuje, ale o sobie nie mówi (to liryka pośrednia).

Szukaj środków poetyckich

Metafory, epitety, porównania, przenośnie i wiele innych środków poetyckich sugeruje, że to utwór liryczny. Pamiętaj tylko o jednym: zdarza się też proza poetycka (np. Brunona Schulza), która także sięga po środki poetyckie.

Jak więc odpowiedź na to pytanie będzie wyglądała w praktyce, gdyby dotyczyła np. wiersza Hymn Juliusza Słowackiego?

Twoja odpowiedź:

O przynależności utworu do liryki świadczy między innymi brak fabuły. Treścią utworu są wyznania podmiotu lirycznego – osoby, która skarży się, że jest jej smutno. Oprócz tego opis krajobrazu został oddany za pomocą środków poetyckich – epitetów, metafor, a na początku wiersza poeta zastosował apostrofę – zwrot do Boga. Utwór jest rymowany i ujęty w wersy. Poza tym już sam tytuł – Hymn – świadczy o tym, że jest to gatunek liryki.

Zobacz: