Jakie pytania z poezji mogą pojawić się na egzaminie? Sprawdź, czy dałbyś sobie radę z poniższymi zadaniami.
Na egzaminie mogą pojawić się pytania o:
- środki artystyczne lub/i ich funkcję,
- postać mówiącą w wierszu,
- bohatera utworu i jego uczucia, myśli, poglądy,
- rodzaj wypowiedzi lirycznej,
- nastrój wiersza,
- rymy i rytm wiersza,
- dosłowny i przenośny sens tytułu wiersza,
- przesłanie wiersza.
Do ulubionych (i najważniejszych) zadań egzaminacyjnych z poezji należą:
Pytania o środki artystyczne lub/i ich funkcję.
Tu na pierwszym miejscu znajduje się przenośnia (metafora), której szukać każą autorzy testów. Pamiętaj, że są różne rodzaje przenośni – personifikacja (uosobienie, antropomorfizacja), ożywienie (animizacja). Nie zawsze trzeba jednak podać ich konkretny rodzaj – jeśli nie jesteś pewny, lepiej wpisać nazwę ogólną (przenośnia) niż jej konkretny rodzaj.
Do innych lubianych przez egzaminatorów środków artystycznych należą porównanie i epitet. Zapamiętaj też apostrofę (zwrot do kogoś lub czegoś).
I koniecznie zapamiętaj funkcję środków artystycznych, dzięki którym wiersz może stać się żywy, barwny, obrazowy, uroczysty, bardziej interesujący dla czytelnika.
Przykładowe pytanie
Moda jest tyran, który prawa daje… (Franciszek Zabłocki, Rady młodej pannie dane)
Moda jest tyran. Zastosowany środek stylistyczny to:
A. epitet,
B. kontrast,
C. apostrofa,
D. przenośnia.
Odp. D.
Jest to przenośnia. Gdyby w opcjach do wyboru pojawiło się jeszcze porównanie, wielu z Was mogłoby popełnić błąd, wskazując na ten środek artystyczny. Porównanie pojawiłoby się jednak, gdyby odrobinę zmienić zdanie: Moda jest jak tyran.
Pytania o sens tytułu wiersza – np. dosłowny i przenośny.
Na egzaminie próbnym przygotowanym przez OKE we Wrocławiu trzeba było wskazać dosłowny i przenośny sens wiersza Tadeusza Śliwiaka pt. Budowanie domu. W sensie dosłownym budowanie domu to stawianie domu (budynku), w sensie przenośnym zaś to zakładanie rodziny, budowanie więzi rodzinnych.
Pytania o postać mówiącą w wierszu – podmiot liryczny.
Nie utożsamiaj automatycznie postaci mówiącej w wierszu z jego autorem! Zdarzają się wiersze, w których byłoby to strasznym błędem. Najczęstszy przykład wiersza, w którym podmiot liryczny absolutnie nie jest autorem, to fraszka Jana Kochanowskiego Na lipę. W roli podmiotu lirycznego występuje tam… lipa. W przytoczonych obok wierszach, które pojawiły się na tegorocznych próbach, można ciekawie scharakteryzować postacie mówiące. Np. w Kołysance domowej Brylla postać mówiąca to mieszkaniec bloku, w utworze Listopad i listonosz Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej – osoba oczekująca na list od ukochanego. W wierszu Skok o tyczce Kazimierza Wierzyńskiego – postać mówiącą w utworze można utożsamić z komentatorem sportowym.
Pytania o nastrój wiersza
Straszna cichość, noc długa – noc jak pokolenie!
Łzami z wosku mżą świece… Nagle w mrok złowrogi
wchodzi aktor nieznany, by przeżyć na scenie
trzy godziny: miłości, rozpaczy, przestrogi.
Roman Kołoniecki, Bogusławski (fragment)
Jaki jest nastrój tego fragmentu wiersza? Wśród odpowiedzi mogą pojawić się określenia – nastrój tajemniczy, złowrogi, smutny, podniosły. Natomiast błędnymi odpowiedziami byłyby np. nastrój wesoły, radosny, spokojny.
Przykładowe pytania
I.
Szafo szafo rozłożysta
Weź nas na noc w swą opiekę
I ty też podłogo czysta
Bądź nam słońcem i uśmiechem
(…)
Klatko nasza zawieszona
Gdzieś na siódmym piętrze bloku
Bądź nam domem upragnionym
A ty windo daj nam spokój
Ernest Bryll, Kołysanka domowa
Pytanie o postać mówiącą w wierszu
Kim jest osoba wypowiadająca się w wierszu?
Odp. To mieszkaniec (mieszkańcy) domu (bloku), domownicy, ludzie miastowi, mieszkańcy blokowisk.
II.
Jest listopad czarny, trochę złoty,
mokre lustro trzyma w ręku ziemia.
W oknie domu płacze żal tęsknoty:
Nie ma listów! Listonosza nie ma!
Już nie przyjdzie ni we dnie, ni nocą?
złote płatki zawiały mu oczy,
wiatr mu torbę otworzył przemocą,
list za listem po drodze się toczy!
Listonosza zasypały liście,
serc i trąbek złocista ulewa!
No i przepadł w zamęcie i świście
list, liść biały z kochanego drzewa…
Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Listopad i listonosz
1. Pytanie o uczucia osoby mówiącej w wierszu
Jakie uczucia wyraża osoba mówiąca w wierszu? W jednozdaniowej odpowiedzi uwzględnij dwa uczucia.
Odp. Osoba mówiąca w wierszu kocha kogoś i tęskni za tą osobą.
Inne możliwe uczucia: pragnie otrzymać list, cierpi, bo długo czeka na list.
Odpowiedzi błędne:
Błąd mógłby wynikać z niewłaściwego rozpoznania osoby mówiącej w wierszu (np. uznanie, że osobą mówiącą jest listonosz) albo z nieumiejętności rozpoznania uczuć (uczuciami są tęsknota, miłość, cierpienie, ale nie należą do nich np. marzenie, oczekiwanie).
2. Pytanie o przenośnie (metafory) i odczytywanie ich sensu
Kto został w przenośni nazwany „kochanym drzewem”?
Odp. Bardzo trudne pytanie. „Kochanym drzewem” jest nadawca/ autor listów skierowanych do postaci mówiącej w wierszu.
Błąd! Oczywiście, nie jest nim listonosz czy urząd pocztowy.
3. Pytanie o nastrój wiersza
oraz
Pytanie o środki artystyczne
Z drugiej strofy wiersza wypisz wers, który jednocześnie wyraża uczucia podmiotu i oddaje nastrój jesiennego, deszczowego dnia. Nazwij zastosowany w tym celu środek stylistyczny.
Możliwe odpowiedzi:
złote płatki zawiały mu oczy – przenośnia (metafora)
wiatr mu torbę otworzył przemocą – przenośnia (metafora, antropomorfizacja, personifikacja)
III.
Wierzę w światełko które rozprasza mrok
Wierzę w niezmienność
Nadziei nadziei
W światełko na mierzei
Co drogę wskaże we mgle
Nie zdradzi mnie
Nie opuści mnie
Pytanie o metaforę
Wypisz z tekstu (piosenka Edyty Geppert Kocham cię, życie metaforyczne określenie nadziei.
Możliwe odpowiedzi:
światełko które rozprasza mrok
światełko na mierzei
IV
Matecznik
A za tą mgłą na koniec (jak wieść gminna głosi)
Ciągnie się bardzo piękna, żyzna okolica:
Główna królestwa zwierząt i roślin stolica.
W niej są złożone wszystkich drzew i ziół nasiona,
Z których się rozrastają na świat ich plemiona;
W niej, jak w arce Noego, z wszelkich zwierząt rodu
Jedna przynajmniej para chowa się dla płodu.
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz
1. Pytanie o środki artystyczne
Opis matecznika związany został z obrazem arki Noego za pomocą:
A. epitetu, B. alegorii, C. metafory, D. porównania.
Odp. D. Porównanie mogłeś rozpoznać po słowie jak (w niej jak w arce).
2. Pytanie o charakter wiersza
Wypowiedź podmiotu lirycznego ma charakter:
A. apelu,
B. prośby,
C. nakazu,
D. wezwania.
Odp. B. Wiersz jest prośbą do Boga.
3. Pytanie o środki artystyczne
Utwór rozpoczyna się:
A. epitetem,
B. apostrofą,
C. przenośnią,
D. porównaniem.
Odp. B. Wiersz zaczyna się apostrofą – bezpośrednim zwrotem – do Boga.
V
Na dom w Czarnolesie
Panie, to moja praca, a zdarzenie Twoje;
Raczysz błogosławieństwo dać do końca swoje.
Inszy niechaj pałace marmorowe mają
I szczerym złotogłowem ściany obijają,
Ja, Panie, niechaj mieszkam w tym gniaździe ojczystym,
A Ty mię zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ućciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajmi znośnymi, nieprzykrą starością.
Jan Kochanowski, Fraszki
1. Pytanie o odbiorcę wypowiedzi lirycznej („ty” liryczne)
Podmiot mówiący w wierszu zwraca się bezpośrednio do:
A. Boga, B. domu, C. człowieka, D. czytelnika.
Odp. A. Oczywiście, odbiorcą tej fraszki jest Bóg.
2. Pytanie o formę wypowiedzi lirycznej
Tekst ma charakter:
A. listu, B. kazania, C. modlitwy, D. przemówienia.
Odp. C. Oczywiście, wiersz jest rodzajem modlitwy do Boga.
Zobacz: