Nowa epoka = nowy światopogląd = nowe spojrzenie na sztukę!
Także w sferze działalności artystycznej romantycy głoszą bunt przeciwko zniewoleniu. Według nich twórca ma całkowitą swobodę wyrażania swych uczuć i myśli. Sztuka rodzi się z natchnienia, które jest „pierwiastkiem boskim w człowieku”. Odrzucone zostają wszystkie antyczne zasady krępujące literaturę: zasada trzech jedności, decorum, mimesis, jednorodności estetycznej dzieła. Romantycy łączą język podniosły z potocznym, komizm z tragizmem, realizm z fantastyką – tylko tak można według nich oddać złożoność świata, który składa się przecież z przeciwieństw. Ich celem jest raczej kreowanie świata, a nie jego naśladowanie. Sztukę klasycyzmu kojarzą z chłodem, brakiem życia – sami pragną silnych namiętności. Żadna chyba epoka nie stawiała tak wysoko artysty i sztuki jak romantyzm.
Kim jest artysta według romantyków?
Jednostką wybraną, kimś stojącym ponad rzeczywistością. Artysta tłumaczy innym tajemnice świata – jest nauczycielem, przewodnikiem, kapłanem, wieszczem.
Czym jest sztuka?
Absolutem. Tajemnicą niemożliwą do jednoznacznego zdefiniowania. Wielką siłą, która tworzy i niszczy. Dla romantyków sztukami najdoskonalszymi – bo najlepiej wyrażającymi ludzkie uczucia: od miłości do rozpaczy i buntu – są literatura i muzyka. W epoce tej ceni się wirtuozów i improwizatorów – panuje kult geniuszu i natchnienia.
Romantycy o sztuce:
- „Dzieło sztuki stoi wyżej niż dzieło natury” (Georg Wilhelm Hegel).
- „Sztuka rodzi się tylko z najwyższego poruszenia najintymniejszych mocy duszy” (Friedrich Wilhelm Schelling).
- „Sztuka? – to sztuka – i oto wszystko” (słowa poety francuskiego Bérangera, które Norwid uczynił mottem wiersza Fortepian Szopena).
- „Wykonanie w malarstwie powinno być zawsze podobne do improwizacji” (Eugène Delacroix).
Najważniejsze hasła estetyki romantycznej
- Przede wszystkim natchnienie i wyobraźnia!
- Żadnych granic, reguł, schematów!
- Łączyć sprzeczności, bo przecież świat się z nich składa! – stąd synkretyzm, synteza sztuk, obecność fantastyki.
- Cel: pokazać tajemnice świata i ludzkiej duszy, nie uczyć, ale wywoływać emocje!
Nowe tendencje w architekturze:
- panuje historyzm, polegający na nawiązywaniu do stylów przeszłości;
- historyzm może mieć postać eklektyzmu, łączenia w jedno elementów różnych stylów, albo nawiązania do jednego stylu;
- szczególnie popularne są architektoniczne odniesienia do średniowiecza, gotyku – powstaje nowy styl: neogotyk.
w rzeźbie:
- dynamika;
- próby przekazania psychiki człowieka.
w muzyce:
- synkretyzm, czyli łączenie muzyki z innymi rodzajami sztuki, na przykład literaturą: to czas wielkiej kariery opery i pieśni;
- inspiracja folklorem;
- nastrojowość.
Słowniczek romantyzmu
Absolut
Ważne pojęcie romantycznej filozofii: byt istniejący samoistnie i niczym nieograniczony. Najczęściej utożsamia się go z Bogiem.
Antynomia
To po prostu sprzeczność. Romantycy widzą świat jako jedność składającą się ze sprzeczności: duch – materia, jednostka – zbiorowość, uczucie – rozum, słowo – czyn.
Bajronizm
Postawa zapoczątkowana przez biografię i twórczość George’a Byrona. Cechy bohatera bajronicznego to tajemniczość, indywidualizm, wewnętrzne rozterki, bunt przeciwko światu, samotność, duma.
Biedermeier
Styl we wnętrzarstwie, meblarstwie modny w pierwszej połowie XIX wieku, zwłaszcza w Niemczech. Charakterystyczne dla niego są: dbałość o przytulność, proste, wygodne meble, serwantki zastawione bibelotami.
Frenezja romantyczna
Obecność w literaturze scen szaleństwa, zbrodni, gwałtownych i niekontrolowanych emocji.
Gotycyzm
Fascynacja średniowieczem. Tendencja występująca w kulturze od drugiej połowy XVIII wieku. W literaturze przejawiła się jako tzw. powieść gotycka; wzorzec tego gatunku stanowi Zamczysko w Otranto Horacego Walpole’a.
Idealizm
Idealizm to wyższość ducha, idei nad materią, która jest wtórna.
Indywidualizm
Przekonanie, że świat rozwija się dzięki działaniom wybitnych jednostek. Jednostka ważniejsza niż społeczność! Odrzucić przeciętność!
Improwizacja
Utwór stworzony bez przygotowania. Umiejętność improwizowania wysoko ceniono w romantyzmie. Widziano w niej dowód na istnienie natchnienia!
Irracjonalizm
Zaprzeczenie racjonalizmu. Drogą do poznania świata nie jest rozum, ale wiara, intuicja, uczucia.
Ludowość
Charakterystyczne dla romantyków nawiązywanie do ludowych wierzeń, legend, praw moralnych. Pojmowanie kultury ludowej jako rodzimej, prawdziwej.
Mistycyzm
Przeświadczenie o możliwości bezpośredniego kontaktu z absolutem (Bogiem) w formie widzenia, przeczucia, objawienia.
Orientalizm
Wyraz romantycznej fascynacji egzotyką. Poszukiwanie inspiracji w kulturze Wschodu.
Osjanizm
Nurt literacki, którego nazwa pochodzi od rzekomo celtyckich Pieśni Osjana, w rzeczywistości wydanych przez szkockiego poetę preromantycznego Jamesa Macphersona. Charakterystyczne cechy osjanizmu to nastrój melancholii, specyficzna sceneria: ruiny, grobowce, dzika przyroda. Bohaterami są tu często wojownicy przeżywający miłosne rozterki.
Reneizm
Określenie utworzone od imienia bohatera opowiadania François René de Chateaubrianda René. Reneizm oznacza typ bohatera, którego cechują: „ból świata”, zniechęcenie, melancholia, nieszczęśliwa miłość.
Spirytualizm
Pogląd filozoficzny łączący się z idealizmem: naprawdę istnieje tylko świat ducha, świat materialny jest wtórny.
Sturm und Drang
Inaczej: okres burzy i naporu. To wywodząca się od tytułu dramatu Friedricha von Klingera nazwa preromantyzmu niemieckiego. Ważne zjawiska związane z tym okresem: walka z despotyzmem, postawy buntu, w literaturze odrzucanie zasad klasycznych, fascynacja średniowieczem i kulturą ludową.
Synkretyzm
W literaturze: mieszanie ze sobą różnych rodzajów literackich – liryki, epiki i dramatu.
Synteza sztuk
Często występujące w romantyzmie dążenie do łączenia w jednym dziele różnych dziedzin twórczości artystycznej, na przykład słowa z muzyką, tańcem, sztukami plastycznymi.
Weltschmerz albo weltszmerc
Dosłownie: ból świata. Pojęcie to określa typowy dla młodych romantyków nastrój cierpienia, lęku, zniechęcenia, poczucie wewnętrznej pustki, objawiające się apatią, unikaniem kontaktów z innymi ludźmi. Jeszcze inna nazwa tego zjawiska to choroba wieku.
Werteryzm
Postawa łączona z tytułową postacią powieści w listach Goethego pt. Cierpienia młodego Wertera. Bohater werterowski to człowiek nadwrażliwy, przeżywający Weltschmerz, próbujący uciec w świat literatury, natury, w miłość. Myśli o samobójstwie, a bywa nawet, że kończy życie w taki właśnie sposób.
Zobacz:
Jacy filozofowie wpłynęli na ukształtowanie się romantycznego światopoglądu?
41. Dokonaj analizy wybranego utworu – manifestu światopoglądowego polskiego romantyzmu