Miłość
To uczucie od pierwszego wejrzenia, łączące ludzi, którzy są sobie przeznaczeni – mówi się o komunii dusz. Miłość jest wielką siłą, nie mogą jej pokonać przeciwności świata, nawet śmierć. Jest uczuciem wszechogarniającym, często też siłą destrukcyjną: prowadzi do załamania, szaleństwa, nawet samobójstwa. Dla romantycznego kochanka (raczej rzadko przedmiotem analizy są w literaturze tego okresu uczucia kobiety) wybranka jest ideałem, niemal aniołem. Pisarze tej epoki pokazują zazwyczaj miłość nieszczęśliwą i niespełnioną – nie zawsze z powodu braku wzajemności. Kochanków rozdziela zły los, źli ludzie, okrutne prawa. Opowieści o romantycznej miłości nie kończą słowa: i żyli długo i szczęśliwie. Ciekawa jest też niechęć romantyków do małżeństwa i życia rodzinnego, które kojarzyły się z czymś przyziemnym i pospolitym.
Cierpienia młodego Wertera
Zakochał się na balu, narodzinom miłości – niemal od pierwszego wejrzenia – towarzyszyły grzmoty burzy. Później były spacery, rozmowy, wspólne lektury, coraz większe porozumienie. Żadna ze stron nie powiedziała jednak, co czuje. Lotta, choć Werter był jej bliski, pamiętała, że ma narzeczonego. Werter także zachowywał się zgodnie z konwenansami. Kto wie, co zdarzyłoby się, gdyby powiedział Lotcie o swojej miłości… Tak się jednak nie stało. Panna wyszła za mąż, a zrozpaczony Werter popełnił samobójstwo, bo nie mógł zdobyć ukochanej kobiety. Można się zastanawiać, czy nie uczyniła rozsądnie, wybierając spokój i bezpieczeństwo u boku Alberta.
Giaur
W utworze Byrona znajdziemy piękny obraz miłości zniszczonej przez okrutne prawa, ale silniejszej niż śmierć. Hassan kazał utopić wiarołomną Leilę (i sam cierpi! – to ciekawa postać drugoplanowa). Giaur zabija go później, a po dokonaniu zemsty zamyka się w klasztorze. Czy żałuje? Jedynie tego, że jego ukochana cierpiała. Utwór Byrona pokazuje wielkość miłości, a także głosi prawo człowieka do miłości bez względu na jakiekolwiek różnice – społeczne, religijne.
Kochałem, Ojcze – o, nie – ubóstwiałem –
lecz to są słowa, słowo często kłamie –
ja miłość moją czynem pokazałem.
[…]
Zaiste, miłość jest świętym pożarem,
iskrą zatloną w ogniach nieśmiertelnych,
Aniołów dobrem, Wszechmocnego darem,
Balsamem rajskim dla serc skazitelnych.
Pobożność duszę w niebiosa porywa,
Ale z miłością niebo w duszę wpływa.
Wichrowe wzgórza Emily Brontë
Kolejny przykład nieszczęśliwej miłości: Katarzyna Earnshaw nie wyszła za mąż za Heathcliffa, bo bała się popełnić mezalians, lecz gwałtowne, przypominające obsesję uczucie do niego odebrało jej spokój ducha. Nic nie zmienił ślub dziewczyny z Edgarem Lintonem.
Rozważna i romantyczna Jane Austen
Powieść tej współczesnej Byronowi pisarki przełamuje romantyczne schematy: więcej w niej optymizmu, a rozterki uczuciowe panien Dashwood kończą się szczęśliwie na ślubnym kobiercu. Obraz romantycznej miłości łączy Jane Austen z konwencją baśniową.
Popularność tej powieści dowodzi, że romantycy także potrzebowali otuchy i radości życia. Nie tylko oni, o czym świadczą liczne ekranizacje utworów Austen (inna ważna jej powieść to Duma i uprzedzenie). Godna polecenia jest filmowa wersja Rozważnej i romantycznej w reżyserii Anga Lee.
Walka o wolność
Temat bardzo częsty w literaturze polskiego romantyzmu, co całkowicie zrozumiałe, jeśli zna się choć trochę historię Polski: Polacy utracili niepodległość, wzniecali dla jej przywrócenia kolejne powstania… Problem ten dotyczył jednak nie tylko Polaków. Z wielkim poparciem spotkała się walka Greków o wyzwolenie spod okupacji tureckiej, zakończona sukcesem w postaci odzyskania niepodległości. Kiedy w Grecji wybuchło w 1824 r. powstanie, do walczących dołączył George Byron, który zmarł na febrę w siedzibie sztabu powstańczego w Missolounghi. W Giaurze Byron zawarł ważną zachętę do walki:
Walka o wolność, gdy się raz zaczyna,
Z ojca krwią spada dziedzictwem na syna,
Sto razy wrogów zachwiana potęgą,
Skończy zwycięstwem.
Dowodem poparcia dla polskich walk niepodległościowych była Warszawianka, napisana w lutym 1831 r. przez francuskiego poetę Casimira Delavigne’a: „Kto przeżyje wolnym będzie;/ Kto umiera wolnym już”.
Motyw walki o wolność w twórczości malarzy
Eugčne Delacroix, Wolność wiodąca lud na barykady – to najbardziej znana alegoria wolności. Jest tu piękną, pełną siły kobietą z odkrytą piersią, w rękach trzyma bagnet i sztandar Francji – obraz wiąże się z rewolucją lipcową 1830 r.
Eugčne Delacroix, Rzeź na Chios
Eugčne Delacroix, Rzeź na Chios – wyraz poparcia dla walk greckich powstańców, a także dla postawy Byrona, który do nich dołączył. Obraz pokazuje tragiczne wydarzenia na wyspie Chios, gdzie w 1822 r. Turcy wymordowali około dwudziestu tysięcy Greków.
Jakie programy walki o wolność przedstawili romantycy w swojej twórczości?
Podróż
Romantycy kochali podróże; oczywiście nie wszystkich było na nie stać. Odkryli piękno gór: zdobywali szczyty Alp, podziwiali także piękno Tatr. Fascynowały ich krajobrazy egzotyczne – w biografiach romantyków, choćby Byrona, Słowackiego, często pojawia się motyw podróży na Wschód. W utworach tej epoki obecny jest także motyw wędrówki, pielgrzymki (przykład: Wędrówki Childe Harolda Byrona). Dla Polaków często podróż łączyła się z przymusową emigracją, nastrojami żalu i tęsknoty za ojczyzną.
Zobacz:
Jakie motywy tematyczne najczęściej podejmowali twórcy polskiego romantyzmu?
Dziecko, obłęd, fantastyka – jak te romantyczne motywy funkcjonują w Nie-Boskiej komedii?
Romantyczne źródła inspiracji: ludowość, orientalizm, historia, natura