Dziecko, obłęd, fantastyka – jak te romantyczne motywy funkcjonują w Nie-Boskiej komedii?
Wstęp I
Dziecko, obłęd, fantastyka – to bardzo ważne motywy w literaturze romantyzmu. Obłąkani, wizjonerzy, szaleńcy, pojawiają się w wielu utworach romantycznych. Fantastyka to również bardzo ważny element romantycznego świata – Kordian odbywa podróż do Polski na chmurze, w „Nie-Boskiej komedii” pojawiają się anioły i Chrystus, w balladach – rusałki, Król Olszyn i inne fantastyczne postacie. Przykłady można by mnożyć. Dziecko również pojawia się w utworach romantyków, jednak trochę rzadziej. W dramacie Krasińskiego dziecko – Orcio, syn Hrabiego, jest jednak bardzo ważnym bohaterem.
Wstęp II
W wielu utworach romantycznych spotkamy się z wymienionymi w temacie motywami – tak samo i w „Nie-Boskiej komedii”. Te motywy – zwłaszcza obłęd i dziecko (fantastyka to bowiem kategoria obowiązkowa) – odgrywają ważną rolę w dramacie Krasińskiego.
Rozwinięcie
W romantyzmie panowała opinia, że tylko dzieci i szaleńcy mówią prawdę, że oni widzą więcej niż inni.
- Dziecko
Zygmunt Krasiński jednym z bohaterów dramatu uczynił naprawdę niezwykłe dziecko – Orcia, syna Hrabiego Henryka i Marii. Chłopiec na chrzcie otrzymał „przekleństwo” matki, która pragnęła, by syn był poetą. To miało mu zapewnić miłość i przychylność ojca, zagwarantować, że chłopiec nie zostanie przez niego odrzucony. Orcio był dzieckiem skrzywdzonym przez los – bardzo wcześnie stracił matkę, często chorował, był nadwrażliwy. Stronił od rówieśników, był samotnikiem. Groziła mu utrata wzroku – i rzeczywiście, chłopiec stracił wzrok w wieku 14 lat. Te wszystkie cierpienia wynagradza jednak Orciowi nadprzyrodzona zdolność widzenia „oczyma duszy” oraz dar poezji. W przeciwieństwie do ojca Orcio był poetą błogosławionym, dobrym i czystym. Był też dzieckiem dobrym, tkliwym, często wspominał matkę. Chłopiec miał ogromną wyobraźnię, doznał niezwykłych objawień i wizji, zdawał się przewidywać przyszłość. Towarzyszył ojcu w Okopach Świętej Trójcy, a w oblężonej warowni ten mały, ociemniały prorok głosił przepowiednię zagłady całego dotychczasowego świata. Potem zginął od zabłąkanej kuli. Jako poeta błogosławiony tworzył dramatyczny kontrast z ojcem, który był poetą przeklętym.
- Elementy fantastyczne
W dramacie znajdziemy również elementy fantastyczne – najpierw będzie to błogosławiący Anioł Stróż, potem – Chór Złych Duchów, Dziewica rodem z piekła. To nie wszystko, przecież w wieńczącej dramat scenie spotkamy Chrystusa, który ukazuje się Pankracemu w blasku chwały jako mocarz, wielki mściciel. Ukazanie się Chrystusa ma wymiar symboliczny i jest interpretowane na kilka sposobów. Niemal równie ważną rolę w dramacie odgrywa Dziewica, wysłanniczka sił ciemności – to ona przyczyniła się do rozpadu rodziny Hrabiego, ale też pomogła Hrabiemu dostrzec, że uprawiana przez niego poezja jest poezją przeklętą; dzięki pogoni za widmem uświadomił sobie własny egoizm.
- Szaleńcy
W dramacie spotkamy również szaleńców – obłęd dotyka Marię, żonę Henryka. Gdy ten ostatecznie ją opuścił, zostaje zabrana do domu wariatów i tam umiera. Przed śmiercią głosi apokaliptyczne wizje zagłady i hasła o śmierci Boga. Mąż jest przerażony – chciałby, aby Maria była taką jak dawniej cichą, miłą kobietą… Jednak na to już za późno. Dar poezji odmienił duszę Marii, która zaczęła widzieć więcej i mocniej. Orcio również – podobnie jak każdy wielki poeta – jest trochę obłąkany i ma niemal prorocze wizje. Kto wie, czy utrata wzroku nie jest ceną za bardzo dobry wzrok duchowy i niezwykłą przenikliwość.
Zakończenie
Te motywy są niezwykle ważne – budują nastrój dramatu, dookreślają ukazany w nim obraz świata. Choć wszystkie one wydają się niemożliwe, nieprawdopodobne, tworzą bardzo spójną wizję i znakomicie do siebie pasują. Z dramatu można zaś wysnuć wniosek, że wyjątkowość i dar poezji – nawet gdy jest to poezja błogosławiona – nie dają szczęścia.
Zobacz:
Szaleństwo żony – jak zostało ukazane w Nie-Boskiej komedii?
Na czym polega nietypowość Hrabiego Henryka jako bohatera romantycznego?