Hrabia Henryk

Hrabia Henryk, występujący w dramacie Zygmunta Krasińskiego również jako Mąż, jest nietypowym i bardzo interesującym przykładem bohatera romantycznego. Od innych postaci romantycznych wiele go różni. Jego portret jest wszechstronny, postać to wieloznaczna, ale niepozbawiona silnego charakteru, mimo naznaczenia tragizmem.

Znaczenie postaci

To ważny bohater romantyczny, skupiający w sobie i cechy typowe dla epoki, i mniej dla niej charakterystyczne.

Nie jest, jak inni wielcy bohaterowie romantyczni, naznaczony wielką ideą. Po metamorfozie, jaką przeszedł, Henryk został przywódcą grupy arystokratów, walczących nie o naród czy ojczyznę, ale o interesy własnej klasy. Jednak – jako jedyny bohater romantyczny – trwa w swej walce bez względu na wszystko. Ginie śmiercią samobójczą, świadomie wybraną, a nie podyktowaną chwilowym zwątpieniem bądź miłością. Inni bohaterowie romantyczni na ogół nie byli tak wyraziści. Ich przyszłość nie została odsłonięta, a samobójstwo, które usiłowali popełnić było aktem symbolicznym i dwuznacznym, nieokreślonym. Dlatego też postać Hrabiego Henryka jest tak istotna w literaturze polskiego romantyzmu. Widać w nim nie tylko romantycznego „narwańca” lub bohatera narodowego, poświęcającego się za ojczyznę, ale także człowieka nieszczęśliwego, wewnętrznie rozdartego, popełniającego błędy, lecz gotowego na wiele poświęceń w imię ideałów, w które wierzy.


Charakterystyka

  • Pochodzenie: arystokratyczne (potomek starego, znanego rodu); Henryk jest hrabią. Czuje się silnie związany ze swoją sferą, choć czuje, że zbliża się jej koniec.
  • Zajęcia: miał ambicje poetyckie, ale zaniedbał je po ślubie. Po wybuchu rewolucji przywódca oddziału złożonego z kilkuset swoich chłopów. Zostaje obrany wodzem obozu arystokratów, w którym większość osób to straszne tchórze.
  • Stan cywilny: żonaty z Marią – bezgranicznie w nim zakochaną (w chwili slubu z Marią miał 21 lat). Niestety, Hrabia czuje się nieszczęśliwy w małżeństwie. Nie jest dobrym mężem – unieszczęśliwia żonę, doprowadza ją do rozpaczy, a w końcu do szaleństwa. Mają syna Orcia, który jest bardzo utalentowany poetycko. Chłopiec traci wzrok i szybko umiera.
  • Kochanka: Dziewica, która jest wcieleniem Szatana.
  • Rozczarowania: poezją, małżeństwem, porządkiem świata.
  • Śmierć: samobójstwo na wieść o zwycięstwie obozu rewolucjonistów w wieku ok. 36 lat.
  • Mocne strony: wrażliwy, delikatny, przywiązany do tradycji i najpiękniejszych cech arystokracji, zna wady swojej sfery.
  • Słabe strony: zły, mało troskliwy i niewierny mąż, pyszny, pełen kompleksów, nie wie dokładnie czego chce.
  • Ocena postaci: nie można powiedzieć, że jest postacią całkowicie pozytywną bądź też – jednoznacznie negatywną. Jego czyny, zwłaszcza gdy występuje w roli męża, są dyskusyjne moralnie. Przechodzi jednak metamorfozę: z Męża staje się Hrabią Henrykiem, z nieszczęśliwego poety i małżonka – troskliwym ojcem, wodzem arystokratów, bojownikiem o ideę ogólną. I w tej roli spełnia się lepiej. Choć nie jest w stanie niczego zrobić dla swego syna, otacza go miłością i troską. Natomiast jako przywódca obozu arystokratów okazuje się człowiekiem odpowiedzialnym, gotowym wytrwać w swych postanowieniach, przekonywać i nie dopuścić do klęski. Nawet wtedy, gdy zostaje zupełnie sam, a wszyscy jego towarzysze chcą się poddać i prosić o łaskę, Henryk decyduje się na krok ostateczny. Zdaje sobie sprawę z tego, czym jest świat bez wartości, zna mechanizmy rządzące rewolucją. Nie chce być świadkiem upadku świata.

 

Ocena postaci

Hrabia Henryk zwany jest w dramacie Krasińskiego również Mężem. I jest to jego bardzo ważna funkcja. Dzięki małżeństwu, a później samotnemu wychowywaniu nawiedzonego przez poezję dziecka, Henryk uczy się wytrwałości i zaczyna rozumieć swój egoizm, pychę i błędy. Gdyż mamy tu do czynienia z układem Mąż-Żona-Kochanka. Tą ostatnią jest Dziewica, którą możemy traktować albo jako uosobienie romantycznej miłości, przeciwieństwo nudnego i schematycznego życia w rodzinie, albo jako uosobienie poezji – odciągającej człowieka od zwykłego, prozaicznego życia. Jakkolwiek by nie interpretować tej postaci, Henryk dokonał wyboru. Porzucił rodzinę, dla znikomej rozkoszy. Był zapatrzony wyłącznie w siebie, nie myślał o uczuciach innych, nie chciał się nad tym zastanawiać, gdyż jego szczęście było najważniejsze. A nie potrafił dojrzeć możliwości samorealizacji w związku małżeńskim. Gdy dostrzegł swój błąd – było już za późno. Wtedy dopiero zrozumiał jak wielki i nieodwracalny popełnił błąd.

 

Czy i co wygrał w swym życiu Hrabia Henryk?

Młody, poświęcał się wyłącznie poezji, traktując ją początkowo jako “Matkę Piękności i Zbawienia”. Szybko jednak dotarło do niego, że przez mrzonki, które uroił sobie w głowie, zmarnował życie swojej rodzinie. Poezja stała się wiec fałszem i przekleństwem. Ginie właśnie z okrzykiem: “Poezjo, bądź przeklęta!”. Sam rozumie, że naznaczone było nią całe życie, którego błędy i egoizm doprowadziły jego bliskich do strasznej tragedii. To właśnie fakt, że Henryk był poetą, spowodował w jego życiu szereg tragicznych wypadków: poczucie obcości w zwykłym świecie, ślepy pęd za Dziewicą (uosobieniem zwodniczej poezji), chorobę syna i śmierć żony. A właśnie Maria uwierzyła Henrykowi, że poezja jest najwyższą wartością, skoro dla poezji porzucił ją i dziecko. Dlatego w jej ujęciu poezja uwzniośla człowieka, nadaje życiu piękna i wartości. Hrabia Henryk zgrzeszył wobec prawdziwej poezji, poezji twórców romantycznych. Używał jej egoistycznie, jako pustego poetyzowania i rozkoszy. Dlatego stała się dla niego przekleństwem.

Nie można powiedzieć, że jest postacią całkowicie pozytywną bądź też – jednoznacznie negatywną. Jego czyny, zwłaszcza gdy występuje w roli męża, są dyskusyjne moralnie. Przechodzi jednak metamorfozę: z Męża staje się Hrabią Henrykiem, z nieszczęśliwego poety i małżonka – troskliwym ojcem, wodzem arystokratów, bojownikiem o ideę ogólną. I w tej roli spełnia się lepiej. Choć nie jest w stanie niczego zrobić dla swego syna, otacza go miłością i troską. Natomiast jako przywódca obozu arystokratów okazuje się człowiekiem odpowiedzialnym, gotowym wytrwać w swych postanowieniach, przekonywać i nie dopuścić do klęski. Nawet wtedy, gdy zostaje zupełnie sam, a wszyscy jego towarzysze chcą się poddać i prosić o łaskę, Henryk decyduje się na krok ostateczny. Zdaje sobie sprawę z tego, czym jest świat bez wartości, zna mechanizmy rządzące rewolucją. Nie chce być świadkiem upadku świata.

Popełnia samobójstwo, rzucając się w przepaść. Nie jest to jednak taki sam czyn jak ten z początku dramatu, gdy o mało nie skacze za Dziewicą. Jest to czyn dojrzały i świadomy. Dlatego też możemy mówić o tym, że Henryk jest zarówno młodym romantykiem, gotowym porzucić wszystko dla ulotnych wartości, wielkiej, nieskrępowanej więzami formalnymi miłości, dla poezji, jak i dojrzałym, zorientowanym w świecie przywódcą obozu arystokratycznego, człowiekiem, który zrozumiał, jakie idee i wartości są w życiu ludzkim najważniejsze.


Biografia

Czytelnik poznaje bohatera, jeszcze zanim ten pojawia się na scenie. Na początku utworu toczy się walka Anioła Stróża i Złych Duchów o jego duszę. To moment szczególny – jego ślub z Marią, oboje są szczęśliwi, pełni nadziei na przyszłość, składają sobie obietnice. To raczej nietypowe, że bohater romantyczny może z taką radością i ufnością podchodzić do małżeństwa, znienawidzonego przez twórców romantycznych. Lecz, jak się szybko okazuje, i Henryk ulega pokusie. Orientuje się, że nie dla niego, poety, takie prozaiczne życie u boku miłej, acz przeciętnej kobiety. Rzuca się w pogoń za Dziewicą, widząc w niej uosobienie miłości i poezji. W czasie pogoni jednak Mąż orientuje się, kim jest jego zjawa – wysłanniczką Złych Duchów. Orientuje się też, że popełnił straszny błąd. Wraca do domu, lecz nie zastaje w nim żony. Maria ­zachorowała i znajduje się w domu wariatów. Wcześniej jednak rzuciła na syna rodzaj klątwy: zostanie poetą, by ojciec go kochał.

Ona sama również zostaje poetką, ale wkrótce umiera, zostawiając Henryka pogrążonego w rozpaczy. Hrabia orientuje się, że to on jest sprawcą cierpień swojej rodziny, że nie był w stanie poprzestać na zwykłym, szczęśliwym życiu, ciągle mu czegoś brakowało. Uświadamia sobie, że stał się przyczyną śmierci swojej żony, kobiety, która była w stanie zrobić dla niego wszystko, a na dodatek przez niego syn, Orcio, będzie nieszczęśliwy, jak wszyscy poeci. I rzeczywiście jego obawy się sprawdzają.

W części drugiej można zobaczyć Henryka z Orciem dziesięć lat po śmierci Marii na cmentarzu. Chłopiec jest cały czas nawiedzany przez swą zmarłą matkę, nieustannie przepełnia go poezja, traci wzrok. Nieszczęśliwy Henryk, odczuwając wyrzuty sumienia, staje się obojętny wobec myśli i koncepcji tego świata. Okazuje się, że ma jednak jeszcze jedną, ważną misję do spełnienia: walkę jako duchowy przywódca arystokratów w świecie ogarniętym rewolucją.

Część trzecia to wędrówka wraz z bohaterem poprzez dwa światy – obozy dwóch stronnictw. Arystokratami, skupionymi w okopach Świętej Trójcy, dowodzi Hrabia Henryk, rewolucjonistami – Pankracy, człowiek nieprzeciętny, prawdziwy przeciwnik dla Henryka. Bohater „schodzi do piekieł”: wędruje przez obóz rewolucjonistów, oprowadzany przez Przechrztę, przekraczając kolejne progi wtajemniczenia. Widzi ludzi żądnych krwi, władzy, wolności. Podczas dyskusji między Hrabią a Pankracym ten ostatni próbuje kupić sobie zwycięstwo w rewolucji w zamian za życie Henryka. Zdaje sobie sprawę z tego, że Henryk jako jedyny będzie walczył do końca. Hrabia, oczywiście, odmawia wszelkich pertraktacji. Przywódcy poznają nawzajem swoje racje. Argumentem Pankracego jest głód, nędza i ludzkie poniżenie. Celem – uczynienie ziemi „jednym miastem kwitnącym, jednym domem szczęśliwym, jednym warsztatem bogactw i przemysłu”.

Jednak rewolucja musi skończyć się upadkiem: do pięknych idei nie dochodzi się poprzez zbrodnie. Rewolucja niszczy, nie kreuje, nie rodzi nowych wartości. Henryk zdaje sobie z tego sprawę.

Tylko on jednak ze „starego obozu” w momencie ostatecznego oblężenia pozostaje wierny swym ideom. Inni szybko tracą odwagę i próbują układów z wrogiem. Oczywiście w takiej sytuacji zwycięstwo jest niemożliwe. Orcio ginie, Hrabia Henryk popełnia samobójstwo, rzucając się do przepaści, twierdza zostaje zdobyta.

 

Ważne momenty w życiu bohatera

  • Henryk żeni się z Marią, obiecuje jej miłość do końca życia.
  • Zostaje uwiedziony przez zjawę – Dziewicę, dla której opuszcza żonę i dziecko.
  • Poznaje swój błąd, lecz jest za późno: Maria znajduje się w domu wariatów i umiera, a Orcio według klątwy ma zostać poetą.
  • Henryk samotnie opiekuje się synem, który ślepnie.
  • Rewolucja: Henryk zostaje przywódcą obozu arystokratów.
  • Wędrówka po obozie rewolucjonistów: Henryk orientuje się, że ludźmi rządzą bardzo niskie pobudki, pragną wyłącznie zemsty i rozlewu krwi, nie mają niczego innego do zaproponowania.
  • Rozmowa z Pankracym. Obaj przedstawiają swoje racje. Henryk nie daje się kupić.
  • Obóz arystokracji pragnie pertraktować z rewolucjonistami, Henryk nie chce się poddać. Gdy nie ma już szans – popełnia samobójstwo.

 

Hrabia Henryk o sobie samym

Henryk żył jako lekkoduch. Mimo obietnicy opuścił żonę, uganiając się za mglistą wizją.
Od dnia ślubu mojego spałem snem odrętwiałych, snem żarłoków (…)
Żałuje, że doprowadził do śmierci żony, opiekuje się synem, próbując go ostrzec przed zgubnym wpływem poezji. Jest zrozpaczony, gdy okazuje się, że nic nie może zrobić.

Staje na czele obozu rewolucjonistów, jest świadom, że wygrana rewolucjonistów byłaby przegraną świata wartości. Jako jedyny jest nieugięty w swej decyzji: „Milczysz – dumasz – dobrze – niechaj ten duma, co stoi nad grobem”.

 

Hrabia Henryk a inne postacie utworu

  • Maria – żona Henryka, kobieta kochająca go tak mocno, że gdy zostaje przez niego porzucona, ląduje w domu wariatów. Hrabia w czasie ślubu obiecuje jej dozgonną miłość, lecz zwabiony przez Dziewicę, nie dotrzymuje przysięgi. Maria zostaje poetką. Ma nadzieję, że poezja ją uwzniośli i że dzięki niej będzie godna miłości Henryka.
  • Orcio – syn Henryka. Matka w czasie chrztu rzuca na niego klątwę: syn zostanie poetą, by ojciec mógł go kochać. I rzeczywiście, Orcio przez całe, krótkie życie jest nawiedzany przez ducha swej matki, tworzy. Ślepnie, co bezpośrednio jest związane z twórczością – więcej widzi poprzez myśli i słowa niż przez obrazy. Ginie w czasie rewolucji.
  • Pankracy – przywódca rewolucji, przeciwnik ideowy Hrabiego. Mimo wielu różnic, łączy ich wiara w to, co robią. Nie zgadza się na nierówność, głód, nędzę i wyzysk. Nie zdaje sobie jednak sprawy z tego, że rewolucja niczego nie zmieni. Ginie porażony wizją Chrystusa, po wygranej (pozornie) rewolucji.

Podobne postacie literackie

  • Inni wielcy bohaterowie romantyczni: Konrad i Kordian. Trzeba jednak zdawać sobie sprawę z dużych różnic (postawa wobec miłości, samobójstwa, oddania się idei).
  • Warto zastanowić się też, co łączy Henryka z innymi bohaterami postawionymi wobec wybuchu rewolucji: z Cezarym Baryką z Przedwiośnia Stefana Żeromskiego, z bohaterami Szewców Witkacego czy postaciami wykreowanymi przez Sławomira Mrożka w Tangu.

 

O utworze źródłowym

Zygmunt Krasiński napisał Nie-Boską komedię w 1835 roku, na jej kształt złożyło się wiele okoliczności. Krasiński w chwili wybuchu powstania listopadowego znajdował się za granicą. Pragnął powrócić do kraju, lecz nie mógł ze względu na surowy zakaz ojca. Wybuch powstania wstrząsnął poetą, który interpretując je – pod wpływem ojca – w kategoriach rewolucji społecznej, dostrzegał w nim bardziej idee rewolucyjne niż narodowo-wyzwoleńcze. Takie też idee przedstawił w swym utworze.

Nie-Boska komedia jest dramatem romantycznym, składa się z czterech części, poprzedzonych poetyckimi, epizodycznymi wypowiedziami, nawiązującymi do danej części utworu. Dramat jest napisany prozą, lecz jest dziełem synkretycznym (zawiera poetyckie wypowiedzi). Uznaje się go za dramat niesceniczny. W utworze brak jedności czasu, miejsca i akcji, (Henryk podróżuje w przestrzeni, goniąc za Dziewicą, rzecz dzieje się w pałacu, w szpitalu wariatów, w Katedrze Świętej Trójcy; między częścią I a II jest dziesięć lat różnicy), na dodatek przeplatają się ze sobą dwa światy – realny i świat urojeń i wizji. Całość zakończona jest niczym nieuzasadnioną interwencją Boską.

Tematy, przy których można wspomnieć bohatera

  • bohater romantyczny,
  • wędrówka,
  • metamorfoza bohatera,
  • poeta i poezja – różne wizje i koncepcje,
  • wizje rewolucji,
  • moralność, odpowiedzialność za własne czyny,
  • małżeństwo, miłość, rodzina.

Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego

Dzieło

Nie-Boska komedia

Autor

Zygmunt Krasiński

Czas i miejsce akcji

Akcja rozgrywa się w ciągu kilkunastu lat. Poznajemy Henryka, gdy bierze ślub z Marią – ma wtedy 21 lat, natomiast jako działacz społeczny ma już 36 lat. Miejsca akcji zmieniają się: kościół, pałac Henryka i jego żony, dom obłąkanych, okopy Świętej Trójcy, obóz rewolucjonistów i inne.

Hrabia Henryk – co to za typ bohatera?

  • Bohater romantyczny.
  • Indywidualista.
  • Nieszczęśliwy mąż i ojciec.
  • Bohater, którego biografia i światopogląd w wielu przypadkach są wspólne z dziejami i poglądami autora dramatu.
  • Typowy arystokrata.
  • Samobójca.
  • Rewolucjonista (broni dawnych ideałów) – w przeciwieństwie do wielu bohaterów romantycznych nie opowiada się za nowym porządkiem.
  • Bohater, który ponosi klęskę w życiu rodzinnym i społecznym.
  • W sensie metaforycznym odbywający wędrówkę przez piekło.

Pojęcie związane z tym bohaterem

Historiozofia – dziedzina rozważań nad sensem historii, czynnikami przebiegu procesu dziejowego, jego celowością oraz możliwością jego zrozumienia. Od najdawniejszych czasów historiozofię łączono z filozofią. Właściwy jej rozwój nastąpił jednak dopiero w XIX w. w naukach Hegla (Wykłady z filozofii dziejów).

Hrabia Henryk symbolizuje:

  • poezję, która jest przekleństwem,
  • koniec starego świata,
  • koniec arystokracji, tragizm ginącej klasy,
  • sprzeczność między byciem poetą a byciem mężem i ojcem.

 

Zobacz:

Nie-Boska komedia – Zygmunt Krasiński

Hrabia Henryk – charakterystyka

Trójgłos w sprawie rewolucji w Nie-Boskiej ­komedii – Pankracy, Hrabia Henryk, sam Krasiński.

Na czym polega nietypowość Hrabiego Henryka jako bohatera romantycznego?

Losy Hrabiego Henryka z Nie-Boskiej komedii

Hrabia Henryk – charakterystyka postaci

Boska komedia na maturze

Dokonaj charakterystyki Hrabiego Henryka

Czego dotyczy spór między Hrabią Henrykiem a Pankracym, wielkimi antagonistami w Nie-Boskiej komedii?

Na czym polega nietypowość Hrabiego Henryka jako bohatera romantycznego?