Szaleństwo żony – jak zostało ukazane w Nie-Boskiej komedii? A jak ukazał Krasiński małżeństwo?
Wstęp I
W dramacie Zygmunta Krasińskiego mamy do czynienia z prawdziwym dramatem rodzinnym. Mąż – Hrabia Henryk – wyjątek wśród bohaterów romantycznych! – jest żonaty. Ożenił się z miłości i pragnął uszczęśliwić kobietę, której ślubował miłość, wierność i uczciwość małżeńską. Czemu więc Maria skonała jako obłąkana, czemu została odrzucona? „Ze wszystkich błazenad najpoważniejszą jest małżeństwo” – ten cytat z „Wesela Figara” miał otwierać pierwszą, rodzinną, część dramatu. Bo też i stosunek romantyków do małżeństwa był raczej niechętny – dwaj wielcy bohaterowie romantyczni, Kordian i Konrad, byli przecież kawalerami.
Wstęp II
W „Dziadach” czytamy: „Gdy na dziewczynę zawołają: żono / Już ją żywcem pogrzebiono!”. Ten cytat świetnie odzwierciedla stosunek romantyków do małżeństwa. Oznaczało ono dla poety prozę życia, odrywanie go od spraw ducha, odcięcie od możliwości tworzenia. Sam Krasiński był złym mężem, zaniedbywał żonę i dużo więcej uwagi poświęcał swojej kochance i przyjaciółce, Delfinie Potockiej.
Małżeństwo ukazywane było w literaturze romantycznej z reguły z jak najgorszej strony – jako śmierć miłości i przyczynę nieszczęścia. W romantyzmie chętnie ukazywano obłąkanych, dość wspomnieć np. Karusię z „Romantyczności” Mickiewicza.
Rozwinięcie
Gdy w życie rodzinne Męża wdarła się poezja, rozbiła je. W tym dziele mamy do czynienia z typowym trójkątem: mąż – żona – kochanka (Dziewica). Dziewica może być uosobieniem romantycznej miłości, tęsknoty za wielkim, niezwykłym uczuciem, pragnienia takiej więzi, której nie zaspokaja prozaiczny związek małżeński. Dziewica może być także symbolem poezji – odciągającej twórcę od rodzinnych obowiązków. Cierpienie żony na pewno było niezasłużone, kobieta bardzo pragnęła być kochana przez Męża, była dobrą i wierną partnerką. Najwidoczniej instytucja małżeństwa jako taka nie ma szans na powodzenie…
Dość przyjrzeć się związkom małżeńskim romantycznych twórców: Mickiewicza z Celiną i Krasińskiego z Elizą. Dzieje związku autora Dziadów z piękną Celiną są zmienne – nie mogli oni uchodzić za wzorowe małżeństwo. Krasińskiemu również nie układało się w małżeństwie. Najrozsądniej z trójki wieszczów postąpił Słowacki, który nigdy się nie ożenił i w związku z tym nie niszczył życia sobie ani swej wybrance.
Hrabia Henryk opuścił żonę i dziecko, zwabiony przez Dziewicę. Nie pojawił się nawet na chrzcie dziecka i kobieta sama musiała nadać synkowi imię. Chciała, by chłopiec był poetą, nie rozczarował ojca i przyczynił się do jego powrotu do niej.
Żona informuje Męża, że ich syn będzie poetą, na chrzcie bowiem „ksiądz dał mu pierwsze imię – poeta”, a potem dopiero dwa konwencjonalne, Jerzy Stanisław. Głos spod sufitu, być może głos obłąkanego lub ducha walczącego o dusze bohaterów, przeprasza Boga za doznane obrazy. Żona dzieli się z Mężem wizją, co by było, gdyby Bóg oszalał. Wszystkie istoty umierałyby, ogłaszając, że są bogami, Jezus roztrzaskałby swój krzyż… Pytana, jak się czuje, odpowiada, że ktoś w jej głowie zawiesił lampę. Mąż pragnie, by Maria była spokojna jak dawniej… Ale ona jest poetką, nie dba o długość życia. „Kto jest poetą, ten nie żyje długo” – odpowiada na prośby męża, by zachowywała się normalnie. Ostatnie jej słowa to wyznanie miłości. Śmierć obłąkanej żony to ostatnia scena części pierwszej. Kobieta, choć skrzywdzona przez niewiernego męża, umierając mówi: „Dobrze mi, bo umieram przy tobie”.
W tej scenie pokazane jest przekleństwo, jakie ciąży nad poetami. Maria była spokojną, zwyczajną kobietą, ale gdy z miłości do Męża zapragnęła być poetką, przeklęła dziecko, gdyby nie chciało zostać poetą, a poezja i wyjątkowa wrażliwość doprowadziły do tego, że popadła w obłęd.
Zakończenie
Poezja w „Nie-Boskiej komedii” jest fatalną siłą. Rozpoetyzowanie Henryka prowadzi do zdrady, odejścia od żony i syna, w efekcie zaś rozpadu rodziny, obłędu i śmierci żony… Same klęski.
Zobacz:
Jak przedstawiony został dramat rodzinny w Nie-Boskiej komedii?
Dziecko, obłęd, fantastyka – jak te romantyczne motywy funkcjonują w Nie-Boskiej komedii?