Dramat Krasińskiego posiada dwie warstwy znaczeniowe:
- Jest to dramat rodzinny – a w toku rozwoju tego wątku znajdujemy temat poezji i poety oraz problematykę moralną.
- Jest to dramat o rewolucji – a przedstawione dzieje abstrakcyjnej walki klas obrazuje prowidencjalizm, pogląd poety na istotę historii.
Rejestr najważniejszych wydarzeń dramatu powinien wyglądać następująco:
Część pierwsza
- Galeria postaci metafizycznych. Najpierw Anioł Stróż, który posyła błogosławieństwo (jak się potem dowiemy, głównemu bohaterowi). Potem przylatuje Chór Złych Duchów – ta grupa wypowiada z kolei przekleństwo – wysyła ku bohaterowi pokusę, piekielne zjawy, które będą usiłowały zwieść go z drogi cnoty. A zatem – zanim jeszcze poznaliśmy bohatera, jesteśmy świadkami walki złych i dobrych mocy o jego duszę. Imię bohatera brzmi Mąż, potem także mówi się o nim Hrabia Henryk, a poznajemy go w chwili szczególnej: ślubu z Marią – poczucie szczęścia i wzajemne obietnice.
- Marzenia Męża, pragnienie poezji, poczucie pomyłki życiowej przy kochającej, lecz zwykłej, ziemskiej żonie (jest to już skutek działania złych mocy).
- Fantastyczny lot Męża za Dziewicą. Wysłana przez Złe Duchy uwodzi bohatera, który pędzi za nią wśród skał, widząc w tej istocie uosobienie miłości i poezji. Lecz w czasie podróży opada z niej fałszywa postać – pozostaje postać trupa – Mąż pojmuje swój błąd i swoją klęskę. Chór Aniołów nakazuje mu wrócić do domu, gdzie odbyły się właśnie chrzciny jego syna.
- Powrót Męża do domu. Poszukuje on żony, pragnie pojednania, lecz okazuje się, że obłąkaną Marię zabrano do szpitala wariatów. Mąż jedzie tam natychmiast, lecz spotkanie to napawa go grozą – Maria twierdzi w obłędzie, że jest poetą, przedstawia poetycką wizję upadku świata, ujawnia także, że ich syn Orcio też będzie poetą, po czym umiera, zostawiając przerażonego Henryka w rozpaczy.
Część druga
- Hrabia Henryk sam wychowuje syna, lecz spełniają się najgorsze przepowiednie. Widzimy ich obu dziesięć lat po śmierci Marii. Orcio przepełniony jest poezją, ale traci wzrok. Nieszczęśliwy ojciec staje się obojętny wobec różnych myślicieli tego świata i ich koncepcji. Ma jednak jeszcze jedną ważną misję do spełnienia: walkę w dobie rewolucji – buntu mas przeciw arystokracji, której zostanie szlachetnym przywódcą.
Część trzecia
- Widzimy dwa stronnictwa:
- arystokraci skupieni w okopach Św. Trójcy – dowodzi nimi Hrabia Henryk,
- i rewolucjoniści – ich przywódcą jest Pankracy.
- Rewolucja wybuchła i jest zwycięska, lecz na drodze do pełnego triumfu Pankracego stoi właśnie, wciąż niepokonany, Hrabia Henryk.
- Istotna jest scena wędrówki Hrabiego Henryka przez obóz rewolucjonistów – kolejne kręgi rewolucyjnego piekła jak u Dantego. Poznaje on wroga i wyrabia sobie o nim pogląd. Widzi wyzwolone kobiety głoszące wolną miłość, zabójców królów, rzeźników chełpiących się zbrodniami, bluźnierców palących krzyże.
- Drugi ważny moment to spotkanie dwóch wodzów – Hrabiego Henryka i Pankracego. Pankracy usiłuje „kupić” zwycięstwo obietnicą ocalenia życia samego Hrabiego – Hrabia, oczywiście, odmawia. Najważniejsza jest polemika – obaj bohaterowie przedstawiają racje swoich stron – tym samym trwa dyskusja o istocie rewolucji.
Część czwarta
- Arystokraci bronią się w katedrze Św. Trójcy. Można powiedzieć, że to ostatnie okopy starego porządku. Hrabia Henryk (i inni) przysięgają, że będą walczyć do końca. Szybko jednak tracą odwagę i próbują układów z wrogiem, lecz Hrabia Henryk pogardza taką postawą. Ostateczne starcie przynosi arystokratom klęskę – Orcio ginie trafiony kulą, Hrabia Henryk rzuca się w przepaść, Pankracy zdobył Świętą Trójcę i wydał wyrok śmierci na wszystkich arystokratów, którzy okazali się zresztą słabi, tchórzliwi i podli. Nie znaczy to jednak, że Pankracy zwyciężył! W chwili najwyższego triumfu poraża go Boski blask – wizja Chrystusa, który oślepia wodza rewolucjonistów. Z okrzykiem „Galilejczyku, zwyciężyłeś!” Pankracy umiera.
W dramacie Krasińskiego można wyróżnić dwa najważniejsze tematy:
- Poezja i poeta – w otwierającym utwór, napisanym prozą poetycką wstępie Krasiński dał wykład swoich poglądów na temat poety i poezji. Wyróżnił dwa typy poetów: „nieszczęśliwego” i „błogosławionego”. Ale to tylko teoria – dla każdego z bohaterów Nie-Boskiej komedii poetyzowanie kończy się tragicznie…
- Rewolucja – w tekście dramatu znajdujemy liczne nawiązania do symboliki Wielkiej Rewolucji Francuskiej (np. „czerwona czapka wolności” – organizacyjne nakrycie głowy jakobinów). Rewolucja jest dla Krasińskiego dziełem człowieka (por. postać Pankracego – bardzo ważna w utworze) uzurpującego sobie Boskie prawo do rozstrzygania o losach świata.
Zapamiętaj!
- Nie-Boska komedia została wydana anonimowo, w 1835 roku w Paryżu (Krasiński miał wówczas 23 lata).
- Tytuł utworu to, oczywiście, aluzja do Boskiej Komedii, dzieła Dantego.
Zobacz:
Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego
Wyjaśnij znaczenie tytułu dramatu Krasińskiego: Nie-Boska komedia
Trójgłos w sprawie rewolucji w Nie-Boskiej komedii – Pankracy, Hrabia Henryk, sam Krasiński.
59. Jak ukazana jest rewolucja w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego?
Jaką wizję rewolucji przedstawia Zygmunt Krasiński w Nie-Boskiej komedii?