Podróż

Można podróżować z zamiłowania – w poszukiwaniu przygód, skarbów. Można też tułać się po świecie w poszukiwaniu spokojnego miejsca. O wszelkich rodzajach podróży – jej przyczynach i efektach możesz dowiedzieć się z historii, literatury i sztuki.

Podróż
To najlepszy sposób na ukazanie bohatera w różnym świetle, jego zachowania wobec nieprzewidzianych zdarzeń. Dzięki podróżom bohater zdobywa wiedzę, dorośleje, zmienia się. A przy okazji utwór staje się ciekawy, pojawiają się nowe postacie i nowe miejsca.

Jakie znasz przyczyny podróży?

• z własnej woli
  • w poszukiwaniu szczęścia, które może przybrać różną formę – spokojnego domu, sławy, majątku, przyjaźni czy miłości
  • z ciekawości lub nudów

• wbrew sobie
  • emigracja
  • ucieczka
  • wygnanie (banicja)

Podróż może być:

• trudna
• niebezpieczna
• uciążliwa
• samotna
• żmudna
• wyczerpująca
• pouczająca
• szczęśliwa
• odkrywcza
• niecodzienna
• symboliczna

Jakie jest znaczenie motywu podróży w literaturze?

Jeśli autor wyśle swojego bohatera w podróż, to ma on zagwarantowane, że coś się będzie działo. Bohatera spotkają rozmaite przygody, pozna inne postacie, odwiedzi różne miejsca. Dzięki temu utwór staje się ciekawy, różnorodny. A przy okazji bohater będzie mógł się wykazać – udowodnić swoją odwagę, przebiegłość, mądrość. Albo wręcz przeciwnie – okaże się, jakim jest głupcem. W każdym razie czytelnik pozna go lepiej, niż gdyby bohater siedział w domu.

Jest jeszcze jedna przyczyna popularności motywu podróży: wysyłając bohatera w podróż, autor ma możliwość opisania najdziwniejszych krain. Bo przecież sam decyduje o trasie wędrówki.

Zapamiętaj!
Motyw podróży pozwala na:

• ukazanie bohatera w działaniu,
• ukazanie odległych i fantastycznych krain.

 

Jakie podróże zaważyły na losach świata?

Podróże, których efektem były odkrycia geograficzne.
Mieszkańcy średniowiecznej Europy byli przekonani, że Ziemia jest płaska, a na jej krańcach żyją straszne ­potwory. Nie przypuszczali, że za oceanem znajdują się inne kontynenty. Ale nadszedł renesans – czas wielkich odkryć geograficznych. I jeszcze jedno – brawa dla Portugalii i Hiszpanii. Bo to właśnie te państwa „wychowały” większość wielkich żeglarzy.

Jakich wielkich odkrywców możesz wymienić?

Marco Polo – obywatel Wenecji, zapoczątkował epokę wielkich odkryć. W wieku XIII dotarł do Chin, spędził tam kilkanaście lat. Swoją podróż przedstawił w księdze Opisanie świata – przez wiele lat była ona najlepszym podręcznikiem geografii.

• Bartłomiej Diaz – w roku 1480 roku dotarł do południowego cypla Afryki i nazwał go Przylądkiem Dobrej Nadziei.

• Krzysztof Kolumb – w roku 1492 roku wyruszył na swą wielką wyprawę. Chciał dotrzeć do Indii, płynąc na zachód. Dotarł do wybrzeży Kuby i Haiti. Kolumb błędnie nazwał tubylców Indianami (był przekonany, że dotarł do Indii). Mimo iż do dziś określany jest największym odkrywcą, przez swych współczesnych nie został doceniony, bo… nie przywiózł obiecanego złota z Indii.

• Vasco da Gama – wypłynął pięć lat po Kolumbie. Śladem Diaza opłynął Afrykę, pokonał Ocean Indyjski i dotarł do Indii.

• Amerigo Vespucci – włoski podróżnik, na przełomie XV i XVI w. popłynął szlakiem Kolumba. Dotarł nie tylko do wysp, ale do nowego kontynentu, który na jego cześć nazwano Ameryką.

• Ferdynand Magellan – przywódca wyprawy, której udało się opłynąć świat. Wyruszył w roku 1519: ominął Amerykę od południa (przez Cieśninę Magellana), przepłynął Ocean Spokojny. Zginął na Filipinach, ale pozostali członkowie wyprawy dotarli do Portugalii, czyli udało im się opłynąć kulę ziemską.

Zapamiętaj!
Skutki wielkich odkryć geograficznych to:

• kolonizacje nowych ziem,
• zniszczenie cywilizacji rdzennych mieszkańców Ameryki,
• zwiększenie wiary w możliwości człowieka – przecież udało mu się opłynąć świat,
• zatknięcie z nową kulturą, poznanie nowych towarów.

 

Podróże – podboje

Mniej więcej co kilkaset lat pojawia się na ziemi władca, który postanawia stać się mocarzem i panem ogromnego terytorium. Staje na czele wielkiej armii i wyrusza, aby podporządkować sobie inne kraje. I wielu z nich udaje się to.

• Aleksander Wielki zwany Macedońskim – król Mezopotamii w IV w. p.n.e. Młody i ambitny. Po śmierci ojca postanowił powiększyć terytorium swojego kraju. Wyruszył na czele trzydziestopięciotysięcznej karnej armii. Podbił Persję, Egipt, Mezopotamię, dotarł aż do terenów obecnego Afganistanu i północno-wschodniego Iranu.

• Karol Wielki – władca państwa Franków. Żył na przełomie VII i VIII w. W czasie 33 wypraw wojennych podbił wiele krajów Europy – jego terytorium sięgało od Morza Północnego po Pireneje. Podbijał ziemie i chrystianizował je. Przyczynił się do umocnienia idei uniwersalizmu w średniowiecznej Europie.

• Napoleon I Bonaparte – cesarz Francuzów. Władał Europą na początku wieku XIX. Po zwycięskich wojnach pod jego wpływami znalazło się wiele państw – zmieniał władców i ustroje, przesuwał granice, tworzył nowe państwa (m.in. Księstwo Warszawskie). Nieudany marsz na Moskwę (1812) i klęska pod Waterloo zakończyły jego triumfalny pochód przez Europę.

 

Podróże – migracje ludności

Jeżeli jeden człowiek postanawia nagle zmienić miejsce zamieszkania, to nie ma to wpływu na resztę społeczeństwa. Ale jeśli jest to większa grupa ludzi, to już jest całkiem inna sprawa.
Przyczyny migracji, czyli wędrówki grup ludności mogą być różne:

• ekonomiczne – poszukiwanie lepszych warunków życia (np. migracje z rejonów dotkniętych bezrobociem, ubóstwem),
• polityczne – z powodu prześladowań politycznych, wojen,
• religijne – z powodu prześladowań na tle religijnym.

A czy znasz literacki opis migracji jakiegoś narodu?
Oczywiście, to przecież wędrówka Narodu Wybranego do Ziemi Obiecanej. Izraelici pod przewodnictwem Mojżesza opuścili Egipt i wędrowali przez pustynię aż do ziemi Kanaan. Przyczyna wędrówki – historyczna: niesprawiedliwe traktowanie członków narodu izraelskiego przez władze Egiptu, religijna: nakaz Boga, który ­zawarł Przymierze z Narodem Wybranym. Wszystko to opisane w Księdze Wyjścia Starego Testamentu.

 

Podróże w kosmos

Człowiek zawsze marzył, aby zwiedzić inne planety, a przynajmniej wydostać się poza atmosferę ziemską. Wiek XX przyniósł spełnienie tych marzeń. Do wyścigu o pierwszeństwo w kosmosie stanęły dwa największe mocarstwa – Stany Zjednoczone i Związek Radziecki. W 1961 roku w krótką podróż kosmiczną został wysłany Jurij Gagarin. A w roku 1969 na Księżycu wylądował Neil Armstrong wraz z dwoma innymi kosmonautami amerykańskimi. Armstrong powiedział wówczas: „Ten mały krok człowieka jest wielkim krokiem dla ludzkości”. I miał rację. Podbój kosmosu ma podobne znaczenie jak odkrycia geograficzne w XVI wieku.

 

Wędrówka – poszukiwanie

Odyseusz – najsłynniejszy antyczny wędrowiec. Przez dziesięć lat z woli rozgniewanego Posejdona tułał się po morzach. Chciał powrócić do rodzinnej Itaki, wiele razy był już bliski celu i nagle niespodziewanie na jego drodze stawały nowe przeciwności. Trzeba przyznać, że sporo kłopotów i opóźnień zawdzięczał swym towarzyszom podróży (mimo zakazu rozwiązali worek z przeciwnymi wiatrami, upolowali i zjedli święte krowy Heliosa). Odys wiele razy był kuszony propozycjami osiedlenia się na bardzo ciekawych wyspach (m.in. wpadł w oko nimfie Kalipso). Starał się opierać wdziękom spotykanych kobiet. Wytrwałość została nagrodzona – Odys szczęśliwie powrócił do Itaki.

Wędrówka Narodu Wybranego do Ziemi Obiecanej – opisana w Księdze Wyjścia Starego Testamentu. Naród Izraelitów pod przewodnictwem Mojżesza przemierzał pustynię aż do ziemi Kanaan – krainy mlekiem i miodem płynącej. Najsłynniejsze etapy tej podróży to:

• rozstąpienie się Morza Czerwonego,
• ustanowienie przykazań na górze Synaj,
• wytryśnięcie wody ze skały,
• zesłanie manny i przepiórek z nieba.

Mojżesz doprowadził swój naród do Ziemi Obiecanej, ale w niej nie zamieszkał. Zmarł tuż przed końcem podróży, miał wówczas podobno 120 lat.

Rycerskie wyprawy
Każdy rycerz średniowieczny za punkt honoru stawiał sobie zdobycie sławy na dalekich wyprawach. Rycerze chcieli walczyć ze złem (także tym fantastycznym), bronić słabszych, pokonywać rywali na turniejach i polach bitew.

Krucjaty – święte wyprawy rycerstwa europejskiego przeciwko Saracenom okupującym Jerozolimę, a także przeciwko innym poganom (Maurom w Hiszpanii, niektórym plemionom słowiańskim).

A w literaturze:

• Lancelot i Perceval (Parsifal) – to najbardziej znani rycerze Okrągłego Stołu. Celem ich wędrówki było odnalezienie świętego Graala – pamiątki Ostatniej Wieczerzy. Podobnie jak pozostali rycerze rozpoczęli długą, uciążliwą, samotną podróż. Wielu z poddanych króla Artura już nigdy nie powróciło do zamku Camelot. Ostatecznie świętego Graala odnalazł Lancelot, ale nie odważył się go zabrać – potem kielich… zniknął.

• Don Kichot – XVII-wieczny ubogi szlachcic, który pod wpływem romansów rycerskich postanawia zostać błędnym rycerzem. Wyrusza na wyprawę, giermkiem swym czyni prymitywnego Sancho Pansę. Walczy z urojonymi przeciwnikami. Chce zdobyć sławę wielkiego rycerza, oczyścić świat z wszelkiego zła. Niestety, ludzie nie doceniają jego intencji, traktują go jak szaleńca.

• Bohaterowie Syzyfowych prac – motyw wędrówki jest wpisany w życie dwóch głównych bohaterów – Marcina Borowicza i Andrzeja Radka. Opuszczają rodzinny dom, rozpoczynają samodzielne życie i naukę. Spotykają się w klerykowskim gimnazjum. Jednak każdy z nich inaczej widzi cel swojej wędrówki – dla Radka to jedyna szansa na wyrwanie się z ubogiej wsi. Wie, że może liczyć tylko na własną zaradność. Z kolei Marcin w chwili opuszczenia domu absolutnie nie jest przygotowany do samodzielnego życia. Dorośleje i mężnieje dopiero w Klerykowie, dzięki przyjaźni i trudnym warunkom nauki.

• Dawid Copperfield – kiedy opuszcza rodzinny dom, ma tylko dziesięć lat. Pierwszym etapem jego podróży jest szkoła okrutnego pana Creakle. Następnym – praca w ubogiej dzielnicy Londynu. Ostatni etap Dawid wyznacza sobie sam – postanawia odnaleźć jedyną swoją krewną, ciotkę Betsey.

• Mały Książę – podejmuje wędrówkę, bo nie jest pewien swych uczuć do Róży. Spotyka ludzi dziwnych, najczęściej nieszczęśliwych i bardzo samotnych. Podczas wędrówki zwiedza różne planety, ostatecznie trafia na Ziemię. Tu spotyka go rozczarowanie – okazuje się, że jego Róża nie jest jedyna na świecie. Ale tu też realizuje się cel jego wędrówki – dzięki przyjaźni z lisem dowiaduje się, na czym polega prawdziwa przyjaźń i jak wielkie znaczenie ma w życiu miłość.

• Hobbit – fantastyczny bohater powieści Tolkiena. Wraz z czarodziejem i grupą krasnoludów wyrusza na niebezpieczną wyprawę w odległe góry do siedziby okrutnego smoka Smouga, który zagrabił krasnoludzkie skarby.

O kim jeszcze można wspomnieć?

• O podróżnikach – odkrywcach
  Marcu Polu, Krzysztofie Kolumbie, Vasco da Gamie, Amerigu Vespuccim. Ich plany i podróże początkowo wydawały się niemożliwe do zrealizowania, a przecież ogromnie przyczyniły się do rozwoju cywilizacji.

• O wędrownych artystach – trubadurach, bardach, wagantach. Nie tylko przynosili sztukę do miast, także zapewniali kontakt między różnymi ośrodkami kultury średniowiecznej Europy.

• O Robinsonie Crusoe – bohaterze powieści Daniela Defoe. Wychowany w cywilizacji wiele lat spędził poza krajem, na wyspie wśród dzikiej przyrody, zdany tylko na siebie.

• O Sindbadzie Żeglarzu i Guliwerze – fantastycznych podróżnikach, ciekawych świata, wciąż poszukujących nowych przygód.

 

Wędrówka – tułaczka

Jacek Soplica – po zabiciu Stolnika musiał opuścić Litwę. Był nie tylko zabójcą, ciążył na nim zarzut współpracy z wrogiem. Przez kilkanaście lat nie dawał znaku życia, przysyłał jedynie pieniądze na naukę syna. Walczył w Legionach Dąbrowskiego, wielokrotnie jako emisariusz przedzierał się na Litwę. Był aresztowany i ciężko raniony. Przyjął śluby zakonne i znaczące nazwisko Robak.

Emigranci
Opuścili kraj w obawie przed politycznymi represjami. Zdecydowali się wyemigrować, chociaż wiedzieli, że już nigdy nie będą mogli wrócić do kraju. Nic dziwnego, że stale towarzyszył im smutek i nostalgia.

• Romantyczni poeci – Mickiewicz, Słowacki, Norwid. Większość życia spędzili na emigracji i nigdy nie pogodzili się z tym wyrokiem.

• Hymn (Smutno mi, Boże) Juliusza Słowackiego – najbardziej bolesny dla tułacza jest widok bocianów przypominających rodzinne strony. Ptaki są swobodne, mogą zawsze powrócić do kraju. Emigrant nie może tego zrobić. Piękno przyrody nie zachwyca, przeraża myśl, że ta tułaczka nigdy się nie skończy, że nawet w grobie wędrowiec nie zazna spokoju.

• Moja piosnka II Cypriana Kamila Norwida – wiersz wcale nie jest pogodny jak piosenka. To wyraz tęsknoty i miłości do rodzinnych stron, prostych ludzi, codziennego chleba i… bocianów.

• Józef Skawiński – latarnik z noweli Sienkiewicza. Opuścił kraj po upadku powstania listopadowego. Brał udział w wielu wojnach, podejmował się różnorodnych zajęć, zwiedził prawie cały świat. Ale ciążyło nad nim fatum – nigdzie nie mógł osiąść na dłużej i zaznać spokoju.

 

Powroty

Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej – do takiego przekonania z pewnością dochodziła większość literackich wędrowców. Czy wszystkie powroty były łatwe?

• Odyseusz – bohater Odysei – jego powrót do Itaki wydawał się już niemożliwy. Przez dwadzieścia lat wiele się zmieniło, jedynie Penelopa do końca wierzyła w szczęśliwy powrót męża (i dlatego stała się symbolem małżeńskiej wierności). Odys już nie był młodym, walecznym wojownikiem, ale strudzonym, ciężko doświadczonym żeglarzem. Nic dziwnego, że nikt go nie poznał. Nawet Penelopa musiała uciec się do podstępu, aby sprawdzić, czy przybysz jest jej mężem. Odyseusz musiał również stoczyć walkę z rywalami chętnymi do przejęcia władzy w Itace.

• Biblijny syn marnotrawny – wrócił, aby prosić ojca o przebaczenie. Czuł się upokorzony i pełen winy. Nie spodziewał się, że stęskniony ojciec bez wahania wybaczy mu wszystkie grzechy (utratę majątku i dobrego imienia). Przekonał się jednak, że szczera skrucha pomaga rozpocząć nowe, uczciwe życie.

• Jacek Soplica – powrócił jako zupełnie inny człowiek. Ksiądz Robak – tajemniczy emisariusz już wcale nie przypomina szlachcica zawadiaki. Wrócił nie tylko jako polityczny posłaniec, także jako stęskniony ojciec.

A kto nigdy nie powrócił?

• Ikar – wraz z ojcem miał dolecieć do rodzinnych Aten. Niestety, nigdy do nich nie dotarł. Zginął z własnej winy. Runął do morza, które od tej pory nazywane jest jego imieniem.
• Mały Książę – nie wiadomo, czy powrócił na swoją planetę, czy po prostu umarł ukąszony przez żmiję.

 

„Wędrówką życie jest człowieka” – wędrówka w poezji

• Odys Leopold Staff) – życie człowieka, tak jak wyprawa Odyseusza, pełne jest niebezpieczeństw i niespodziewanych zdarzeń. Mimo to każdy z nas – tak jak antyczny podróżnik – nie zważając na przeciwności, wytrwale dąży do celu, nawet gdyby ostatecznie okazał się on inny od planowanego. Bo przecież każdy marzy o innej Itace.

• Wędrówką życie jest człowieka (Edward Stachura) – życie człowieka jest jak długa podróż. Nie wiadomo tylko, jaki jest jej cel. Czy będzie to szczęśliwa podróż, czy samotna tułaczka? Ważne jest jednak, aby stale iść, nie poddawać się, nie zatrzymywać.

• Prośba o wyspy szczęśliwe (Konstanty Ildefons Gałczyński) – każdy człowiek inaczej wyobraża sobie swoje szczęśliwe wyspy, swoją własną arkadię – krainę wiecznego szczęścia. Otoczenie przyrody, wieczna wiosna, a obok ukochana osoba – tak widział to poeta.

• Modlitwa Pana Cogito – podróżnika (Zbigniew Herbert) – wiersz podziękowanie za różnorodność świata, za możliwość poznania wielu uczciwych, zwykłych ludzi i wielu wyjątkowych, pięknych miejsc. Pan Cogito zwiedził prawie cały świat – w tej podróży odkrył mądrość, harmonię przyrody, która od wieków kieruje się tymi samymi prawami. Spotkał ludzi, którzy te prawa rozumieją i zgodnie z nimi żyją. Dzięki temu osiągają prawdziwe, spokojne szczęście.

• O dwu nogach Pana Cogito (Zbigniew Herbert) – Pan Cogito jest dziwnym podróżnikiem. Jedną nogę ma zdrową i krzepką jak Sancho Pansa. Drugą – chudą i żylastą jak Don Kichot. Lewa noga idzie szybko i pewnie, lubi tańczyć i podskakiwać. Prawa dumna i szlachetna wybiera najniebezpieczniejsze szlaki. Dokąd zawędruje na tak różnych nogach?

Mityczni wędrowcy i zdobywcy

• Tezeusz – zgładził na Krecie zamkniętego w labiryncie potwora Minotaura, dzięki pomocy zakochanej w nim Ariadny. Uwolnił tym samym Ateny od daniny wciąż składanej potworowi z żywych ludzi. Mimo że był pogromcą Minotaura i radził sobie z wieloma niebezpieczeństwami, skończył tragicznie, strącony ze skały.

• Jazon – bohater mitologiczny, organizator słynnej wyprawy Argonautów (nazwa od statku Argo), w której brali udział m.in. Tezeusz, Orfeusz i Herakles. Była to wyprawa po złote runo do Kolchidy, bohaterowi zlecił tę niebezpieczną podróż stryj, król Pelias, licząc na śmierć chłopaka. Jednakże Jazon dzięki miłości czarodziejki z Kolchidy – Medei – zdołał zdobyć złote runo. A jednak zdobywca nie miał beztroskiego życia. Żona Medea pomogła mu za pomocą czarów zgładzić stryja i Jazon wcale nie zdobył przez to władzy, lecz został wygnany, a na wygnaniu zakochał się w Kreuzie i porzucił Medeę. Pod wpływem zemsty czarodziejki zdarzyło się wiele nieszczęśliwych wypadków. Jazon zginął poraniony szczątkami swego statku Argo, gdy zasnął w jego cieniu. Zniknęły dawna sława i szczęście zdobywcy.

 

Motyw podróży w literaturze

Starożytność
Najbardziej znany podróżnik to Odyseusz. Wędrował też Edyp (mit rodu Labdakidów). Powód: ucieczka przed przeznaczeniem. Niestety, i tak go dopadło.

Średniowiecze
Podróżowali trubadurzy, bardowie, truwerzy – wędrowni artyści. Występowali na jarmarkach, na dworach możnych. Na drodze można też było spotkać rycerza, który wyruszył w świat w poszukiwaniu przygód i sławy (oraz zarobku).

A największe wyprawy średniowieczne to oczywiście rycerskie krucjaty – święte wyprawy przeciwko muzułmanom okupującym Jerozolimę, a także przeciwko innym poganom (m.in. niektórym plemionom słowiańskim).

Wiek XVI renesans
To epoka wielkich odkryć i odważnych podróżników. Ale nie trzeba być Kolumbem, aby udać się w podróż. Artyści jeżdżą w poszukiwaniu przychylnych (i bogatych) mecenasów, młodzież z bogatych domów udaje się na studia do europejskich miast.

Wiek XVIII
To właśnie w oświeceniu powstają powieści o Guliwerze i Robinsonie Crusoe. Autorom i czytelnikom marzą się dalekie, niebezpieczne wyprawy do fantastycznych krain.

Wiek XIX romantyzm
Niestety, w tym okresie wielu Polaków zostało zmuszonych do wyjazdu z ojczyzny. Przykład – wielka emigracja po powstaniu listopadowym. Inna sprawa, że romantyczni poeci lubili podróżować – samotne wędrówki po świecie były źródłem natchnienia.

i pozytywizm
To wiek pary i elektryczności – pociągiem podróżuje się szybciej niż powozem.
Rozwija się prasa, wzrasta też zapotrzebowanie na korespondentów z różnych stron świata. Henryk Sienkiewicz publikował swoje Listy z Afryki i Listy z podróży do Ameryki. Napisał też powieść o podróży dwojga dzieci – W pustyni i w puszczy.

Wiek XX
Środków transportu całe mnóstwo – pociągi, samochody, samoloty. Czemu więc nie pomyśleć o lotach w kosmos?
A w literaturze:
Podróżujemy w krainy fantastyczne (Tolkien, Sapkowski) i w jak najbardziej realne (reportaże Kapuścińskiego).

 

W których utworach literackich opisywana jest podróż?

Odyseja
Opis dziesięcioletniej morskiej podróży Odysa. Z woli rozgniewanego Posejdona tułał się po morzach i stawiał czoło przeróżnym stworom. Dzięki swojej wytrwałości, przebiegłości, miłości do rodzinnej Itaki, a także dzięki przychylności bogini Ateny Odys osiągnął zamierzony cel.
Po dwudziestu latach (10 lat wojny trojańskiej i 10 lat podróży) powrócił do Itaki i do wiernej żony Penelopy.

Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu
Celem podróży Parsifala, Lancelota i wielu innych rycerzy było odnalezienie legendarnego świętego Graala – kielicha, pamiątki po Ostatniej Wieczerzy Chrystusa. Większość rycerzy nie powróciła już do zamku Camelot – zginęli w walce. A świętego Graala odnalazł Lancelot, chociaż nie odważył się go zabrać.

Don Kichot
XVII-wieczny ubogi szlachcic postanowił zostać błędnym rycerzem. Wyruszył w podróż, aby bronić słabszych i walczyć z niesprawiedliwością. Atakował urojonych wrogów, zyskał opinię wariata. Wiernie towarzyszył mu giermek Sancho Pansa.

Dawid Copperfield
Historia dziesięcioletniego chłopca, który poszukiwał bezpiecznego domu. Z woli okrutnego ojczyma musiał ­pracować w Londynie. Dawid rzucił pracę i wyruszył do Dover – tam, gdzie mieszkała jego ciotka Betsey.

Pan Tadeusz
Podróżował Jacek Soplica i ta podróż (a właściwie banicja) zupełnie go zmieniła. Z porywczego zabijaki stał się pokornym mnichem.

Latarnik
Józef Skawiński to nieszczęśliwy, samotny tułacz – polski emigrant, uczestnik powstania listopadowego. Bezskutecznie poszukiwał spokojnego miejsca na ziemi. Był w wielu krajach, podejmował się przeróżnych prac, na przemian bogacił się i ubożał. Jednym z etapów jego życiowej podróży była latarnia morska w Aspinwall. Niestety, tam również długo nie zagrzał miejsca.

Mały Książę
Mały Książę wyrusza w podróż po planetach w poszukiwaniu przyjaźni i odpowiedzi na wiele nurtujących go pytań. Czy osiągnął zamierzony cel? Chyba tak. Przekonał się, że bardzo kocha swoją Różę i poznał smak prawdziwej, mądrej przyjaźni.

Hobbit, czyli Tam i z powrotem oraz Władca Pierścieni
Hobbit… to opis wędrówki hobbita i grupy krasnoludów przez baśniowe krainy. Cel – siedziba okrutnego smoka Smauga, który zagrabił krasnoludzkie skarby. Podróż jest naprawdę niezwykła, bo spotkać w niej można olbrzymie pająki, groźne gobliny, okrutne trolle.
A ulubiona przez wszystkich miłośników fantasy trylogia Tolkiena, czyli Władca Pierścieni, to także zapis niezwykłej podróży. Główny wędrowiec to hobbit Frodo – powiernik niezwykłego pierścienia. Jego zadaniem jest zniszczenie pierścienia w ogniu Mordoru, twierdzy złego Saurona.

Przypadki Robinsona Crusoe
Trafił na bezludną wyspę i nauczył się, jak radzić sobie w buszu.

Podróże Guliwera
Guliwer był lekarzem, który odbył niezwykłą podróż – m.in. odwiedził krainę liliputów, który traktowali go jak olbrzyma i krainę olbrzymów, dla których był liliputem.

 

Szerokiej drogi!

Skąd to powiedzenie?
Z życia codziennego. Tak życzymy kierowcom, mając nadzieję, że nic złego im się po drodze nie przytrafi. Droga ma być szeroka, aby nie doszło na niej do kolizji.

Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu
Tak uważano w czasach starożytnego imperium rzymskiego. Rozrastając się, imperium rzymskie potrzebowało dobrych szlaków komunikacyjnych. Na tyle solidnych, aby wędrować mogła po nich armia. I drogi takie zostały zbudowane – szerokie, z kamienia. Były tak mocne, że wiele z nich przetrwało do dziś. A wszystkie zbiegały się w jednym punkcie – w Rzymie.

Dziś posługujemy się tym wyrażeniem, kiedy chcemy powiedzieć, że różnymi sposobami można dojść do tego samego celu.

Krucjaty – wyprawy w stronę Jerozolimy
W średniowieczu powstała wyjątkowa idea: ratujmy święte miasto Jerozolimę przed okupującymi ją Saracenami (czyli wyznawcami islamu)! I rycerstwo całej Europy organizowało wyprawy krzyżowe (czyli właśnie krucjaty). Dużo rycerzy zginęło, sporo miast zostało po drodze zniszczonych (bo celem wielu rycerzy było nie tylko ocalenie Jerozolimy, także zdobycie łupów). W krucjatach brali też udział zwykli ludzie, a nawet dzieci (słynna i bardzo tragiczna była krucjata dziecięca z 1212 r.). Efektem krucjat było założenie zakonów rycerskich: templariuszy, joannitów oraz Krzyżaków – tych samych, z którymi walczyliśmy pod Grunwaldem. Skąd się wzięli w Polsce? Krucjaty były kierowane nie tylko w stronę Jerozolimy, także przeciwko innym poganom (Maurom w Hiszpanii, plemionom bałtyckim).

„A droga wiedzie w przód i w przód”
To słowa z Władcy Pierścieni. Cytat dobrze znany wszystkim miłośnikom fantasy i Tolkiena w szczególności. Drużyna Pierścienia, skupiona wokół hobbita Froda Bagginsa, przemierza ogarnięte wojną z Mordorem Śródziemie. A ich trudna, niebezpieczna droga ciągle wiedzie w przód i w przód. Zawrócić z niej nie mogą, pójść na skróty też nie.

Droga Narodu Wybranego
Opisana została w Księdze Wyjścia w Starym Testamencie. Izraelici pod przewodnictwem Mojżesza przemierzali pustynię aż do ziemi Kanaan – „krainy miodem i mlekiem płynącej”. Najsłynniejsze etapy tej podróży to rozstąpienie się Morza Czerwonego, ustanowienie przykazań na górze Synaj, zesłanie manny i przepiórek z nieba.

 

Jak pisać o podróży?

Podróż to całkiem prawdopodobny temat testu humanistycznego. Lubią go egzaminatorzy – bo łatwo wpleść zagadnienia z architektury, sztuki, historii. A jakie wypracowanie może pojawić się na teście, którego motywem przewodnim będzie podróż?

Zwróć uwagę na tematy (takie mogą pojawić się na egzaminie)

• Podróże kształcą. Czy zgadzasz się z tym potocznym stwierdzeniem?
• „Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej”. Opisz bohatera literackiego lub historycznego, który mógłby podpisać się pod tym przysłowiem.
• „Twoje serce jest tam, gdzie twój skarb. I musisz ten skarb odnaleźć, aby mogło nabrać prawdziwego sensu wszystko, co do tej pory odnalazłeś na swej drodze”. Rozwiń myśl Paula Coelho, wyjaśniając, co może być skarbem dla współczesnego człowieka.
• Dotarliśmy do krainy, o której nie słyszał żaden człowiek… Dokończ opowiadanie.
• Wędruję, żeby poznać samego siebie. – Wywiad z bohaterem literackim.
• Napisz reportaż z podróży do nieistniejącej krainy.

 

Ważne! Niezależnie od tego, jaką formę przybierze Twoje wypracowanie, jeśli piszesz o podróży, musisz pamiętać:

• O przedstawieniu osoby podróżnika, np.
  • dziecko
  • żołnierz
  • poszukiwacz
  • banita
  • emigrant

• O przedstawieniu przyczyny podróży, np.
  • banicja
  • emigracja
  • chęć przeżycia przygód
  • chęć pobicia rekordu
  • odnalezienie ukochanej osoby

• O określeniu efektu podróży (jeśli taki już nastąpił), np.
  • zmiana charakteru wędrowca
  • odkrycie kolejnej krainy
  • poznanie wyjątkowej kultury
  • odnalezienie skarbu lub własnego miejsca na ziemi

• O opisie miejsc, krain, które znajdowały się na trasie wędrówki, np.
  • fantastyczne krainy zamieszkane przez niezwykłe stwory
  • krainy rzeczywiste, geograficzne
  • miejsca znane z literatury (np. wyspa Robinsona, Soplicowo, planeta Małego Księcia)

 

Gatunki literackie związane z podróżami

• Reportaż – sprawozdanie z wydarzeń, których autor był bezpośrednim świadkiem lub uczestnikiem.

• Dziennik podróży – zapiski z podróży pisane z dnia na dzień zawierające dokładne opisy widzianych miejsc i obyczajów panujących w odwiedzanych krajach.

• List z podróży – sprawozdanie z podróży napisane w formie listów nadsyłanych przez autora do redakcji czasopisma. Najbardziej znane: Listy z podróży do Ameryki i Listy z Afryki Henryka Sienkiewicza.

 

Porównaj. Ta sama podróż w trzech formach

W reportażu

Jest połowa stycznia. Mróz ani trochę nie zelżał. Na drzewach ogromne czapy śniegu. Wygląda to wszystko bajecznie, ale bajką nie jest. Po godzinie marszu czuję, jak drętwieją mi palce. Oglądam się na resztę grupy. Wszyscy idą w milczeniu, mocno przytupując. Jak najmniej mówić, chronić gardło przed mrozem. Porozmawiamy na górze. Spoglądam przed siebie. Ostre, zimowe powietrze zapewnia wspaniałą widoczność. Niewielka stromizna, zalesiony stok, a na jego szczycie wielki maszt telewizyjny. Gdyby nie ten brzydki, metalowy szkielet, można by pomyśleć, że przenieśliśmy się w czasy średniowieczne i oto jesteśmy grupą pątników, którzy zmierzają do klasztoru.

– O, żesz ty! – moje rozmyślania przerwał okrzyk jednego z towarzyszy. To Krzysiek wpadł aż po pas w śniegową zaspę. To minus wędrowania po śniegu. Nigdy nie wiesz, co znajduje się pod spodem i czy pokrywa śniegowa utrzyma twój ciężar. Krzysiek już się wygrzebał, otrzepuje spodnie. Grupa rusza dalej. Dziś jeszcze przed nami Święty Krzyż, potem Łysica.

W dzienniku podróży

16 stycznia.
Dzisiejszy cel – Święty Krzyż i Łysica. Wędrujemy po ośnieżonych polach. Milczymy, bo na takim mrozie trudno cokolwiek mówić. Największą przeszkodą są olbrzymie zaspy, w które co chwila wpada któryś z członków wyprawy. Humory dopisują. Zdrowie jak na razie także.

W liście z podróży

Kto nie wędrował kilka godzin przez zaśnieżone pola w samym środku bezlitosnej zimy, ten nie może sobie wyobrazić, jak wielką radością jest kubek gorącej herbaty i wieczór przy piecu. Kiedy zdecydowałem się przyłączyć do drużyny harcerzy z Błękitnego Szczepu Dzieci Gór, nie wiedziałem, na co się narażam. Już trzeci dzień spędzamy razem, a ja nadal z trudem nadążam za przewodnikiem. Choć dziś to nie ja byłem największym pechowcem. Krzysiek, miły rudzielec sypiący dowcipami jak z rękawa, już po dwóch godzinach marszu wpadł po pas w zaspę.

 

Związki frazeologiczne

• Komu w drogę, temu czas – kto zamierza wyruszyć w podróż, nie powinien zwlekać.
• Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej – po każdej podróży dobrze jest odpocząć w domowym zaciszu.
• Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu – starożytni Rzymianie zbudowali system solidnych, trwałych dróg. Wszystkie one prowadziły do Rzymu. Dziś w znaczeniu: cokolwiek byś zrobił, i tak Twoje działania będą miały ten sam efekt.
• Podróże kształcą – każda podróż może czegoś nauczyć.
• Pójść, gdzie oczy poniosą – podróżować bez celu.

„Wędrówką (…) życie jest człowieka”
Można tak uważać, prawda? Bo w czasie wędrówki poznajemy różnych ludzi, rozmaite miejsca. Czasem jesteśmy zmęczeni, a czasem pełni energii, szczęśliwi. I zdarzają się nieprzewidziane sytuacje, ot, choćby wyboje na drodze. I w życiu jest podobnie. Początkiem naszej wędrówki są narodziny, końcem śmierć. O tym, że życie jest wędrówką, pisało wielu poetów.

Określenia przydatne przy opisywaniu wrażeń z podróży

ocena pozytywna

• niezwykłe miejsce
• zapierający dech w piersiach widok
• piękny, fantastyczny krajobraz
• wyjątkowe miejsce
• urzekający zakątek
• piękna okolica

ocena negatywna

• przeciętny widok
• nudny, jednostajny krajobraz
• odrażające miejsce
• przerażający widok
• nieciekawe miejsce

słowa związane z podróżowaniem

• wędrować
• przemierzać
• zmierzać
• poszukiwać
• docierać
• odkrywać
• ywiedzać

Podróż może być:

• trudna,
• niebezpieczna,
• uciążliwa,
• samotna,
• żmudna,
• wyczerpująca,
• pouczająca,
• szczęśliwa,
• odkrywcza,
• niecodzienna,
• symboliczna.

Inaczej o podróżniku:

• wędrowiec,
• wagabunda,
• obieżyświat,
• globtroter,
• tramp,
• piechur,
• pielgrzym.

Określenia ­niepochlebne:

• włóczęga,
• powsinoga,
• łajza,
• łazęga.

Zapamiętaj określenia!

• Emigrant – człowiek wyjeżdżający z ojczystego kraju i udający się do innego.
• Imigrant – człowiek przyjeżdżający do innego kraju w celu osiedlenia się.
• Reemigrant – człowiek powracający z emigracji.
• Repatriant – osoba powracająca do ojczystego kraju, najczęściej po zmianie granic politycznych.

 

Minikonspekt wypracowania

Wędrówka po miejscach znanych Ci z tekstów kultury

I. Teza:
Gdybym mógł podróżować po miejscach, które poznałem dzięki tekstom kultury…

II. Fascynująca możliwość!
Wystarczy wymieniać wymarzone ciekawe, fantastyczne miejsca z filmu, obrazów, lektur. Na przykład:

• Powtórzyć lot Ikara. Zobaczyć ziemię z lotu ptaka – ale nie zbliżać się ku słońcu.
• Przepłynąć jak Odys między Scyllą a Charybdą.
• Przejrzeć planety w naszym Układzie Słonecznym – na wzór Małego Księcia.
• Wejść w krainę baśni – jak słynny ostatnio Shreck.
• Jak Guliwer zobaczyć krainę Liliputów i Olbrzymów.
• Jak Kolumb odkryć zupełnie nowy ląd.
• W średniowiecze – w świat odmalowany na miniaturach braci Limbourg.
• Do Nibylandii – jak Piotruś Pan.

III. Ciekawe uatrakcyjnienia pracy

Gdzie nie chciałbym zajrzeć?

• Do świata wojny.
• Do biednej wsi XIX wiecznej.
• Na bezludną wyspę jak Krusoe.

IV. Wnioski końcowe
Taka podróż może odbyć się tylko w wyobraźni. Ale za to wszystko może się w niej zdarzyć i nic nie kosztuje.

 

Cytaty

Każdy z nas jest Odysem,
Co wraca do swej Itaki.
Leopold Staff

Pewnego dnia
wyjdę z domu o świcie,
tak cicho,
że nawet się nie zbudzicie.
I pójdę,
i będę wędrować po świecie,
i nigdy mnie nie znajdziecie.
Danuta Wawiłow

Święty kurz na drodze
Święty kij przy nodze
Święte krople potu
Święte wędrowanie.
Edward Stachura

Jutro popłyniemy daleko,
jeszcze dalej niż te obłoki,
pokłonimy się nowym brzegom,
odkryjemy nowe zatoki.
Konstanty Ildefons Gałczyński

 

Praca domowa

Podaj:
a) pięć wyrazów bliskoznacznych do wyrazu „podróż”.
b) Trzy związki wyrazowe dotyczące podróży.
c) Pięciu literackich podróżników.
d) Trzech współczesnych polskich podróżników, którzy sięgnęli po pióro i spisali swoje przeżycia związane z podróżami.

Odpowiedzi

a) Podróż – droga, wojaż, eskapada, pielgrzymka, wędrówka, wycieczka, wyjazd, wyprawa. Przestarzałe: ekskursja lub peregrynacja.

b) Być w podróży, odbywać podróż, wojażować, bezkresna podróż.

c) Podróż to jeden z najstarszych motywów literackich.
Podróżowali:
– Argonauci – 50 greckich bohaterów, którzy wyruszyli do Kolchidy po złote runo. Wyprawą dowodził Jazon.
– Rycerze Okrągłego Stołu (Lancelot, Parsifal, Tristan, Gawain, Galahad) oraz Król Artur, czyli poszukiwacze świętego Graala.
– Odyseusz wracający do domu przez 10 lat po wojnie trojańskiej.
– Sindbad Żeglarz.
– Guliwer.

d) Beata Pawlikowska, Wojciech Cejrowski, Marek Kamiński.

 

Sprawdzian

Niech cię nie niepokoją
Cierpienia twe i błędy.
Wszędy są drogi proste,
Lecz i manowce wszędy.

O to chodzi jedynie,
By naprzód wciąż iść śmiało,
Bo zawsze się dochodzi
Gdzie indziej, niż się chciało.

Zostanie kamień z napisem:
Tu leży taki a taki.
Każdy z nas jest Odysem,
Co wraca do swej Itaki.

Leopold Staff, Odys

1. Co oznaczają wymienione w wierszu manowce i drogi proste?

A. Manowce symbolizują zmęczenie, a proste drogi odpoczynek.
B. Manowce oznaczają błędy, jakie popełniamy w życiu, natomiast proste drogi to dobre wybory.
C. Proste drogi są symbolem wiary, manowce zwątpienia.
D. Proste drogi oznaczają dobroć, a manowce zło.

2. Wytłumacz słowa: „Ka¿dy z nas jest Odysem, co wraca do swej Itaki”.

3. Jakie jest znaczenie słowa Itaka w wierszu Leopolda Staffa?

A. Itaka to ojczyzna Odyseusza.
B. Itaka to marzenie, którego nie można zrealizować.
C. Itaka to miejsce, do którego każdy z nas podąża.
D. Itaka to coś, przed czym nie ma ucieczki.

4. W którym wersie podmiot liryczny zwraca się wprost do odbiorcy?

A. W 1.
B. W 5.
C. W 7.
D. W 9.

 

Ryszard Kapuściński napisał dzieło życia: książkę o Afryce zatytułowaną „Heban”. Pierwszy raz pojechał tam w roku 1957, potem jeździł wielokrotnie, w sumie mieszkał kilka lat. Mieszkał – to dużo powiedziane. Nie oglądał z zewnątrz, ale współobcował, dzielił los. Dowiedział się o życiu rzeczy niebywałych. Poznał ludzi rzuconych w ekstremalnie trudne warunki i przyjmujących los z godnością, spokojem, nawet z dumą. Poznał też takich, którzy byli wcieleniem diabła. Dwoistość natury ludzkiej objawiała się tam jaskrawie. Próbował ją zrozumieć. Zobaczył na własne oczy, sprawdził własnym ciałem, wrażliwością, czym jest Afryka, rozległa, różna, trudna do objęcia, tajemnicza. „Heban” jest dziełem o tamtym życiu, odkrywanym przez autora dziesięcioleciami, często za najwyższą cenę swojej choroby, niebezpieczeństwa, śmierci.
Czapki z głów, panowie!
(…)
„Heban” jest przede wszystkim książką o ludziach, bo oni są największą tajemnicą i wartością Afryki. Autor napisał to wprost w krótkim wstępie: „Nie jest to książka o Afryce, lecz o kilku ludziach stamtąd, o spotkaniach z nimi, czasie wspólnie spędzonym. Ten kontynent jest zbyt duży, aby go opisać. To istny ocean, osobna planeta, różnorodny, przebogaty kosmos. Tylko w wielkim uproszczeniu, dla wygody mówimy: Afryka. W rzeczywistości, poza nazwą geograficzną, Afryka nie istnieje.

5. Powyższy tekst to przykład:

A. reportażu,
B. opowiadania,
C. recenzji,
D. sprawozdania.

6. Wtrącone zdanie „Czapki z głów, panowie!” to wezwanie do:

A. zachowania spokoju,
B. większego luzu,
C. zachowania powagi,
D. okazania szacunku.

7. Do czego Ryszard Kapuœciñski nie porównał Afryki?

A. Do buszu.
B. Do oceanu.
C. Do kosmosu.
D. Do osobnej planety.

8. Wskaż właściwy komentarz do zdania: „Nie jest to książka o Afryce, lecz o kilku ludziach stamtąd, o spotkaniach z nimi, czasie wspólnie spędzonym”.

A. Zdanie to wypowiedział Ryszard Kapuściński na spotkaniu z dziennikarzami.
B. Autorem tej opinii jest Helena Zaworska.
C. Zdanie, autorstwa niewymienionego z nazwiska krytyka literackiego, jest fragmentem wstępu do „Hebanu”.
D. Zdanie, autorstwa Ryszarda Kapuścińskiego, jest fragmentem wstępu do „Hebanu”.

Zobacz:

Podróż – jak o niej pisać

Podróżnicy

Fantastyczna podróż w mojej wyobraźni. (Opowiadanie)

Podróż – motyw literacki

Jak pisać o podróży i wędrówce