Mity, zanim je spisano, długo istniały w formie ustnie przekazywanych opowieści. Krążyły wśród ludzi i często zmieniały swoją postać. Można spotkać różne wersje mitu, a żadna z nich nie będzie mniej czy bardziej prawdziwa od innych. Jednak niektóre są bardziej popularne, a inne mniej. W przypadku Edypa istnieje na przykład wersja, według której po narodzinach rodzice zamknęli go w skrzyni i wrzucili do morza, wychowywał się zaś nie w Koryncie, a w Sykionie.


Znaczenie postaci

Edyp to jedna z najważniejszych postaci kultury. Symbolizuje odwieczne pragnienie człowieka – ucieczki przed własnym losem. Jest także przykładem tragizmu tegoż losu, którego nie można uniknąć. Postać ta zawsze frapowała badaczy, którzy odnajdywali w niej różne archetypiczne cechy – np. od imienia tego bohatera pochodzi nazwa kompleksu Edypa, czyli nieświadomego pociągu seksualnego wobec własnej matki, cechującego większość chłopców i młodych mężczyzn.


Charakterystyka bohatera

  • Imię: Edyp (z gr. Oidipous, co znaczy „opuchłonogi”).
  • Rodzina: prawdziwi rodzice – Laos i Jokasta, przybrani rodzice – król Koryntu Polybos i jego żona Merope, dzieci – synowie Polinejkes i Eteokles oraz córki Antygona i Ismena.
  • Wygląd: Jan Parandowski historię Edypa zmieś­cił na trzech stronach. Czy na podstawie takiego krótkiego opisu wydarzeń można wnioskować o wyglądzie i cechach bohatera? Kojarząc klasyczne rzeźby męskich postaci z doskonale i harmonijnie rozwiniętymi mięśniami, można przypuszczać, że tak właśnie wyglądał Edyp – królewski syn.
  • Znaki szczególne: być może miał opuchnięte lub nieco zniekształcone stopy – gdy był niemowlęciem, rodzice przekłuli je żelaznymi kolcami.
  • Mocne strony: mądry, sprawiedliwy, honorowy, inteligentny.
  • Słabe strony: zapalczywy, skłonny do bójek, zbyt pewny siebie, pyszny.
  • Charakter: na pewno był inteligentny i dociekliwy, skoro sam wybrał się do wyroczni, aby poznać tajemnicę swojego życia, a poza tym jako jedyny rozwiązał podstępną zagadkę Sfinksa! Z pewnoś­cią był też odważny, a nawet „butny” (określenie Jana Parandowskiego), bo sam jeden porwał się na orszak dworski i pokonał w bójce wszystkich przeciwników. Był człowiekiem honorowym i uczuciowym, przeraziła go przepowiednia, że zabije własnego ojca i zrobił wszystko, żeby do tego nie dopuścić – odszedł z rodzinnych stron. Poruszająca jest rozpacz i ból Edypa, kiedy Tejrezjasz wyjawił mu prawdę o jego zbrodniach.
  • Życiowe wzloty: do nich można zaliczyć narodziny w królewskiej rodzinie, szczęśliwe dzieciństwo w Koryncie, królowanie w Tebach u boku Jokasty.
  • Życiowe upadki: zależą one nie tylko od bohatera, Edyp jest marionetką w rękach Fatum, z którym próbuje walczyć. Tej bezwzględnej sile „zawdzięcza” porzucenie przez prawdziwych rodziców, tragiczne wiadomości z wyroczni delfickiej, odkrycie okrutnej prawdy o własnym ojcobójstwie i kazirodztwie.
  • Smutny koniec: dowiedziawszy się prawdy o swoim losie, Edyp oślepił się i udał na wygnanie. Szczęś­liwie znalazł ukojenie w Kolonie, gdzie zmarł, ale przedtem został oczyszczony z win.

Edypa można scharakteryzować tylko w kontekście jego losów. O czym jest tak naprawdę historia Edypa? Co jest w niej najważniejsze? Dzieje losu Edypa są historią wzlotów i upadków. Wzlotów na najświetniejsze, królewskie wyżyny i upadków na samo dno człowieczeństwa, na dno zbrodni i rozpaczy.

Głównym bohaterem tej historii jest jednak chyba nie sam Edyp, ale Los, Fatum, Przeznaczenie. Edyp jest tylko marionetką w rękach siły wyższej, która decyduje o ludzkich losach. Edyp starał się walczyć z nieodwołalnymi wyrokami Losu, na które został skazany bez żadnej winy z jego strony, walczył bohatersko, ale bezskutecznie. Nie jest ważne jak nazwiemy tę siłę, która decyduje o naszym życiu – Bogiem, Przeznaczeniem, Losem, Gwiazdami, Fatum – pewne jest to, że jej wyroki są nieuchronne i nie da się przed nimi uciec.


Biografia

Edyp urodził się jako potomek królewskiego rodu Labdakidów, ale jego życie nie miało nic wspólnego z bajką o królewiczu. Jego rodzice, aby uniemożliwić spełnienie się przepowiedni, okaleczyli go (przekłuli mu pięty żelaznymi kolcami), związali i porzucili w górach. W tamtych czasach bardzo liczono się z wróżbami i przepowiedniami, a ojcu Edypa, Lajosowi, wyrocznia przepowiedziała, że zginie z ręki syna, który potem ożeni się z własną matką. Całe to okrucieństwo wobec małego synka było próbą zapobiegnięcia zbrodniom. Co dalej się stało z Edypem? Niemowlę nie umarło w górach dzięki litości pasterzy, którzy zanieśli je do Koryntu. Władcy Koryntu nie mieli dzieci i zajęli się nim jak własnym synem. To oni właśnie nazwali go Edypem. Chłopiec nie znał swoich prawdziwych losów i nie czuł się szczęśliwy, ponieważ rówieśnicy nazywali go podrzutkiem.

W końcu udał się do wyroczni delfickiej, aby poznać tę tajemnicę, której nikt nie chciał mu ­wyjawić. Tam poznał straszliwą przepowiednię: dowiedział się, że zabije ojca i ożeni się z własną matką. Gdyby jednak wyrocznia była odrobinę mniej tajemnicza, może udałoby się uniknąć późniejszej lawiny nieszczęśliwych wypadków. Niestety, nie uświadomiła Edypa, kim są jego prawdziwi rodzice. Edyp, wówczas już nastolatek, był dobrym synem i kochał swoich, jak mniemał, rodziców: króla Koryntu Polybosa i królową Merope. Z bólem serca postanowił od nich odejść, aby nie dopuścić do zbrodni ojcobójstwa i kazirodztwa. W drodze spotkał w wąskim wąwozie górskim orszak dworski. Nikt nie chciał ustąpić z drogi, wywiązała się bójka i Edyp zabił pana razem z jego dworzanami. Owym panem był jego biologiczny ojciec – Lajos. Oczywiście, Edyp nie miał pojęcia, co właśnie zrobił i powędrował dalej. Teraz ważną rolę w tej historii odegra Sfinks. Nękał on strasznie Teby i ich nowy władca, Kreon, obiecał królestwo i rękę Jokasty temu, kto uwolni miasto od potwora. Kiedy Edyp rozwiązał zagadkę Sfinksa, ten rzucił się w przepaść.

Zagadka Sfinksa:

Co to za zwierzę, obdarzone głosem, które z rana chodzi na czworakach, w południe na dwóch nogach, a wieczorem na trzech? A oto odpowiedź Edypa: Człowiek chodzi rano, to jest w dzieciństwie na czworakach; gdy urośnie, staje się zwierzęciem dwunożnym; a w starości, która jest życia wieczorem, podpiera się laską, jakby mu trzecia noga przybyła.

Dzięki tej zagadce mogła wypełnić się druga część przepowiedni: Edyp otrzymał rękę własnej matki i władzę w Tebach. Czy to już może koniec tragedii rodu Labdakidów? Edyp i Jokasta byli nawet szczęśliwi, urodziły im się dzieci. Ale nad ich domem i nad całym królestwem wisiała klątwa bogów. Kraj nawiedzały klęski, ziemia nie dawała plonów, zwierzęta się nie rozmnażały, a dzieci przychodziły na świat nieżywe. Wtedy postanowiono wyjaśnić tę dziwną sprawę i wezwano wieszcza – Tejrezjasza.

Kiedy cała prawda wyszła na jaw, Jokasta powiesiła się, a Edyp wykłuł sobie oczy i w żebraczych łachmanach odszedł z rodzinnego miasta. Wkrótce umarł na wygnaniu w Kolonie.


Ważne momenty w życiu bohatera

  • Wyrocznia ostrzega rodziców Edypa, kim będzie ich syn – rodzice porzucają go po urodzeniu.
  • Przepowiednia w Delfach uświadamia mu, jaki ma być jego los – Edyp nie wraca do Koryntu, spotyka na drodze własnego ojca i zabija go.
  • Odgadnięcie zagadki Sfinksa otwiera mu drogę do tebańskiego tronu i małżeństwa z matką.
  • Wyjawienie straszliwej prawdy przez wieszcza Tejrezjasza.


Bohater a inne postacie utworu

  • Polybos – przybrany ojciec Edypa, król Koryntu;
  • Merope – przybrana matka, królowa Koryntu;
  • Lajos – jego ojciec biologiczny ojciec, władca Teb;
  • Jokasta – jego biologiczna matka, ale także żona;
  • Antygona i Ismena – córki;
  • Eteokles i Polinejkes – synowie;
  • Kreon – wuj i szwagier Edypa;
  • Tejrezjasz – to on uświadomił Edypowi jego zbrodnie. Był wieszczem. Sam też miał niezwykłe życie. Najpierw był kobietą, ale pod wpływem czarów stał się mężczyzną. Utracił wzrok, gdy ujrzał w kąpieli nagą Atenę. Zeus podarował mu życie siedmiokrotnie dłuższe niż zwykłych ludzi.


Bohater a inne postacie literackie

  • Antygona – nad jej rodem (Labdakidów) także ciąży Fatum.
  • Józef K. – pozostaje w poczuciu całkowitej bezsilności, usiłuje zrozumieć dziejące się wokół niego zdarzenia, ale bezskutecznie. Złowieszczy los nie daje spokoju bohaterowi Procesu Franza Kafki.


Tematy, przy których można wspomnieć bohatera

  • podróż, pielgrzymka, tułaczka, wędrówka;
  • cierpienie;
  • ludzki los a przeznaczenie;
  • kazirodztwo;
  • ojcobójstwo;
  • kompleks Edypa.

Gdzie przeczytasz o historii Edypa?

  • Mitologia Jana Parandowskiego,
  • Mity greckie Tadeusza Kubiaka,
  • Tragedie Sofoklesa: Król Edyp i Edyp w Kolonie,
  • Dalsze dzieje rodu Labdakidów w Antygonie Sofoklesa.

 

Dzieło

Król Edyp

Autor

Sofokles

Czas i miejsce akcji

Starożytne Teby pod panowaniem Edypa.

Co to za typ bohatera?

  • Edyp to typowy bohater tragedii antycznej.
  • Logiczne jest więc, że to bohater tragiczny.
  • Nad jego rodem – Edyp pochodził ze słynnego rodu Labdakidów – ciążyło Fatum. Dlatego rodzice, przerażeni przepowiednią wyroczni, że syn zabije ojca i poślubi matkę, porzucili dziecko w górach. Straszna przepowiednia wypełniła się jednak – Edyp zabił Lajosa w przypadkowej bójce na drodze i pojął za żonę Jokastę, z którą miał czwórkę dzieci. Nie wiedział, że został adoptowany i ci, których miał za rodziców, wcale nimi nie są. Te straszne zbrodnie – ojcobójstwa i kazirodztwa – popełnił nieświadomie.
  • Obraził bogów przez sam fakt swojego urodzenia – wyrocznia zakazała jego ojcu posiadania potomstwa. Grzech Edypa to także hybris (pycha, przekonanie o własnej czystości i niewinności) – widać ją doskonale podczas śledztwa mającego wskazać człowieka, który przyniósł nieszczęścia Tebom.
  • To bohater skonstruowany wedle założeń zawartych w Poetyce Arystotelesa: wzbudza w widzach i litość (dlaczego tak mądry i szlachetny człowiek cierpi i popełnia nieświadomie straszne wykroczenia wbrew swojej woli?), i trwogę (bo Edyp nie jest ideałem, np. jest zbyt pewny siebie i pyszny). Bohaterowie tragedii antycznej mieli wzbudzać litość i trwogę.

Pojęcia związane z tym bohaterem

  • Hybris – pycha, która prowadzi do zguby bohatera.
  • Katharsis – oczyszczenie wew­nętrzne, które mieli przeżyć widzowie po obejrzeniu tragedii. Dramat musiał wywołać uczucia litości i trwogi.
  • Wina tragiczna – wina niezawiniona.

Edyp symbolizuje:

  • bohatera, którego losem rządzi Fatum,
  • bohatera, który sam wymierza sobie karę (wyłupia sobie oczy i udaje się na tułaczkę),
  • mądrość (rozwiązał zagadkę Sfinksa),
  • typowego bohatera tragedii antycznej.

 

Zobacz:

Edyp – charakterystyka

Król Edyp na maturze

Charakterystyka Edypa na podstawie przytoczonych fragmentów tekstu.

Król Edyp – kartkówka

Edyp jako bohater tragiczny

Król Edyp – winny czy niewinny? Oceń tytułowego bohatera tragedii Sofoklesa.

Król Edyp do prac pisemnych

Porównaj Edypa i Kreona, bohaterów znanych Ci z tragedii Sofoklesa.

Edyp jako bohater tragiczny

Historia Edypa

Król Edyp praca domowa