Rodzaj literacki – epika.
Gatunek – powieść, ale jaka?
Don Kichot z La Manczy ma formę rozbudowanej, wielowątkowej powieści. Różnie można ją zakwalifikować, ma ona bowiem cechy powieści przygodowej, może też być uznana za parodię romansu rycerskiego, a niektórzy dopatrują się w niej powiastki filozoficznej. Bogactwo fabuły umożliwia różne odczytywanie dzieła.
Fabuła – skupia się wokół przygód Don Kichota i jego giermka Sancho Pansy.
Czas wydarzeń – początek XVII w. (od 1605 do 1615 roku).
Miejsca akcji – Mancza, Toboso, rzeka Ebro, wyspa Barataria, Barcelona, Madryt, Jaskinia Montesyna.
Narrator – wszechwiedzący, występuje w 3 osobie, pojawia się w zakończeniu utworu jako Sidi Hamet (tajemniczy czarownik).
Główni bohaterowie są zestawieni na zasadzie kontrastu. Już sam wygląd to potwierdza: Don Kichot podstarzały, wysoki, chudy i kościsty, Sancho zaś gruby, z wystającym brzuchem i krzywymi nogami.
Pozostałe postacie w utworze pojawiają się tylko na chwilę, jest ich około setki. Najczęściej są to przypadkowo spotkani przeciwnicy Don Kichota – kupcy, pasterze, podróżni, których bohater brał za wrogich rycerzy.
DON KICHOT
Poznajemy go jako pięćdziesięcioletniego, niezbyt zamożnego szlachcica osiadłego na własnym gospodarstwie. Głównym zajęciem Don Kichota było czytanie romansów rycerskich. Zajmowało mu to całe dnie i noce, aż w końcu, jak stwierdzili jego sąsiedzi, te historie pomieszały mu w głowie i zupełnie pozbawiły rozumu. Don Kichot postanowił zostać błędnym rycerzem.
Wybrał damę swojego serca – donnę Dulcyneę z Toboso, której honoru miał bronić i walczyć o jej dobre imię. Jak na rycerza przystało, Don Kichot musiał mieć swojego konia. Szkapina, której dosiadł, otrzymała dostojnie brzmiące imię: Rosynant.
Kim właściwie był Don Kichot?
Odpowiedzi jest kilka:
- Człowiekiem, któremu romanse rycerskie odebrały rozum i ze statecznego szlachcica stał się parodią rycerza średniowiecznego.
- Marzycielem, który swój świat zbudował na fikcji poznanej w romansach i nie akceptował istniejącej rzeczywistości.
- Antybohaterem, przerysowanym przykładem średniowiecznego wzorca rycerskiego – pokazywał, kim i czym byli dawni rycerze.
- Samotnym indywidualistą, niemal gotowym wzorem bohatera romantycznego. Zbuntowanym, samotnie walczącym z całym światem.
- Samotnym hiszpańskim rycerzem, kierującym się w życiu wyłącznie szlachetnymi ideami, którego pasją życiową jest niszczenie każdego zła i głoszenie sławy pięknej Dulcynei.
- Samotnym, starym człowiekiem, który postanowił przerwać swoje monotonne i nieciekawe życie na wsi.
- Stoikiem, który swoje życiowe credo zamknął w słowach:
Wiedz, Sancho, że te wszystkie burze, które nami teraz trzęsą, są nieomylnym znakiem, że wkrótce wszystko się wypogodzi i fortuna ku nam się obróci obliczem, boć zarówno szczęście, jak i nieszczęście trwać długo nie może, z czego wynika, że po tak długich nieszczęściach teraz kolej na szczęście!
Ubiór Błędnego Rycerza – Don Kichota z La Manczy:
Rynsztunek, który wiele wieków leżał w kącie i był przeżarty rdzą, był odziedziczony po przodkach. Nie miał hełmu z przyłbicą, ale znalazł blaszany kaptur, do którego dorobił z tektury i sztabek żelaza wszystkie elementy hełmu rycerskiego.
Główne cechy charakteru:
- Honor cenił nade wszystko. Swojemu giermkowi nie pozwalał, by pomagał mu w walce – giermek nie miał prawa, według zasad rycerskich, brać udziału w boju rycerzy.
- Odwaga – walczył z każdym przeciwnikiem, nawet potężniejszym od niego, nie przerażała go liczba wrogów. Bolesne rany, które odnosił w walce, tylko go wzmacniały.
- Wrażliwość, dostrzeganie słabszych – walcząc, nie myślał o sobie, zawsze czynił to dla innych: „Naszym powołaniem jest nieść pomoc słabszym i uciśnionym”.
- Pycha i zadufanie w sobie – nie słuchał nawet życzliwych porad innych osób, kierował się tylko tym, co sam uznawał za słuszne.
SANCHO PANSA
Kim był Sanczo Pansa?
Dość młody chłop mieszkający w sąsiedztwie Don Kichota, jego giermek. Miał na utrzymaniu rodzinę. W swoich działaniach bardzo często kierował się zdrowym rozsądkiem, dzięki czemu ratował wiele razy swojego pana z opresji. Podczas trzeciej wyprawy, na skutek żartu, przez siedemnaście dni pełnił funkcję namiestnika wyspy i doszedł do wniosku, że woli być zwykłym chłopem i rządzić tylko w swojej zagrodzie. Podczas służby zmieniła się postawa Sancho – momentami ten realista ulega fantazjom swojego pana.
Ubiór Sancho Pansy:
Byle jakie łachmany chłopskie, zniszczone nieco przez trudy życia.
Główne cechy charakteru:
- Tchórzostwo – Sancho starał się unikać sytuacji, które mu w jakikolwiek sposób zagrażały; czasami walczył, ale wynikało to z konieczności obrony siebie.
- Przebiegłość – pojawiała się w różnych drobnych zdarzeniach. Sancho wiedział, kiedy należy uciekać. Gdy trafiało się jedzenie, korzystał z niego, ile się dało. Widział szaleństwo Don Kichota, ale nie rezygnował ze służby, mając nadzieję, że może dostanie wyspę.
- Naiwność – Sancho wierzył w wiele opowieści Don Kichota, ufnie podchodził również do ludzi spotykanych podczas wypraw.
- Dobroć – tak naprawdę, giermek martwił się o swojego rycerza, pomagał mu w trudnych sytuacjach, nie potrafił odejść od niego.
I WYPRAWA
Do pierwszej wyprawy Don Kichot przygotował się według wszystkich zaleceń wyczytanych w rycerskich romansach. Postawił sobie jeden ważny cel – musiał znaleźć zamek rycerski, w którym zostanie zgodnie, z obyczajem, pasowany na rycerza. Podczas tej wyprawy poznajemy siłę wyobraźni Don Kichota, któremu przydrożna karczma wydała się zamkiem możnego pana, zaś oberżysta właścicielem zamku. Właściciel karczmy szybko uznał, że Don Kichot jest człowiekiem niespełna rozumu i przyjął zasady gry dziwacznego gościa. Dzięki temu pasowanie na rycerza odbyło się zgodnie z zasadami ustalonymi przez Don Kichota.
Pierwsza wyprawa trwała dosyć krótko i skończyła się nieco boleśnie dla bohatera, gdyż spotkał on na drodze kupców, których uznał za wrogich rycerzy i wyzwał do walki. Jeden ze spotkanych kupców dotkliwie pobił Błędnego Rycerza i zniszczył jego zbroję. To zmusiło go do powrotu do rodzinnej wsi. Jako pasowany rycerz uznał, że musi mieć giermka i tak to los połączył Don Kichota i Sancho Pansę, wieśniaka, który stał się giermkiem.
W czasie nieobecności Don Kichota jego siostrzenica z gospodynią i proboszczem zniszczyli część ksiąg, a pokój, w którym je czytywał, zamurowali. Za sprawcę zniszczeń jego ksiąg rycerskich i zniknięcia pokoju bibliotecznego Don Kichot uznał czarodzieja.
II WYPRAWA
Don Kichot z La Manczy z wiernym giermkiem, Sancho Pansą, wyruszył walczyć ze złem.
Podczas tej wyprawy wydarzyła się najsłynniejsza przygoda Błędnego Rycerza, czyli walka z… wiatrakami. Rycerz i jego giermek ujrzeli na horyzoncie czterdzieści…, no właśnie, Sancho ujrzał czterdzieści wiatraków, a jego pan, Don Kichot, czterdzieści potężnych potworów. Wierny giermek próbował przekonać rycerza, że są to potężne wiatraki, których człowiek nie jest w stanie zniszczyć, ale bez żadnego skutku.
Atak skończył się oczywiście poturbowaniem rycerza, którym troskliwie zajął się wierny giermek. Podczas tej samej wyprawy Don Kichot ujrzał w stadach owiec dwie armie. I tym razem na nic zdały się tłumaczenia giermka. Dzielny rycerz stanął do walki.
Nasz Błędny Rycerz miał też problemy z karczmarzem. „Rachunek” za bezpłatne korzystanie z usług karczmarza zapłacił Sanczo, który nie zdążył na czas uciec z karczmy i został przez pachołków dotkliwie pobity.
Podczas drugiej wyprawy został obdarzony przez swojego giermka przydomkiem Rycerz Posępnego Oblicza. Stało się to wtedy, gdy Don Kichot ruszył do walki z konduktem żałobników, który jawił mu się jako wrogowie zabitego rycerza. Musiał więc go pomścić.
Po tych różnych potyczkach i bojach Don Kichot postanowił wysłać swojego giermka z listem do przepięknej Dulcynei. Poszukaj w książce ten list, by zobaczyć jak w XVII wieku pięknie pisano do wybranek serca.
Przyjaciele Don Kichota: siostrzenica, proboszcz i gospodyni bardzo się o niego martwili, toteż wymyślili szalony podstęp, który miał Błędnego Rycerza przywieść do domu. Nie przewidzieli jednak waleczności Don Kichota, przez którą misterny plan obrócił się przeciwko nim. Musieli oni użyć jeszcze paru forteli, by rycerz wraz z giermkiem wrócili do rodzinnej wsi.
III WYPRAWA
Błędny Rycerz nie słuchał żadnych życzliwych rad domowników i wyruszył na trzecią wyprawę, której celem była nadal walka z niedoskonałością świata, a także dotarcie do wybranki serca, czyli Dulcynei z Toboso.
Trzecia wyprawa dzielnego rycerza i jego giermka znowu obfitowała w niezliczoną ilość niesamowitych zdarzeń. Jednym z ciekawszych było spotkanie z rzekomą Dulcyneą. Otóż, wędrowcy spotkali na drodze w okolicach Toboso trzy wiejskie dziewczyny na osiołkach. Nie były one zbyt piękne, ale Sancho usiłował przekonać Don Kichota, że ta w środku jest wybranką jego serca. Niestety, Rycerz Posępnego Oblicza nie dostrzegł w dziewczynie pięknej donny Dulcynei, gdyż widział, zgodnie zresztą z rzeczywistością, trzy niezbyt urodziwe młode wieśniaczki. Uznał, że skoro Sancho widzi piękne dwórki i jego wspaniałą wybrankę, to znaczy, że on sam padł ofiarą czarownika, który rzucił na niego czar niewidzenia.
Podczas tej wyprawy Don Kichot odbył walkę z Rycerzem Zwierciadła, a także wykazał niezwykłą odwagę, podejmując walkę z lwem, który na szczęście nie miał ochoty opuścić swojej klatki. Dzięki temu zdarzeniu rycerz otrzymał przydomek Lwiego Rycerza.
Ważnym momentem w tej wyprawie było zapuszczenie się w głąb jaskini Montesyna. Duma i brak rozsądku o mało nie doprowadziły Don Kichota do tragedii, gdy wyruszył na zabranej rybakom barce z prądem rzeki Ebro i tylko dzięki odwadze młynarzy nie stracił wraz z Sancho życia.
Dziwnym zrządzeniem losu trafili wędrowcy na książęcy dwór, gdzie wysłuchano ich historii i przyjęto z należnymi Błędnemu Rycerzowi honorami. Książę ustawił swą służbę tak, by okazywała Don Kichotowi należyte rycerzowi honory. Bawiono się ich kosztem wybornie. Don Kichot poznał wspaniały sposób na odczarowanie Dulcynei (3000 batów dla Sancho Pansy!). Ale właśnie na tej wyprawie Sancho został dzięki parze książęcej namiestnikiem na wyspie. Przez siedemnaście dni „namiestnikowania” zrozumiał, że ten urząd nie jest dla niego, że woli być normalnym chłopem i żyć z własną rodziną w swojej chacie.
Gdy Don Kichot wędrował z Sancho, siostrzenica i przyjaciele cały czas szukali sposobu, by zachęcić go do powrotu do domu. Wiedzieli, że zatrzymać go może jakaś walka rycerska, w której Don Kichot przegra i będzie musiał, w ramach zadośćuczynienia, przebywać w domu. W końcu się udało! Niestety, Błędny Rycerz zachorował ciężko, zdążył jedynie napisać testament i odszedł z tego świata, chyba z poczuciem, że wypełnił jakąś ważną misję w swoim życiu.
Zapamiętaj!
- Walka z wiatrakami – walka z czymś nieistniejącym, skazana z góry na przegraną.
- Donkiszoteria – postawa podobna do tej, jaką prezentował Don Kichot. Wzbudzająca śmiech lub politowanie walka z wiatrakami, tj. urojonymi wrogami, symbolizująca nieosiągalne lub nierealne cele.
Słowniczek
- banicja – kara polegająca na wygnaniu z ojczyzny; wygnanie
- olbrzym Bryjareusz, czarodziej Terston, czarodziej Merlin, czarodziej Freston – postacie z romansów rycerskich
- bakałarz – nauczyciel
Zobacz:
Don Kichot – idealista czy szaleniec? Jak oceniasz tę postać?