Rycerz I – Don Kichot z La Manchy
Autor
Miquel Cervantes to postać nietuzinkowa – wcale nie był cichym pisarzem, lecz żołnierzem, walczył dzielnie przeciw innowiercom i zaliczył sporo żołnierskich przygód. W jednej z nich stracił władzę w ręce. Nazwano go wówczas Jednorękim z Lepanto. Później został porwany przez piratów! Ci uczynili zeń niewolnika w Algierze, skąd uciekał kilkakrotnie i kilkakrotnie został złapany. Na szczęście wydano go w końcu za okup, bo inaczej świat nie znałby dziś Don Kichota!
Don Kichot to powieść – arcydzieło XVII w.
Powieść przyniosła pisarzowi sławę nieśmiertelną i zmieniła oblicze literatury. Dlaczego?
Cervantes napisał przecież zwykłą parodię romansów rycerskich. Opowiedział o zubożałym szlachcicu, który przeczytał zbyt wiele książek o rycerzach, od czego pomieszało mu się w głowie. Wyobraził sobie, że sam jest rycerzem. Wyrusza zatem w świat na starym koniu o imieniu Rosynant, w towarzystwie wiejskiego głupka Sancho Pansy, którego uważa za swojego giermka. Don Kichot widzi świat po swojemu – uboga wieśniaczka z Toboso to w jego oczach Dulcynea, dama serca, o której cześć chce walczyć. Jego wrogowie – zastępy olbrzymów – to tak naprawdę wiatraki i stada owiec. Don Kichot dzielnie z nimi walczy – uderza w skrzydła wiatraka – ten jednak zwycięża – kopia się kruszy, rycerz upada poturbowany. Zbiera go wierny Sancho Pansa – ale klęska nie zmienia poglądów Don Kichota. Śmiejmy się z niego! Tylko od wieków nikt się nie śmieje.
Kim jest Don Kichot?
To Cervantes chciał go wyśmiać. Ale stworzył bohatera-legendę. Don Kichot w kulturze Europy wcale nie jest śmiesznym głupcem. Patronuje wszystkim idealistom, zapaleńcom, pragnącym zbawić świat od zła. Wizja Don Kichota: rycerze, olbrzymi, z którymi usiłował walczyć – okazali się symbolami tego, co rzeczywiście istnieje – zła na świecie. Bezradność Don Kichota wobec nich to bezradność ludzi w ciągłej walce ze złem. Wieczna aktywność bohatera – to z kolei heroizm, symbol godności człowieka nieustającego w walce ze złem, choć nie ma większych szans na wygraną. Cervantes myślał może, że popatrzymy na przygody smutnego rycerza oczami realisty Sancho Pansy, ale pomylił się. Świat utożsamił się z Don Kichotem – bo „gdyby nie było pośród nas Don Kichotów, świat by się zawalił”.
Dwa spojrzenia na świat
- Zważcie jegomość – odparł Sancho Pansa – że to, co tam się ukazuje, to nie żadne olbrzymy, ino wiatraki, a to, co się wydaje ramionami, to i skrzydła, które obracane wiatrem, poruszają kamień młyński.
- Zaraz widać – odrzekł Don Kichot – że nie jesteś tego rodzaju przygód zwyczajny.
To są olbrzymy. Jeśli się lękasz, precz stąd i klep pacierze, w czasie gdy ja wdam się z nimi w zaciekłą i nierówną walkę. - https://aleklasa.pl/liceum/c323-bohater-literacki/don-kichot
Potomność pokochała Don Kichota
Jakie elementy tradycji rycerskiej możemy dostrzec w powieści Cervantesa i działaniach Don Kichota?
- Parodystycznie pokazana ceremonia pasowania na rycerza.
- Konieczność posiadania rycerskich atrybutów: starej zbroi, nędznej chabety nazwanej dumnie Rosynantem oraz… giermka, która to rola zostaje narzucona prostemu wieśniakowi.
- Nadanie sobie przez „rycerza” nowego miana – Don Kichota.
- Walka w imię honoru i sławy, duma z wygranych pojedynków, zdobywanie trofeów, np. hełmu wroga, czyli… miedzianej miski!
- Urojone walki z przedstawicielami zła – don Kichot uważa stado baranów za zbrojną armię, a wiatraki za groźne olbrzymy.
- Konieczność posiadania damy serca, którą to rolę nakłada na niczego nieświadomą wiejską dziewoję.
- Warto zaznaczyć, że nie ma w powieści Cervantesa elementów walki za ojczyznę ani w obronie chrześcijaństwa.Wszystkie motywy, charakterystyczne dla etosu rycerskiego, są w powieści ukazane w sposób parodystyczny i groteskowy, taka konwencja służy wykpieniu, wyszydzeniu przejawów błędnego rycerstwa, które w XVII wieku mocno się już zdezaktualizowały.
Przypomnij główne wyznaczniki kodeksu rycerskiego
- hasło: Bóg, honor i ojczyzna
- rycerz średniowieczny to przede wszystkim rycerz chrześcijański, walczący w imię krzyża z poganami,
- dzielność i straceńcza odwaga na polu bitwy,
- lojalność wobec swojego pana i władcy,
- obrona słabszych i pomoc potrzebującym,
- prawość, szlachetność, prawdomówność,
- walka w imię honoru, ale i dla zdobycia sławy oraz rycerskiego rozgłosu.
Hiszpania XVII wieku
- W XVII w. największa z potęg europejskich – stąd płyną statki na podbój świata. Hiszpańscy konkwistadorzy wytyczają nowe szlaki, obejmują nowe kolonie. Arabów nie ma już na hiszpańskiej ziemi.
- Hiszpania staje się potęgą morską i handlową, hiszpańska flota, niezwyciężona Wielka Armada, zwycięża nawet w konkurencji z marynarką angielską. Hiszpanie kolonizują większą część Ameryki Środkowej i Południowej. Bogactwa Nowego Świata wpływają szeroką falą do królewskiego skarbca.
- Hiszpania staje się też bastionem walczącego katolicyzmu i kontrreformacji. Ignacy Loyola zakłada zakon jezuitów, działa też, niestety, święta inkwizycja i płoną masowo stosy z kacerzami.
- Znakiem szczególnym Hiszpanii XVII w. będzie mistycyzm i żarliwość religijna.
- Pod protektoratem królewskim bujnie kwitnie kultura i sztuka. El Greco maluje swoje ascetyczne postaci mistyków, a Velázquez piękne, choć nieco „sztywne” portrety infantki.
- Powstaje nawet nowy nurt poetycki opisujący językiem liryki miłosnej przeżycia mistyczne – nazywamy go gongoryzmem.
- Rozwija się również teatr dworski – Calderon de la Barca wystawia utrzymany w barokowej poetyce iluzji dramat Życie jest snem.
- Owocem najcenniejszym hiszpańskiej literatury jest powieść Miquela Cervantesa Don Kichot. Jest ona uznawana za pierwszą europejską powieść nowożytną i wchodzi do kanonu literatury Starego Kontynentu, a jej bohater staje się wkrótce symbolem niepoprawnego tyleż idealizmu, co szaleństwa
Rycerz II – książę duński, Hamlet
Autor
William Szekspir z pewnością miał genialny umysł i wspaniałą wyobraźnię. Potrafił tworzyć typy śmieszne i tragiczne, potrafił tworzyć pod zamówienie i gust publiki (zwłaszcza królowej Elżbiety), potrafił tworzyć teksty liryczne i monologi, wkładał w nie zaskakujące prawdy o psychice człowieka. Udowodnił – że człowiek wieku XVII i XXI to ten sam człowiek.
Jak na poetę i dramaturga był Szekspir zdumiewająco operatywny – zgromadził fortunę, zaznał sławy… Pochodził z głuchej prowincji – miasteczka Stratford – w którym krzyżowały się uliczki: Świńska, Owcza, Bycza i Kościelna, nie było ono wielkim ośrodkiem kultury. Ale za to obok rósł Las Ardeński… Najprawdopodobniej z teatrem zetknął się Szekspir przez przypadek – musiał opuścić Stratford, bo złapano go na kłusownictwie. Dołączył się do trupy aktorskiej i podążył w kierunku Londynu. Całe szczęście. Bo inaczej nie narodziłby się Hamlet!
Hamlet Szekspira
Książę duński – to też postać-legenda, jedna z najważniejszych w kulturze Zachodu. Tragedia Hamlet należy do najbardziej tajemniczych utworów Szekspira. Po dziś dzień pociąga badaczy. Po dziś dzień jest ambitnym wyzwaniem dla teatrów – rola Hamleta to marzenie i nobilitacja aktora. Wciąż też pokutuje mit, że rola Ofelii przynosi nieszczęście.
A pozornie jest to typowa tragedia zemsty. Książę Hamlet dowiaduje się, że jego ojca zamordowano – królobójcą jest stryj Klaudiusz, który wziął po nim tron i żonę, czyli poślubił matkę Hamleta. Informuje go o tym osobiście sam Duch zabitego ojca! Tokiem normalnego rozwoju wypadków Hamlet powinien pomścić śmierć ojca. Zabiera się do tego, ale… nie działa zbyt aktywnie ani skutecznie. Najpierw prowadzi swoje śledztwo, zastawia pułapkę – słynna scena teatru w teatrze, kiedy to przekupiona trupa aktorska odtwarza zbrodnię na oczach dworu, czego Klaudiusz nie wytrzymuje i wychodzi. Hamlet podsłuchuje, udaje obłąkanego, porzuca Ofelię – i nade wszystko waha się, rozważa, rozmyśla – czego dowodem jest słynny monolog „Być albo nie być…”.
Charakterystyka
- Hamlet jest człowiekiem renesansu – przecież studiuje w Wittenberdze, zna Europę, nowe filozofie.
- Ale jego rozmyślania krążą wobec tematów zgoła barokowych – z czaszką Yoricka w ręku, w monologu, w rozmowie z grabarzami rozważa sprawy życia i śmierci. Pyta o przemijalność, sens tak kruchego życia. Rozmyśla pośród grobów, gada z czaszkami – nie mówiąc o spotkaniu z duchem… To raczej przydarza się mistykom.
- To człowiek bardzo wrażliwy, filozof. Język, słowa przykuwają jego uwagę. „Słowa, słowa, słowa” – poddaje refleksji wartość tego, co mówi ludzkość. Ostatnie jego zdanie to „Reszta jest milczeniem”.
- Hamlet nie może pogodzić się ze złem na świecie – mówi: „Świat wyszedł z orbit – i mnież to los srogi każe prostować jego błędne drogi…”. Czy nie jest po trosze Don Kichotem?
- Hamlet jest bardzo krytyczny – potępi matkę, odrzuci Ofelię, świat nazwie więzieniem i nieplewionym ogrodem. Jest sam. I wydaje się, że chce być sam. Po prostu – wobec najbliższych jest nieczuły jak głaz albo w ogóle ich nie kocha.
- To człowiek w sytuacji tragicznej – jego system wartości popycha go do aktu zemsty – jego natura wzbrania się przed działaniem.
- To człowiek u progu samobójstwa – ale nie zdecyduje się na nie.
- Hamlet jest przebiegły – potrafi uknuć intrygę z teatrem, przewidzieć podstęp Klaudiusza, zabić Poloniusza ukrytego za kotarą.
- „Hamlet jest w pewnym sensie Każdym (…). Każde stulecie widziało swój obraz w postaci bohatera tej sztuki” – to słowa Allardyce’a Nicolla. Czyżby zatem nie wielki indywidualista, a everyman? Ktoś, kto odzwierciedla lęki i niechęć przed działaniem każdego człowieka? Lęk przed śmiercią, zabójstwem, wzięciem na siebie odpowiedzialności?
- Po Hamlecie władzę obejmie Fortynbras. Żołnierz, człowiek konkretny. Herbert w słynnym wierszu przypisuje Fortynbrasowi takie słowa
Reszta nie jest milczeniem ale należy do mnie (…)
Ani nam witać się ani żegnać żyjemy na archipelagach
A ta woda te słowa cóż mogą cóż mogą książę
Anglia XVII wieku
Dwór królowej Elżbiety jest najwspanialszym dworem Europy. Nie ma takiej drugiej królowej – świetnie wykształcona, biegle władająca łaciną. Znakomita w dyplomacji i rządzeniu krajem, wygrywa wojny, knuje intrygi i… opiekuje się sztuką. Szczególnie sztuką teatralną. W jej czasach objawi się światu mistrz dramaturgii – na pewno najwybitniejszy w swojej epoce, według niektórych w ogóle najwybitniejszy po dziś dzień – William Szekspir.
Nie będzie drugiego takiego, choć wypada pochylić czoło przed Johnem Miltonem. John Milton dokona czegoś, o czym wielu marzyło – napisze chrześcijański epos – Raj utracony. Właściwie podyktuje go – bo straci wzrok. Po królowej Elżbiecie bierze władzę król Jakub, Londyn staje się największym miastem Europy – choć londyńczycy brodzą w błocie, a rynsztoki śmierdzą na potęgę. Ale teatr The Globe działa właśnie tu.
Zobacz:
Na podstawie Hamleta lub Romea i Julii przedstaw cechy dramatu szekspirowskiego.
Donkiszotyzm i hamletyzm. Objaśnij postawy, odwołując się do pierwowzorów literackich.