Don Kichot Cervantesa

Lektura w epoce

Stop! To barok! XVII wiek.

Przełom wieków XVI i XVII był dla Europy okresem naprawdę obfitującym w genialne dokonania. Przecież w tym samym czasie działał w Anglii Szekspir – gdyby wówczas przyznawano literacką Nagrodę Nobla, komisja miałaby twardy orzech do zgryzienia. Co ciekawe – Cervantes i Szekspir umarli w tym samym roku – 1616.

Barok w Europie to czas wojen, śmierci, szalejących epidemii. W efekcie dało to:

• powrót do mistycyzmu, religijności, uznania wyższości wiary i Boga nad życiem doczesnym;
• obsesyjne powroty do tematu przemijania (motyw vanitas);
• modę na temat śmierci, czasu, Boga i szatana;
• poszukiwanie nowych form wyrazu w poezji;
• atmosferę niepokoju, dysharmonii, asymetrii w sztuce;
• niezwykle bogate zdobnictwo, nadmiar ozdób, rozbudowaną formę w sztukach plastycznych.

Don Kichot a barok

XVII wiek lubi wracać do czasów średniowiecza, jego mroków, religijności, duchowości.Rycerstwo i błędny rycerz jakby żywcem przeniesiony z wieków średnich to temat główny powieści Cerventesa. Don Kichot zyskał w swoich czasach wielką popularność – głównie dlatego, że pokazał świat wyobraźni, przekształcał rzeczywistość a barok nie był epoką walczącą o realizm w sztuce, w cenie była raczej wizyjność. O tyle Don Kichot
w epokę się wpisuje. Natomiast jest też dziełem głęboko humanistycznym – to człowiek i jego obsesyjna próba walki ze złem świata, idealistyczna wiara w możliwość zwycięstwa dobra nad złem jest tutaj tematem głównym i o tyle Don Kichot wciąż jest renesansowy.

Tytuł

Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manchy – tak to dokładnie brzmi. Tymczasem najczęściej spotkacie się z tytułem Don Kichot. Nic dziwnego – skrót oddaje istotę dzieła – to Don Kichot jest tu najważniejszy. Mancha to rejon w Hiszpanii, dokładnie Kastylii, tu Don Kichot miał swoją posiadłość, stąd wyruszał na swoje wyprawy, tu powracał.

Autor

Miguel de Cervantes – barwna postać hiszpańskiej kultury: nie tylko pisarz, ale również żołnierz, pirat, więzień… Porwany przez piratów omal nie stracił życia – z niewoli wykupiła go matka. Więziony za swoje sprawki w wiezieniu zaczął pisać Don Kichota. Powieść przyniosła mu sławę za życia, nieśmiertelność i stałe miejsce wśród mistrzów europejskiej literatury, ale nie dała mu majątku.

Gatunek

Don Kichot jest pierwszą nowoczesną powieścią hiszpańską, ma cechy romansu rycerskiego, powieści przygodowej, nawet eposu. Jest wielowątkowym dziełem, opiera się o tzw. motyw drogi – że osią akcji jest podróż bohaterów i przygody, które ich spotykają. Charakterystycznym i powielanym później chwytem fabularnym jest zestawienie dwóch kontrastowych postaci jako towarzyszy podroży – tu Don Kichota i Sancho Pansy.

Geneza

Legenda głosi, że Cervantes wymyślił Don Kichota w więzieniu. Stwarzając tę postać, chciał sparodiować rycerskie romanse, pokazać szkodliwość ksiąg na przykładzie zwariowanego szlachcica. Tymczasem bohater przerósł swojego twórcę – stał się symbolem idealistycznej walki ze złem…

 

Don Kichot Cervantesa – sposób na zapamiętanie treści

Don Kichot świetnie nadawałby się na scenariusz animowanego filmu albo komiksu! Osoby, które czują w sobie podobne powołanie, powinny ująć sobie wybrane przygody rycerza w obrazki! Natomiast rysując, filmując, należy pamiętać:

Don Kichot był zwykłym szlachcicem, z Machy. Jego pasją były romanse rycerskie. Pewnego dnia postanowił, że jest rycerzem i musi wyruszyć w świat, by sławić damę swego serca i walczyć ze złem. Ubiera się w strój rycerski i wyrusza na kolejne wyprawy. Wypraw Don Kichota było trzy:

• W pierwszej wędruje sam, w celu odnalezienia prawdziwego zamku – chce bowiem zostać jak należy pasowany na rycerza. Znajduje karczmę, którą bierze za zamek, karczmarz, który uznaje go za obłąkańca dokonuje „pasowania”. Z tej części warto zapamiętać spotkanie z kupcami, których postrzega Don Kichot jako wrogich rycerzy, wdaje się z nimi w bójkę i zostaje pobity.

• W drugiej towarzyszy mu Sancho Pansa – mały, gruby giermek, bo przecież rycerz musi mieć giermka. Najbardziej znane przygody tej wyprawy to walka z wiatrakami, które Don Kichot uznaje za olbrzymy oraz atak don Kichota na stado owiec, bo w jego oczach owieczki stają się oddziałami wrogich wojsk.

• W trzeciej Don Kichot wyprawia się na poszukiwanie swojej damy – Dulcynei z Toboso, walczy z Rycerzem Zwierciadła, walczy z lwem zamkniętym w klatce, wyrusza na szaloną żeglugę rybacka barką. W tej częściistotna jest przygoda Sancho Pansy, który zostaje namiestnikiem księcia na pewnej wyspie – i znajduje tam taką oto mądrość życiową, że dość ma namiestnikowania i najlepiej mu jednak we własnej chacie.

Jak kończy się historia Don Kichota?
Po raz kolejny zmuszony do powrotu do domu rycerz umiera, wcześniej napisawszy testament.

 

Trzy najważniejsze pytania

Co tak niezwykłego stworzył Cervantes w swojej powieści, że wszyscy ją cenią i uważają za arcydzieło?

• Przygody Don Kichota uświadomiły czytelnikom, że świat nie jest taki jednoznaczny – w tym samym przedmiocie jeden widzi stary garnek, a drugi rycerski hełm. Jest to rzecz wyobraźni, umiejętności spojrzenia. Nigdzie nie jest powiedziane, że to realiści mają rację. Marzenie i idealizm stwarza inne obrazy – one też mają prawo istnienia w sztuce, literaturze, w życiu. To – zresztą niechcący – udało się pokazać Cervantesowi.

• Postać don Kichota wzrusza, budzi uśmiech, ale i szacunek. Realista, który nie podejmie walki z wiatrakami, bo widzi, że to wiatrak, nie dorasta rycerzowi do pięt z całym swoim rozsądkiem. Don Kichot ma odwagę marzyć.

• Cervantes wyśmiał don Kichota, stawiając go naprzeciw wiatraków. Nikt jednak nie podjął tego śmiechu, bo my, czytelnicy, nagle zrozumieliśmy, jakie wiatraki stoją nam na drodze i jak mało mamy sił, by je pokonać. A Don Kichot w imieniu nas wszystkich dzielnie próbuje… Chwała mu za to – jego czyn jest heroiczny.

 

Kim, tak naprawdę, jest Don Kichot?

• Szlachcic z Manchy, który uważał się za rycerza, jest przeze wszystkim największym w literaturze idealistą. Jego postawa wyraża się w wierze w szczytne, rycerskie ideały, w dobro, w możliwość zwyciężenia zła na ziemi. Wierzyć to jeszcze nic – Don Kichot wprowadza swoje ideały w czyn. Fantasta, marzyciel, który tak wierzy w swoją rycerskość, że staje się rycerzem – to idealizm, który nie ma sobie równych. A przy tym – Don Kichot jest po prostu dobrym człowiekiem, buntownikiem – protestuje przeciw złu świata – postanawia z nim wałczyć.

• Jest też filozofem-optymistą – o czym świadczą słowa: Wiedz, Sancho, że te wszystkie burze, które nami teraz trzęsą, są nieomylnym znakiem, że wkrótce wszystko się wypogodzi i fortuna ku nam się obróci obliczem, boć zarówno szczęście, jak i nieszczęście trwać długo nie może, z czego wynika, że po tak długich nieszczęściach teraz kolej na szczęście!

 

Jakie przesłanie warto odczytać z powieści?

• Świat widziany oczami ludzi, których uważamy za obłąkanych, nie musi być nieprawdziwy. Czy na naszej planecie nie ma zła, przemocy, krzywdy? Don Kichot tylko inaczej je zobrazował.

• Należy szanować idealizm – uosabia ludzką godność, ludzką walkę ze złem.

• Wyobraźnia, wizja, baśń – to piękne przestrzenie, nie należy pooddawać się tylko realizmowi.

• Lubimy Don Kichota, bo uosabia to, co tkwi w każdym człowieku – marzenia o dobrym świecie. Don Kichot wydaje się czasem dużym dzieckiem – niegodzącym się na dorosły świat. Warto taką postawę w sobie pielęgnować.

 

Don Kichot – błędny rycerz

Kim był?
Nazywał się Kiczano, miał ok. 50 lat. Żył w ubogiej hiszpańskiej wiosce La Mancza. Był niezamożnym szlachcicem – miał maleńkie gospodarstwo, zbroję w opłakanym stanie, zamorzonego konia i chudego, choć rasowego psa. Mieszkał z gosposią, siostrzenicą i jednym parobkiem, który zajmował się gospodarstwem.
Naprawiał krzywdy, walczył ze złem i niesprawiedliwością. Dążył do swojej chwały, a jednocześnie chciał się przyczynić do szczęścia wszystkich ludzi. Niestraszne mu były żadne niebezpieczeństwa.

 

W jakich motywach może się pojawić ta postać?

Idealista, spór idealiści kontra realiści

Idealiści:

• Potrafią marzyć.
• Wiele chcą.
• Pragną korzystać z różnorodności świata.
• Podejmują ciągle nowe wyzwania.
• Nieobce im są przygody.
• Spokój nie dla nich.
• Uparcie walczą o sprawę, w którą wierzą.
• Nic nie jest w stanie ich zniechęcić.
• Są honorowi i uczciwi – to ich broń.
• Uparcie wierzą w sens swoich działań.
• Potrzebują miłości, której uparcie poszukują.

Idealista to po prostu ktoś, kto widzi świat inaczej, a przez to jest samotny i niezrozumiany. Bohater wyrusza w świat, by pomagać nieszczęśliwym ludziom, a zostaje wyśmiany. Dla obrony dobra i szlachetności poświęca życie, ale nikt tego nie docenia – niestety, urodził się nie w tej epoce. Don Kichot to symbol ludzi niezrozumianych przez współczesność, szlachetnych i honorowych idealistów, których kodeks życiowy jest wyśmiewany przez innych.

Błędny rycerz to człowiek poszukujący prawdziwego obrazu świata. Don Kichot był fantastą, ale i buntownikiem, samotnym bojownikiem naprawiającym świat. W ten sposób rycerz stał się ucieleśnieniem odwiecznych ludzkich marzeń i tęsknot za lepszym światem.
Przy okazji warto zadać sobie pytanie: Czyje widzenie świata jest lepsze – realisty czy marzyciela? Kto jest górą: Don Kichot – marzyciel, idealista walczący o słuszne idee czy Sancho Pansa – skrajne przeciwieństwo rycerza – chytry chłop, realista, twardo stąpający po ziemi. Czy idealiści mają szansę we współczesnym świecie?

Szaleństwo
Symptomów szaleństwa było wiele. Bohater samodzielnie zrobił brakujący hełm, a stary, porwany ubiór uznał za najwspanialszą zbroję. Swojego chudego, poranionego, starego konia uznał za rumaka, równie pięknego jak wierzchowce innych znamienitych rycerzy. Wymyślił dla siebie imię Don Kichot z La Manczy, gdyż wydawało mu się, że jest ono piękne i dostojne, swojemu koniowi nadał zaś imię Rosynant, a na damę swojego serca wybrał wieśniaczkę Aldonzę Lorenzo i nazwał ją donną Dulcyneą z Toboso. W jego szalonej głowie poczciwe wiatraki jawiły się jako olbrzymy, stado owiec jako wielka armia, karczma jako zamczysko, a zwykłe pomywaczki jako piękne damy godne najwyższego szacunku…
Szaleńcem możemy też nazwać Don Kichota z innego powodu. Bohater był po prostu nierozsądny, często pakował się w tarapaty. Nie miał instynktu samozachowawczego.

Don Kichot był traktowany jak błazen, szaleniec. Często przyjmowano go pod dach tylko po to, aby mieć ciekawą rozrywkę. Ludzie nie traktowali go poważnie. Uważali go za dziwaka, czasami zabierali mu pieniądze.

Ostatecznie Don Kichot tuż przed śmiercią odzyskał rozsądek. Zrozumiał, że przeczytane książki nim zawładnęły. Spisał testament, pożegnał się ze swymi przyjaciółmi i umarł. Na jego grobie Samson Karaska napisał: „Nawet w godzinie śmierci pozostał zwycięzcą pogromił bowiem własne szaleństwo i odnalazł swą dawną mądrość”.

Podróż, wędrówka
Podróż Don Kichota stała się tułaczką, nieustannym przenoszeniem się z miejsca na miejsce w poszukiwaniu ukochanej i możliwości do spełniania bohaterskich czynów. Bohater postanowił zostać błędnym rycerzem na wzór bohaterów książek, które czytał. Wyruszył na wyprawę ze swoim sługą. We własnym mniemaniu przeżywał niezwykłe przygody i dokonywał bohaterskich czynów. Dzięki temu oderwał się od szarej rzeczywistości, porzucił monotonny żywot wiejskiego szlachcica.

Rycerze
Jak traktować Don Kichota? Czy jest to wzór czy antywzór średniowiecznych rycerzy chrześcijańskich?
Wiele znajdziemy podobieństw: Don Kichot na wzór rycerzy średniowiecznych przybrał imię ojczyzny – Don Kichot z La Manczy, miał rycerską zbroję (ale niekompletną i zniszczoną), wierzchowca (a w rzeczywistości starego i wychudzonego konia), giermka (wieśniaka Sancho Pansę), damę swego serca (wieśniaczkę Aldonzę Lorenzo, która nie wiedziała o zapędach rycerza i której Don Kichot nadał imię Dulcynea z Toboso). Bohater został nawet pasowany na rycerza (dokonał tego oberżysta, w którym bohater widział kasztelana zamku).

Jako rycerz odznaczał się: odwagą, lojalnością, poświęceniem dla sprawy, stawiał wyżej nad życie walkę o wyznawane ideały. Ponad wszystko cenił honor. Zawsze starał się postępować według zasad kodeksu rycerskiego. Chciał rozsławić swe imię, przeżyć niebezpieczne przygody. Według kodeksu rycerskiego o kobietę swą walczył i czcił ją nieustannie. Wierzył w wielką miłość i szczerą przyjaźń.

Don Kichot to też swego rodzaju parodia średniowiecznego rycerza. Ale rycerz ten nie tylko wzbudza śmiech. W jego zachowaniu coś ujmuje i zachwyca. Dlaczego? Bo rezygnuje z wszystkiego, co posiada, i przenosi się w świat fantazji, by wykonać wielką misję – walczyć ze złem. Każdy z nas marzy, by żyć lepiej, by pomagać innym ludziom i czynić świat lepszym – może dlatego ten błędny rycerz nie śmieszy.

Książki
Don Kichot naczytał się ksiąg rycerskich. To one stały się przyczyną zmian w życiu bohatera – postanowił być rycerzem żywcem wyjętym ze swoich lektur. Dzięki nim wyruszył w świat, by pomagać nieszczęśliwym ludziom. Zupełnie zrezygnował ze swego dotychczasowego życia, bo chciał żyć lepiej. Kiedy więc będziesz pisał o wpływie literatury na życie ludzi, Don Kichot będzie doskonałym przykładem.

Samotność
Don Kichot był samotny. Nikt go nie rozumiał. Ludzie drwili z niego i kpili, traktowali go jak szaleńca. Jego sługa też nie mógł pojąć, co jego pan próbował osiągnąć. Obaj bohaterowie byli głusi na swe przekonywania. Można więc wspomnieć o Don Kichocie, pisząc o braku zrozumienia wśród ludzi, o nietolerancji wobec tych, którzy mają inne przekonania, inne zasady życia, inne marzenia.

Zobacz:

https://aleklasa.pl/liceum/c323-bohater-literacki/don-kichot-bohater-don-kichotea-manczy-miguela-cervantesa

Don Kichot – praca domowa

https://aleklasa.pl/liceum/praca-domowa-w-liceum/donkiszotyzm-i-hamletyzm-objasnij-postawy-odwolujac-sie-do-pierwowzorow-literackich

Don Kichot z La Manczy Cervantesa

Don Kichot z La Manchy – bohater literacki

https://aleklasa.pl/gimnazjum/c268-prace-pisemne/c239-praca-domowa/don-kichot-kontra-sancho-pansa-idealistyczne-i-realistyczne-widzenie-swiata-ktore-jest-ci-blizsze

https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c161-barok/dwaj-szalency-dwaj-rycerze-xvii-wieku