Don Kichot – kwestionariusz osobowy
Wiek: „zbliżał się do pięćdziesiątki”.
Wygląd: „wysokiej postawy, suchy na twarzy, członki ma długie, żylaste, cerę żółtą, nos orli nieco zakrzywiony, długie wąsy, czarne i obwisłe”.
Stan cywilny: kawaler, ale wzdychający do pięknej Dulcynei z Toboso (raczej wytworu jego wyobraźni niż realnie istniejącej osoby).
Mocne strony: łagodny, prostoduszny. Umie współczuć, ma silne poczucie sprawiedliwości. Sancho Pansa powiedział o nim: „duszę ma jak kryształowy dzban, nie potrafi nikomu szkodzić, raczej dobro wszystkim świadczy, nie ma w nim złośliwości nijakiej; dziecko potrafiłoby mu wmówić, że jest noc wśród białego dnia, i dla tej poczciwości miłuję go z całego serca i nie mogę go porzucić mimo wszystkiego szaleństwa, jakie wyczynia”.
Słabe strony: naiwny, uparty.
Zainteresowania: Don Kichot „był wielkim miłośnikiem łowów” i równie wielkim miłośnikiem rycerskich romansów. Gdy je czytał, zapominał o całym świecie. „Miał zawsze głowę nabitą czarami, przygodami, walkami, historiami miłosnymi, wyzwaniami i różnymi bzdurami, od których roi się w księgach rycerskich. Wszystko, co mówił, myślał i robił do tych rzeczy tylko się ściągało”.
Ulubione zajęcia: początkowo czytanie (wiadomo czego…). Później, gdy Donkiszot przeszedł do czynów, wędrowanie po świecie i stawanie w obronie wszystkich pokrzywdzonych.
Co to za typ bohatera?
- Idealista.
- Błędny rycerz.
- Szlachetny marzyciel.
- Melancholik.
- Heroicznie sprzeciwiający się złu nawet w warunkach niegwarantujących powodzenia takiej postawy.
Znaczenie bohatera
Bohater powieści Cervantesa stał się w kulturze postacią symboliczną – donkiszotem nazywa się idealistę nieliczącego się z rzeczywistością, marzyciela, który pragnie naprawiać świat, choć inni z niego szydzą.
Co o nim wiemy?
Don Kichot jest tytułowym bohaterem powieści hiszpańskiego pisarza Miguela de Cervantesa. Naprawdę nazywał się Alozno Quijada, choć może Quesada czy Quejana (narrator nie ma pewności).
Ten zubożały szlachcic już „zbliżał się do pięćdziesiątki; silnie zbudowany, suchy, chudego oblicza, lubił wczas wstawać i był wielkim miłośnikiem łowów”. Tyle że jeszcze bardziej kochał czytać rycerskie romanse – zapominał wówczas i o łowach, i o gospodarstwie. Nawet sprzedawał ziemię, by mieć pieniądze na książki! Pod wpływem lektur bohater stracił rozum i postanowił wyruszyć w świat jako błędny rycerz. Swą nędzną szkapę nazwał Rosynantem, założył zardzewiałą zbroję po pradziadach (brakującą przyłbicę musiał zrobić z kartonu…).
Rycerz powinien mieć swoją damę serca. Don Kichot wybrał młodą chłopkę, w której kiedyś się kochał. Naprawdę nazywała się Aldonza Lorenzo, ale bohater nazwał ją Dulcyneą z Toboso. W obronie jej czci stoczył później wiele pojedynków.
Rycerz powinien mieć także giermka. Bohater namówił biednego chłopa, Sancho Pansę, aby ruszył z nim świat. Razem przemierzali całą Hiszpanię, dokonując – w ich mniemaniu – wielkich czynów.
Don Kichot ma niezwykłą umiejętność postrzegania rzeczywistości na wzór rycerskich romansów. Każdą karczmę uważa za zamek, każdą chłopkę czy służącą za nadobną dziewicę. Na rycerza pasował go karczmarz, w którym bohater zobaczył kasztelana.
Najbardziej znany epizod z życia Don Kichota to jego walka z wiatrakami. Ujrzawszy na polu trzydzieści czy czterdzieści wiatraków, uznał, że to „srogi hufiec olbrzymów”. Stada owiec i baranów to dla niego „dwie wrogie armie, które zderzą się z sobą na tej rozległej równinie”. Kiedy indziej jednym ciosem zabił okrutnego wielkoluda, który w rzeczywistości okazał się… bukłakiem wina. Don Kichot stara się dowieść swej odwagi. Gdy napotykają przewoźnika lwów, prosi o otwarcie klatki – chce walczyć ze zwierzęciem. Na szczęście lew jest zbyt leniwy i nie reaguje (od tej pory jednak bohater nazywał siebie Rycerzem Lwów). Ale i Don Kichotowi zdarzały się chwile słabości. Gdy pewnego razu jego wierny giermek został dotkliwie pobity, nie pomógł mu, jeszcze zarzucił mu prowokowanie wieśniaków. I oczywiście nie uciekał, lecz tylko się wycofywał. Ale niemało razy i jego pobito. Sancho Pansa tłumaczył czasem swego pana: „małe obtłuczenie boków skutkiem upadku z góry”. W jednej z kolejnych bójek Don Kichot stracił część zębów – przyjął wówczas miano Rycerza Posępnego Oblicza.
Bohater nie umie przyznać się do porażki i nie jest w stanie się z nią pogodzić. Pokonany przez Kawalera Białego Księżyca, mówi do niego: „Pchnij mnie swoją kopią, kawalerze, i odbierz mi życie, gdyś mi już sławę odebrał”.
Marzenia Don Kichota obracają się w gruzy. Światu nie potrzeba błędnych rycerzy walczących ze złem. Po ostatecznym rozczarowaniu bohaterowi pozostało jedynie wrócić do domu i umrzeć.
Jak Don Kichot postrzega rzeczywistość?
Idealizowanie świata przez Don Kichota wywołuje śmiech czytelnika. Oto nadzwyczaj brzydka Maritornes, służąca w oberży, wydaje mu się nadobną dziewicą, „włosy jej, aczkolwiek bardziej do włosia niż do włosów podobne, zdały mu się jedwabnymi splotami”. Niestety, nie może odwzajemnić rzekomych afektów dziewczyny – kocha przecież piękną Dulcyneę. I tak jest na każdym kroku. Czy zresztą ta Dulcynea w ogóle istnieje, czy może jest wytworem wyobraźni? Don Kichot wysyła swego giermka z listem do ukochanej. Później wypytuje go o każdy szczegół, a Sancho Pansa kłamie, bo damy serca swego pana nigdzie nie spotkał. Czy nawlekała perły lub wyszywała coś złotem dla swego rycerza? Nie, przesiewała żyto przez przetak. Przeczytała list? Nie, zadowoliła się usłyszeniem tego, co pan przekazał. Gdy jakiś czas potem Sancho Pansa wskazuje chłopkę na osiołku jako tę idealną Dulcyneę, Don Kichot przeżywa rozczarowanie. Jednak szybko je sobie tłumaczy – oto panna została zaczarowana! W ten sposób bohater ratuje swoje marzenia. Jednak na krótko… Don Kichot dobrze czuje się tylko w świecie marzeń. Przekształca rzeczywistość na wzór tej z rycerskich powieści. Każda kobieta jest w jego świecie nadobną dziewicą, dwaj podróżujący benedyktyni mogą być złymi duchami, a zdobyta w pojedynku z balwierzem miedziana miedniczka – złotym hełmem rycerza Mambrina. Zło istniejące w świecie jest dla Don Kichota wynikiem działania czarów. Wystarczy tylko odczarować świat, by był lepszy…
Na czym polegał problem Don Kichota?
Pragnął zmienić świat: bronić krzywdzonych i przeciwstawiać się przemocy. Wierzył w takie wartości, jak uczciwość, dobro, cnota. Już tyle wystarczy, by przeżyć bolesną porażkę. Otoczenie nie rozumie bohatera. Ludzie, którym Don Kichot jest bliski: bakałarz, proboszcz, balwierz, za wszelką cenę pragną nawrócić go na dobrą drogę. Palą jego książki, próbują podstępem zawrócić do domu. Inni bezlitośnie z niego kpią i szydzą. Tak właśnie ludzie zazwyczaj reagują na czyjąś odmienność, zwłaszcza gdy ten ktoś się nie broni. A może w reakcjach otoczenia odczytamy odrobinę zazdrości? Don Kichot lekceważy prawa i zwyczaje, ale ceni zasady uczciwości i honoru. Wierzy ludziom – ratuje pastuszka Jędrka bitego przez pracodawcę i ufnie przyjmuje od tego pana zapewnienie, że wkrótce zapłaci chłopcu zaległe zarobki. Ale gdy tylko błędny rycerz znika za zakrętem, Jędrek zostaje pobity jeszcze mocniej. Don Kichot uwalnia galerników – wkrótce potem jeden z nich kradnie Sancho Pansie osiołka. W realnym świecie jest, niestety, odwrotnie niż w wyobraźni bohatera – liczą się ustalone zasady postępowania, nie piękne ideały. Swoimi postępkami Don Kichot pokazywał obłudę świata, co nie mogło się podobać. Dlatego otoczenie tak walczy z jego wyobraźnią, próbuje go wtłoczyć w „poprawne” schematy. Na szczęście bohater ma choć jednego wiernego przyjaciela. Jest nim oddany giermek Sancho Pansa.
Jaki to typ bohatera?
- Romantyk, idealista – wierzył w możliwość pokonania zła, którego obecność w świecie była według niego wynikiem działania złych czarów. Don Kichot uosabia odwieczną ludzką tęsknotę za lepiej urządzonym światem.
- Bohater tragiczny – przeżył bolesny rozdźwięk między ideałami a rzeczywistością, uczucie rozczarowania czytelne dla każdego człowieka.
- Rycerz – brakowało mu, co prawda, urody i biegłości w walce, ale dobrze znał rycerskie zasady i starał się postępować zgodnie z nimi. Był odważny i waleczny, wielbił swoją damę serca i stawał w obronie pokrzywdzonych.
- Bohater karykaturalnie przerysowany – Cervantes pragnął stworzyć karykaturę średniowiecznego rycerza. Chudy Don Kichot w zbroi przeżartej rdzą i na nędznej szkapie jest takim właśnie obrazem.
- Człowiek o bogatej wyobraźni – ukształtowana przez literaturę fantazja bohatera przekształcała w jego oczach realny świat.
Do jakich tematów prac przyda się Dok Kichot?
Wartości: dobro, uczciwość, poświęcenie, honor, odwaga, wierność swoim zasadom nawet w trudnych warunkach.
- Odczytaj i skomentuj sens myśli Josepha Conrada: «Człowiek musi wierzyć w parę prostych pojęć, jeśli chce żyć przyzwoicie». Rozwijając temat, odnieś się do losów wybranych bohaterów literackich.
- Trud wierności sobie. Rozważania o postawach wybranych bohaterów literackich.
- Przyjmując punkt widzenia wybranych bohaterów literackich, odpowiedz na pytanie: „Cóż jest prócz sławy co warte?”
- Czy prawda i dobro zapewniają człowiekowi szczęście? Jak na to pytanie odpowiadają bohaterowie literaccy wybranej epoki?
Wędrówka
- „…większą mi rozkoszą podróż niż przybycie” (Leopold Staff). Różne motywy wędrówki w tekstach kultury. Omów na wybranych przykładach i porównaj.
- O wędrówce jako metaforze ludzkiego losu i jej literackich ujęciach w wybranych utworach.
Miłość
- Różne oblicza miłości w literaturze i sztuce – przedstaw wybrane przykłady, oceniając ich aktualność i wartość artystyczną.
Złożoność ludzkiej psychiki, indywidualizm, szaleństwo, wyobraźnia, samotność, konflikt jednostka – świat, niezrozumienie
- Indywidualizm – wyraz dumy i wielkości człowieka, przejaw jego pychy, manifestacja inności… Oceń postawy wybranych bohaterów literackich, których nazwałbyś indywidualistami.
- Szaleni i rozważni – dwa sposoby kreowania bohatera w literaturze na przestrzeni dziejów.
Idealizm, romantyzm, marzycielstwo
- „Tak by nam się serce śmiało do ogromnych, wielkich rzeczy. A tu pospolitość skrzeczy…” Słowa Stanisława Wyspiańskiego wykorzystaj jako inspirację do rozważań na temat tych bohaterów literackich, którzy boleśnie doświadczyli rozdźwięku między marzeniami a rzeczywistością.
- „Trzeba śnić cierpliwie w nadziei, że treść się dopełni” (Zbigniew Herbert). Odwołując się do przykładów z literatury, dokonaj prezentacji i sformułuj sąd o marzycielach, ich walce duchowej i posłannictwie.
Śmiech, żart jako inspiracja refleksji o świecie
- „Żart broń jest często zdradna i szkodliwa. Ale też czasem i jej trzeba zażyć” (Ignacy Krasicki). Śmiech, żart, kpina, groteska jako sposób wzbudzania refleksji na temat sensu życia. Zaprezentuj wybrane utwory, które, według Ciebie, w mistrzowski sposób realizują tę tezę.
- Satyra, ironia, żart, czyli jak uleczyć świat śmiechem. Rozwiń temat, odwołując się do wybranych utworów literackich.
Donkiszot symbolizuje
- Postawę, charakteryzującą się chęcią walki o wzniosłe idee wbrew wszelkim przeciwnościom i… zdrowemu rozsądkowi.
- Człowieka niezrozumianego przez innych, uznawanego za wariata – tak naprawdę cnotliwego i o wysokim poczuciu sprawiedliwości, który jednak uchodzi za nienormalnego w zdemoralizowanym społeczeństwie.
- Kontrast między poezją a prozą życia – gdy porównujemy go z jego giermkiem Sancho Pansą.
- Donkiszot i Sancho Pansa symbolizują dwa bieguny w każdym człowieku: ascetyzm i zmysłowość, mózgowość i intuicyjność, duchowość i cielesność, idealizm i zdrowy rozsądek.
Z jakimi bohaterami można zestawić Don Kichota?
Podobni do Don Kichota:
- Marzyciele, szaleńcy, romantycy – Hamlet, Konrad z Dziadów części III, Kordian z dramatu Słowackiego, Hrabia Henryk (Nie-Boska komedia).
- Rycerze – Roland, Lancelot, Tristan, Zawisza Czarny (Wesele), Konrad Wallenrod, Cyd z tragedii Corneille’a, bohaterowie Krzyżaków Sienkiewicza.
- Idealiści pragnący zmieniać świat – bohaterowie romantyczni, Ochocki z Lalki, Stasia Bozowska (Siłaczka), Tomasz Judym (Ludzie bezdomni).
- Bohaterowie samotni, bo nierozumiani przez otoczenie (wyznający inne zasady) – Hamlet, Wokulski i Rzecki z Lalki, Tomasz Judym, Kordian, Lord Jim z powieści Conrada, Mistrz z Mistrza i Małgorzaty Bułhakowa.
- Bohaterowie, na których życie wpłynęła literatura – Gustaw (Dziady cz.IV), Kordian, Emilia Korczyńska (Nad Niemnem), Wokulski (Lalka), Skawiński (Latarnik), Emma Bovary z powieści Flauberta, bohaterowie Syzyfowych prac Żeromskiego, Tonio Kröger z powieści Thomasa Manna.
Bohaterowie kontrastowo różni:
- Realiści, kierujący się w życiu rozsądkiem – Sancho Pansa, bakałarz, proboszcz (Don Kichot), Antenor z Odprawy posłów greckich, mitologiczny Dedal.
- Bohaterowie dostosowujący się do świata, niepragnący go zmieniać – Paweł Obarecki (Siłaczka), Zenon Ziembiewicz (Granica), Julian Sorel (Czerwone i czarne), Eugeniusz de Rastignac (Ojciec Goriot).
- Bohaterowie prymitywni, pozbawieni wyobraźni – Edek z Tanga, Aniela Dulska z Moralności pani Dulskiej, Łużyn ze Zbrodni i kary.
Co sądzić, co pisać o Don Kichocie?
Bohater powieści Cervantesa uczy nas wielu ważnych rzeczy: szacunku dla odmienności, tolerancji, wiary w prawdziwe wartości. Pokazuje także, jak względne są ludzkie oceny. Czytelnik może dołączyć do tłumu kpiących z Don Kichota, wyśmiewających jego spojrzenie na świat. Rzeczywiście, bohater jest tak nieporadny, że aż śmieszny. Ale czy był tylko naiwnym szaleńcem? Może wchodzenie w świat wyobraźni było objawem mądrości – drogą ucieczki od złego świata? Można dyskutować, czy tak naprawdę nie chcielibyśmy być kimś takim jak on. Wyobraźnia daje bohaterowi wolność. Nie ograniczają go żadne zasady otaczającej rzeczywistości. Prosta chłopka może być w jego oczach najpiękniejszą damą serca. „Maluję ją w mej wyobraźni, jaką chcę”– mówi Don Kichot do swego giermka. A może bohater jest mądrym człowiekiem wiernym swoim ideałom? Odarty z marzeń, pokonany, utracił sens życia. Jak istnieć bez Dulcynei, ze świadomością, że jest się tylko starym człowiekiem uważanym przez otoczenie za szaleńca? Don Kichot w chwili śmierci budzi wzruszenie i szacunek. Jak widać, różnie można postrzegać tego bohatera. Ostateczna ocena jak zwykle należy tylko do czytelnika. Błędny rycerz może okazać się szczególnie bliski młodym ludziom, którzy tak jak on boleśnie przeżywają rozbieżność między marzeniami a rzeczywistością.
Dlaczego jest tak ważnym bohaterem w światowej literaturze?
Wysoki, kościsty Don Kichot wjechał do literatury na swoim chudym Rosynancie i z okrągłym Sancho Pansą u boku. Stał się postacią – symbolem. Od jego imienia pochodzi termin donkiszotyzm (donkiszoteria), określający naiwną chęć walki o wzniosłe idee. Don Kichotami nazywa się dziś wszystkich marzycieli, idealistów, nierozumianych przez otoczenie „naprawiaczy” świata. W języku pozostał związek frazeologiczny „walka z wiatrakami” – w ten sposób określamy działania skazane z góry na klęskę, robienie rzeczy bezsensownych. Don Kichot to także uniwersalny symbol ludzkich losów. Każdy z nas trudzi się, dążąc do jakichś celów, przeżywa porażki. Metafora życia została w powieści Cervantesa połączona z toposem drogi, wędrówki. Przez wieki ten uniwersalny mit stał się inspiracją dla wielu utworów literackich i dzieł sztuki. Przenoszono losy Don Kichota na scenę, komentowano w poezji, pokazywano na ilustracjach i obrazach. I różnie interpretowano. Romantycy widzieli w bohaterze Cervantesa wybitną postać, symbol walki jednostki ze społeczeństwem, uczuć z rozsądkiem (Sancho Pansa!). Ważne sensy niesie właśnie zestawienie takich, a nie innych bohaterów. Don Kichot i Sancho Pansa: dwa aspekty natury człowieka. „Linia prosta i koło, ascetyzm i zmysłowość, mózgowość i intuicyjność, duchowość i cielesność”. Takie połączenie bohaterów powieści samo w sobie stało się pewnym kulturowym mitem. Ileż podobnych par można znaleźć w literaturze! Mamy księcia Henryka i Falstaffa (Henryk IV Szekspira), Sherlocka Holmesa i dr. Watsona. Przeciwności tworzące razem pełnię. W przypadku bohaterów Cervantesa – pełnię człowieczeństwa.
Co Don Kichot powiedział o sobie, a co powiedzieli o nim inni?
a. Don Kichot o sobie:
Nie staram się […] uchodzić za zdrowego na umyśle przed nikim, kto pewny jest, że zdrowie to postradałem. Tęsknię jedynie w naszym podłym wieku za czasem, gdy, jak prawią księgi, którym wierzę, chcę wierzyć i wierzyć będę, istniało odwołanie od przemocy, krzywdy i zdrady, istniał trybunał wysoki w postaci sumienia i ramienia błędnych rycerzy”.
„Powinszujcie mi, przyjaciele, gdyż oto w Don Kichota z Manczy przedzierzgnąłem się z Alonsa Kichano, któremu zacne życie nadało kiedyś przydomek Dobrego. […] Nienawidzę teraz wszystkich świeckich historii błędnego rycerstwa. Widzę dobrze moje szaleństwo i niebezpieczeństwo, w jakie wtrąciła mnie ich lektura” (Don Kichot krótko przed śmiercią).
b. Inni o Don Kichocie:
„Gdy wreszcie stracił z kretesem rozum, przyszła mu do głowy myśl najbardziej dziwaczna […] Ubrdał sobie, że będzie to stosowne i konieczne, tak dla zwiększenia jego sławy, jak dla dobra ojczyzny, stać się błędnym rycerzem” (narrator).
„Duszę ma jak kryształowy dzban, nie potrafi nikomu szkodzić, raczej dobro wszystkim świadczy, nie ma w nim złośliwości nijakiej; dziecko potrafiłoby mu wmówić, że jest noc wśród białego dnia, i dla tej poczciwości miłuję go z całego serca i nie mogę go porzucić mimo wszystkiego szaleństwa, jakie wyczynia” (Sancho Pansa).
„Miał zawsze głowę nabitą czarami, przygodami, walkami, historiami miłosnymi, wyzwaniami i różnymi bzdurami, od których roi się w księgach rycerskich. Wszystko, co mówił, myślał i robił, do tych rzeczy tylko się ściągało” (narrator).
O utworze źródłowym
Donkiszot jest tytułowym bohaterem powieści hiszpańskiego pisarza Miguela Cervantesa – Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy (część pierwsza została wydana w 1605 r., druga w 1615). Cervantes parodiuje w swoim utworze rycerskie romanse (podobne do tych, które chętnie czytywał Donkiszot), ale jednocześnie pokazuje prawdę o różnych ludzkich postawach, o konflikcie jednostki ze społeczeństwem, wyobraźni z rozsądkiem. Cervantes ukazuje w swym utworze przedstawicieli różnych grup społecznych. Daje także sugestywny opis hiszpańskiego krajobrazu.
Komizm, którego w tym utworze niemało, ma swoje źródło zazwyczaj w zderzeniu wyidealizowanych wizji Donkiszota i realiów rzeczywistości, np. w zestawieniu sztucznego, podniosłego stylu rycerskich romansów z językiem używanym przez prawdziwych ludzi w prawdziwym świecie.
Pojęcia związane z tym bohaterem
- Donkiszoteria (donkiszotyzm) – naiwna chęć walki o wzniosłe idee.
- Walka z wiatrakami – działania skazane z góry na klęskę, robienie rzeczy bezsensownych.
Zobacz:
Donkiszotyzm i hamletyzm. Objaśnij postawy, odwołując się do pierwowzorów literackich.