Don Kichot

„W pewnej miejscowości Manczy, której nazwy nie mam ochoty sobie przypominać, żył niedawno temu pewien szlachcic, z tych, co mają kopię w tulei, starodawną tarczę, chudą szkapę i gończego charta”. Don Kichot jadący na tej właśnie chudej szkapie stał się kulturowym mitem i najbardziej znanym bohaterem hiszpańskiej literatury. Główny bohater powieści Cervantesa naprawdę nazywał się Alonso Quejana (a może Quijada lub Quesada, narrator nie ma w tej kwestii pewności). Imię Don Kichota z Manczy przybrał, gdy postanowił stać się błędnym rycerzem i wyruszyć w świat, „istniały bowiem krzywdy, które naprawić zamyślał, błędy, które miał prostować, bezprawia, które miał usunąć (…)”.

Bohater marzył o świecie znanym mu z rycerskich romansów, które namiętnie czytał. Chciał być dzielnym obrońcą wszystkich uciśnionych, wiernym sługą ukochanej damy serca. Don Kichot nie dostrzegał nierealności swoich pragnień. Nie czuł sztuczności patetycznego, kwiecistego języka, jakim przemawiał (siebie nazywał np. Rycerzem Posępnego Oblicza – odkąd w jednej z bójek stracił zęby…). Naiwny aż do bólu, niezrozumiany i wyśmiewany (a nierzadko także obijany), musiał ponieść klęskę.

Znaczenie postaci

Bohater powieści Cervantesa stał się w kulturze postacią symboliczną: donkiszotem do dziś nazywa się idealistę nieliczącego się z rzeczywistością, marzyciela, który pragnie naprawiać świat, choć inni z niego szydzą.

Rzeczywiście, zachowanie tego bohatera niejednokrotnie jest śmieszne. Don Kichot lekceważy rozsadek, społeczne zwyczaje, idealizuje rzeczywistość. Z tego powodu staje się przedmiotem kpin i złoś­liwości – jak każdy, kto jest odmienny. Jego postać przypomina jednak o najistotniejszych wartoś­ciach: uczciwości, sprawiedliwości, honorze. Stara się pomagać potrzebującym. Może naiwnie – zdarza się, że staje się ofiarą tych, których ratuje (np. jeden z uwolnionych galerników kradnie osiołka giermkowi bohatera, Sancho Pansie). Taki człowiek jak Don Kichot jest bezbronny wobec świata pełnego obłudy i okrucieństwa.

Bohater powieści Cervantesa, człowiek o bogatej wyobraźni, wierzył, że uda się zmienić rzeczywistość. Zło jest według niego tylko skutkiem działania złych czarów. Wystarczy zdjąć czar, by świat stał się lepszy… Niestety, Don Kiszot to także bohater tragiczny. Przeżył bolesne rozczarowanie, gdy zobaczył, że ideał nijak się ma do rzeczywistości.

W losach tego bohatera można odnaleźć wiele uniwersalnych prawd. Jego wędrówka przypomina wędrówkę każdego człowieka, który pragnie realizować jakieś cele, marzy o lepszym, piękniejszym świecie przeżywa w życiu klęski, bywa nierozumiany przez innych ludzi. Don Kichot jest dowodem, że w świecie swojej wyobraźni człowiek jest wolny, nie ograniczają go żadne zasady realnej rzeczywistości.

Charakterystyka

  • Wiek: „zbliżał się do pięćdziesiątki”.
  • Rysopis: „silnie zbudowany, suchy, chudego oblicza”.
  • Stan cywilny: kawaler, ale wzdychający do pięknej Dulcynei z Toboso (raczej wytworu jego wyobraźni niż realnie istniejącej osoby).
  • Cechy charakterystyczne: łagodny, prostoduszny, niekiedy naiwny. Umie współczuć, ma silne poczucie sprawiedliwości. Sancho Pansa powiedział o nim: „ […] duszę ma jak kryształowy dzban, nie potrafi nikomu szkodzić, raczej dobro wszystkim świadczy, nie ma w nim złośliwości nijakiej; dziecko potrafiłoby mu wmówić, że jest noc wśród białego dnia, i dla tej poczciwości miłuję go z całego serca i nie mogę go porzucić mimo wszystkiego szaleństwa, jakie wyczynia”.
  • Zainteresowania: Don Kichot „był wielkim miłośnikiem łowów” i równie wielkim miłośnikiem rycerskich romansów. Gdy je czytał, zapominał o całym świecie. „Miał zawsze głowę nabitą czarami, przygodami, walkami, historiami miłosnymi, wyzwaniami i różnymi bzdurami, od których roi się w księgach rycerskich. Wszystko, co mówił, myślał i robił, do tych rzeczy tylko się ściągało”.
  • Najważniejsze zajęcia: początkowo czytanie (wiadomo czego…). Później, gdy Don Kichot przeszedł do czynów, wędrowanie po świecie i stawanie w obronie wszystkich pokrzywdzonych.
  • Marzenie: naprawienie wszelkich krzywd świata, zyskanie nieśmiertelnej sławy i dzięki temu zdobycie serca ukochanej Dulcynei.


Biografia

Don Kichot, zubożały szlachcic, był namiętnym czytelnikiem rycerskich romansów. Od nich właśnie, jak twierdzi narrator, „tak mu mózg wysechł, że wreszcie rozsadek utracił”. Bohater postanowił zostać błędnym rycerzem i wyruszyć w świat w poszukiwaniu przygód i sławy. Założył więc odziedziczoną po pradziadach zbroję (mocno zardzewiałą…), brakującą przyłbicę dorobił z kartonu, chudej szkapie nadał dumne imię Rosynant, a sam nazwał się Don Kichotem z Manczy. Pozostało mu jeszcze wybrać swoją damę serca. A że kochał się kiedyś w ładnej, młodej chłopce, ją właśnie uczynił swą wybranką. Dziewczyna nazywała się Aldonza Lorenzo, ale Don Kichot wybrał dla niej godniejsze imię – Dulcynea z Toboso.

Tak oto przygotowany bohater wyruszył w drogę. Był tylko jeszcze jeden problem: Don Kichot przypomniał sobie, że jeszcze nie został pasowany na rycerza. Poprosił więc o tę przysługę kasztelana w zamku o czterech wieżach, gdzie się zatrzymał na nocleg. W rzeczywistości zamek był zajazdem, kasztelan – karczmarzem, piękne damy – „nie całkiem domytymi” pannami lekkich obyczajów… Pasowany na rycerza bohater już następnego dnia dokonał „wielkiego” czynu: uratował Jędrka, pasterza bitego przez gospodarza. Wieśniak chętnie przyrzekł, że wypłaci chłopcu co do grosza. Odjeżdżający „mściciel krzywd” nie zobaczył już jednak, że chłopiec dostał jeszcze więcej batów… Dalsze losy Don Kichota to ciąg podobnie niefortunnych przygód. Towarzyszył mu w nich ­Sancho Pansa – wieśniak, którego namówił, by został jego giermkiem (obiecał za to władzę na wyspie).

Wpływ lektur sprawił, że Don Kichot postrzegał rzeczywistość na wzór rycerskich romansów. Każda służąca była dla niego „nadobną dziewicą”, każda karczma – zamkiem.

Gdy ujrzał kiedyś na polu trzydzieści czy czterdzieści wiatraków, uznał je za „srogi hufiec olbrzymów” i ruszył do walki. W stadach baranów i owiec dostrzegł „dwie wrogie armie, które zderzą się z sobą na tej rozległej równinie”. Błędny rycerz wszędzie widział wrogów: zdarzyło się, że okrutnego wielkoluda dostrzegł nawet… w bukłaku wina.

Niejeden raz przyszło też Don Kichotowi bronić czci swojej damy serca. Piękna Dulcynea jest jednak w rzeczywistości tylko wyidealizowanym wytworem wyobraźni bohatera. Każda próba konfrontacji z rzeczywistością musi zakończyć się klęską. Któregoś razu Don Kichot napisał nawet list do ukochanej i wysłał z nim swego giermka. Wypytywany po powrocie Sancho Pansa musiał kłamać, bo przecież nigdzie Dulcynei nie spotkał. Gdy jakiś czas potem wskazał chłopkę na osiołku jako tę idealną ukochaną, Don Kichot przeżył rozczarowanie. Stwierdził, że czuć ją czosnkiem, nie ambrą… Wtedy jedyny raz Sancho Pansa podsycał złudzenia swojego pana – przekonywał go, że panna została zaczarowana. W ten sposób Don Kichot uratował swoje marzenia. Jednak na ­krótko…

Bohater wielokrotnie starał się udowodnić swoją odwagę. Gdy napotkał przewoźnika lwów, poprosił o otwarcie klatki. Do walki ze zwierzęciem nie doszło, bo lew okazał się leniwy, ale Don Kichot nadał sobie dumne miano Rycerza Lwów. Ale czasem i jemu brakowało odwagi, zwłaszcza gdy napotkani ludzie reagowali agresją (wówczas zdarzało mu się … wycofywać). Często bywał pobity i nie było to bynajmniej „małe obtłuczenie boków skutkiem upadku z góry”. Bohaterowi trudno jednak było przyznać się do porażki, bo widział w niej zagrożenie dla swojej sławy rycerskiej.

Wędrówkę Don Kichota przerwał pojedynek z tajemniczym Rycerzem Białego Miesiąca, który zażądał, aby w przypadku przegranej bohater usunął się na rok do swej wioski i żył „nie biorąc miecza do ręki”. Honorowy Don Kichot musiał wypełnić ten warunek. W rzeczywistości Rycerzem Białego Miesiąca był balwierz Samson Carrasco, który w ten właśnie przemyślny sposób pragnął zawrócić bohatera do domu. Po porażce w pojedynku Don Kichot pojechał do Manczy – planował przez ten rok być pasterzem i wieść sielskie życie. Jednak powróciwszy do swej wioski, ciężko zachorował. Czy przyczyną nie była przypadkiem „żałość z powodu porażki oraz z powodu nieziszczenia się jego pragnień”?


Ważne momenty w życiu bohatera

  • Decyzja o wybraniu losu błędnego rycerza – od tej pory Don Kichot wędruje po świecie, przeżywając różne przygody.
  • Przekonanie Sancho Pansy, by mu towarzyszył – bez wiernego giermka cała ta historia wyglądałaby inaczej.
  • Walka z wiatrakami – najbardziej znany epizod z historii Don Kichota.
  • Klęska w pojedynku z Rycerzem Białego Miesiąca – bezpośrednia przyczyna powrotu do domu.


Bohater o sobie samym

Może Don Kichot jest szaleńcem, ale wiele jego wypowiedzi wcale na to nie wskazuje. Po prostu marzy o lepszym świecie, w którym on sam jest bohaterskim rycerzem. Pozbawiony złudzeń wcale nie stanie się szczęśliwszy.

(…) mogę (…) znaczyć więcej niż wszystkich dwunastu Parów Francji lub dziewięciu Rycerzy Sławy, bowiem czyny moje przenoszą wszystko, czego oni społem lub każdy z osobna dokonali.
Nie staram się (…) uchodzić za zdrowego na umyś­le przed nikim, kto pewny jest, że zdrowie to postradałem. Tęsknię jedynie w naszym podłym wieku za czasem, gdy, jak prawią księgi, którym wierzę, chcę wierzyć i wierzyć będę, istniało odwołanie od przemocy, krzywdy i zdrady, istniał trybunał wysoki w postaci sumienia i ramienia błędnych rycerzy.


Bohater a inne postacie utworu

  • Sancho Pansa – sąsiad Don Kichota, jego giermek i wierny towarzysz. Był człowiekiem godnym, „ale któremu brakło soli we łbie”, jednocześnie łatwowiernym i sprytnym. Sancho Pansa i Don Kichot przemierzali całą Hiszpanię (jeden na szkapie, drugi na osiołku), dokonując – w ich mniemaniu – wielkich czynów.
  • Dulcynea z Toboso – idealizowana przez Don Kichota prosta chłopka Aldonza Lorenzo, którą wybrał na swą damę serca. W obronie jej czci bohater stoczył wiele pojedynków.
  • Samson Carrasco – pomysłowy balwierz, któremu udało się zapanować nad szaleństwem Don Kichota. Przegrał z nim pojedynek jako Rycerz Zwierciadeł, ale zwyciężył jako Rycerz Bladego ­Miesiąca. Proboszcz, balwierz Mikołaj, siostrzenica Don Kichota – chcą mu pomóc, bo uważają, że oszalał: palą jego książki, próbują podstępem zawrócić do domu. Pragną, by żył tak jak wszyscy – tak naprawdę w ogóle nie rozumieją bohatera.


Podobne postacie literackie

  • Hamlet, tytułowy bohater tragedii Williama Szekspira – samotny, bo wyznający inne zasady, rozczarowany okrucieństwem świata.
  • Konrad z III cz. Dziadów Adama Mickiewicza, Kordian, tytułowy bohater dramatu Juliusza Sło­wac­kiego (także inni bohaterowie romantyczni) – wrażliwi marzyciele o niezwykłej wyobraźni.
  • Roland, Lancelot, Tristan, Zawisza Czarny – i wszyscy inni rycerze, kierujący się w życiu przede wszystkim honorem.
  • Stanisław Wokulski (Lalka Bolesława Prusa) – nadwrażliwy, niezrozumiany przez innych, idealizujący ukochaną kobietę (także pod wpływem literatury!).
  • Tomasz Judym (Ludzie bezdomni Stefana Żeroms­kiego), Stasia Bozowska (Siłaczka Stefana Żeromskiego) – idealiści walczący ze złem tego świata.

O utworze źródłowym

Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy Miguela de Cervantesa Saavedry (część pierwsza została wydana w 1605, druga w 1615) to parodia rycerskich romansów (podobne chętnie czytywał Don Kichot). Powieść pokazuje też prawdę o różnych ludzkich postawach, o konflikcie jednostki ze społeczeństwem, wyobraźni z rozsądkiem. Zarazem Cervantes ukazał w swym utworze przedstawicieli różnych grup społecznych, a także sugestywny opis hiszpańskiego krajobrazu.

Komizm, którego w tym utworze niemało, ma swoje źródło zazwyczaj w zderzeniu wyidealizowanych wizji Don Kichota i realiów rzeczywistości, np. w zestawieniu sztucznego, podniosłego stylu rycerskich romansów z językiem używanym przez ludzi w prawdziwym świecie.

Tematy, przy których można wspomnieć bohatera

  • idealizm, marzycielstwo, romantyczne cechy osobowości
  • wartości: dobro, uczciwość, poświęcenie, honor, odwaga, wierność swoim zasadom nawet w trudnych warunkach
  • wędrówka
  • złożoność ludzkiej psychiki, indywidualizm
  • szaleństwo, wyobraźnia
  • konflikt jednostka – społeczeństwo, samotność, niezrozumienie
  • relacje między literaturą a życiem

 

Dzieło: Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manczy

Autor: Miguel de Cervantes

Czas i miejsce akcji:

Hiszpania, czasy mniej więcej współczesne autorowi.

Co to za typ bohatera?

  • idealista,
  • błędny rycerz,
  • szlachetny marzyciel,
  • melancholik,
  • heroicznie sprzeciwia się złu nawet w warunkach nie gwarantujących powodzenia takiej postawy.

Pojęcia związane z tym bohaterem

  • Donkiszoteria – naiwna chęć walki o wzniosłe idee.
  • Walka z wiatrakami – działania skazane z góry na klęskę, robienie rzeczy bezsensownych.

Donkiszot symbolizuje

  • Postawę, charakteryzująca się chęcią walki o wzniosłe idee i zwycięstwo dobro wbrew wszelkim przeciwnościom i… zdrowemu rozsądkowi.
  • Człowieka niezrozumianego przez innych, uznawanego za wariata – tak naprawdę cnotliwego i o wysokim poczuciu sprawiedliwości, który jednak uchodzi za nienormalnego w zdemoralizowanym społeczeństwie.
  • Kontrast między poezją a prozą życia – gdy zestawić go z jego giermkiem Sancho Pansą.
  • Don Kichot i Sancho Pansa symbolizują dwa archetypy w każdym człowieku: ascetyzm i zmysłowość, mózgowość i intuicyjność, duchowość i cielesność, idealizm i zdrowy rozsądek.

 

Zobacz:

Don Kichot z La Manczy Cervantesa

Don Kichot z La Manchy – bohater literacki

Don Kichot – charakterystyka

Don Kichot – rycerz za wszelką cenę.

Don Kichot i Hamlet – dwaj szaleńcy i rycerze XVII w.

Don Kichot kontra Sancho Pansa – idealistyczne i realistyczne widzenie świata. Które jest Ci bliższe?

Donkiszotyzm i hamletyzm. Objaśnij postawy, odwołując się do pierwowzorów literackich.

Don Kichot – idealista czy szaleniec? Jak oceniasz tę postać?

Don Kichot – praca domowa