Don Kichot

Treści związane z lekturą, potrzebne do egzaminu

Motywy Don Kichota

marzycielstwo, idealizm, walka ze złem

Marzenia, ideały i postawy związane z nimi – czyli ludzie idealiści i marzyciele, fantaści – to bardzo pociągający temat egzaminacyjny. Pewnie dlatego, że zawsze wydaje nam się, że przypisane są młodym, ludziom, tymczasem niekoniecznie, bo największy idealista świata – Don Kichot właśnie – jest pięćdziesięciolatkiem.

Do tego motywu warto sobie przypomnieć:

Antynomię, która powtarza się w literaturze: realizm kontra idealizm. Te dwie postawy ścierają się od antyku, obie mają swoje racje: realiści twardo stąpają po ziemi, to oni umieją budować i obliczać, idealiści marzą i wymyślają rzeczy, których jeszcze nie ma. Oba pierwiastki są światu potrzebne.

Historię Ikara – mitologiczny przykład młodego idealisty. Ikar uległ własnemu marzeniu, by wzbić się jak najbliżej słońca. Nie jest to może walka ze złem, ale uosabia odwieczne ludzkie pragnienie, by pokonać swoje ograniczenia. W tym momencie Ikar jest patronem odkrywców, podróżników i wynalazców. Czym i gdzie bez nich byłby świat? Skontrastowany z nim jest jego ojciec – Dedal – też wynalazca, wielki konstruktor, realista.

Historię Prometeusza – mitologiczny symbol idealistycznego poświęcenia się dla ludzkości. Przybity do skał Kaukazu heros, któremu sęp wyżera wątrobę jest symbolem skrajnego poświecenia się dla ludzkości. Jest to bowiem kara za to, że Prometeusz wykradł bogom ogień i podarował ludziom…

Moment filozoficzny – idealizm zaczyna się od Platona i jego pomysłu z jaskinią. To, co realne, namacalne, to tylko cienie idei. Idee – istota rzeczy i zjawiska, jest niewidzialna mówi Platon. I idealiści w to wierzą. Don Kichot z Manchy jest literackim symbolem idealizmu.

Idealistami byli romantycy, szerzący ideę wiary i uczuć przeciw zasuszonej i ograniczonej wiedzy realistów. Zapamiętaj romantyczne hasło: „mierz siły na zamiary, nie zamiar według sił”. Wymyślił je Mickiewicz i dobrze, pokazuje sposób myślenia idealistów: jak chcesz, to dasz radę, siły nie są ważne.

Odrębny rodzaj idealistów to społecznicy w rodzaju Siłaczki – Stasi Bozowskiej z opowiadania Stefana Żeromskiego. Jej literacki krewniak doktor Judym, bohater powieści tego samego pisarza, to ten sam typ – poświęcają swoje życie osobiste dla społeczeństwa i idei, w którą wierzą.

Pięknym przykładem marzycielskiej postaci jest Mały Książę z książki Saint-Exupéry’ego. Prezentuje możliwości dziecięcej wyobraźni przeciwstawione realizmowi dorosłych… Sam bohater i jego podróż to wyprawa w poszukiwaniu idei miłości i przyjaźni.

Serwis pytań

Zaprezentuj postacie Don Kichota i Sancho Pansy. Jaką zasadą kierował się pisarz, tworząc ten duet?

Zasadą kontrastu

Don Kichot jest chudy, długi, smutny, szlachetny – Sancho Pansa jest mały, okrągły, rubaszny, sprytny.Don Kichot żyje w urojeniach, Sancho Pansa jest realistą. Ta para obrazuje dwa bieguny ludzkiej osobowości – taki kontrast to dopełnienie – Cervantes nie był pierwszy ani ostatni, wykorzystując w literaturze chwyt stworzenia dwóch kontrastowych bohaterów: Sherlock Holmes miał swojego Watsona, a i stare kino dostarcza swojej wersji w postaci popularnych niegdyś Flipa i Flapa. Współczesną wersją bywają komedie w rodzaju Głupi i Głupszy.

Don Kichot to błędny rycerz, nazwany też Rycerzem Smętnego Oblicza, Lwim Rycerzem. Gdyby przypomnieć sobie średniowieczne cechy rycerza (zajrzyj do opracowania Pieśń o Rolandzie) – Don Kichot wypełnia najważniejsze wymogi rycerskiego regulaminu:Don Kichot jest więc klasycznym rycerzem – przynajmniej w swojej własnej wyobraźni. W oczach Sancho Pansy, rodziny i czytelnika rzecz się zmienia – jest to szlachcic z Machy żyjący w urojeniach. Cechą,która wysuwa się na plan pierwszy jest szaleństwo, ale… nie zmienia to faktu, że mamy do czynienia z bohaterem szlachetnym, szerzącym dobro,budzącym pozytywne uczucie, nawet jeśli towarzyszy im uśmiech.
- Zbroja? Jest. W kącie znalazł przeżarty rdzą rynsztunek – hełm rycerski wykonał sobie z tektury i odpowiednio ozdobił.
- Pasowanie – dokonuje go karczmarz, któregorycerz uważa za władcę zamku.
- Giermek – chłop Sancho Pansa pełni tę rolę.
- Dama serca – wybrał na donnę wieśniaczkę – Dulcyneę z Toboso.
- Rumak? Chuda szkapa, na której przemierzał świat to Rosynant.
- Rycerskie cechy – honor, duma, odwaga są przymiotami Don Kichota.
  Bez wahania w pojedynkę rusza naprzeciw wiatrakom, głosi maksymę,
  że jego „powołaniem jest nieść pomoc słabszym i uciśnionym”.

Sancho Pansa to chłop obdarzony zdrowym rozsądkiem, konkretnym spojrzeniem za świat. Tak jak Don Kichot kojarzy się jako postać na chudym koniu, tak Sancho Pansa – to przysadzisty wieśniak na osiołku.

Sancho reprezentuje pierwiastek realizmu, ale nie umie powstrzymać swojego pana przed działaniami i czasem im ulega. On też zaznał swoistego eksperymentu – przez 17 dni pełnił funkcję namiestnika wyspy i doszedł do wniosku, że woli być zwykłym chłopem i rządzić tylko w swojej zagrodzie.

Do cech giermka należy: spryt, unikanie niebezpieczeństw, chciwość, łakomstwo, ale przy tym prostoduszność,naiwność i dobro. Do Don Kichota jest szczerze przywiązany, wielokrotnie go ratuje.

Co pamiętać o kompozycji powieści?

Przemyślny szlachcic Don Kichot z Manchy to powieść, która ma w sobie elementy romansu, powieści podróżniczej, przygodowej, satyrycznej.

Narrator – trzecioosobowy, ujawnia się w końcu powieści jako czarownik Sidi Hamet.

Czas wydarzeń – początek XVII wieku (od 1605 do 1615 roku).

Miejsca akcji – Mancza, Toboso, rzeka Ebro, wyspa Barataria, Barcelona, Madryt, Jaskinia Montesyna.

Czy Cervantesowi udało się osiągnąć zamierzony cel i sparodiować romanse rycerskie?

Nie, ale osiągnął wiele więcej – stworzył bohatera uosabiającego ludzkie marzenia zwycięstwa nad złem, idealistę wszech czasów. Don Kichot bywa zabawny, ale nie jest postacią ośmieszoną – wzbudza sympatię, jest naprawdę rycerski, choć może nie jest rycerzem.

Jak rozumiesz określenia: donkiszoteria, walka z wiatrakami?

Donkiszoteria to postawa człowieka o nierealnych marzeniach, wierzącego, że w pojedynkę jest w stanie walczyć z przeważającymi silami. Taki człowiek nie umie obliczyć realnego niebezpieczeństwa, rzuca się do działania wbrew rozsądkowi.

Walka z wiatrakami to walka skazana na niepowodzenia, walka jednostki z przeważającymi siłami.

Don Kichot – praca z tekstem

Przeczytaj uważnie scenę spotkania Don Kichota z wiatrakami i odpowiedz na pytania:

Naonczas spostrzegli trzydzieści lub czterdzieści wiatraków na całym polu. Ujrzawszy je, Don Kichot rzekł do swojego giermka:

– Fortuna sprzyja naszym zamiarom bardziej niż byśmy pragnąc mogli. Oto patrz tam, przyjacielu Sancho Pansa, gdzie ukazuje się trzydzieści lub i więcej potwornych olbrzymów, z którymi zamyślam stoczyć walkę i wszystkich życia pozbawić; łup po nich będzie początkiem naszego wzbogacenia się, jest to bowiem słuszna wojna i doniosła służba boża znieść tak podłe nasienie z oblicza ziemi. (…)

– Zważcie jegomość– odparł Sancho Pansa – że to, co tam się ukazuje, to nie żadne olbrzymy, ino wiatraki, a to co się wydaje ramionami, to skrzydła, które obracane wiatrem poruszają kamień młyński.

– Zaraz widać – odparł don Kichot – że nie jesteś tego rodzaju przygód zwyczajny; to są olbrzymy. Jeśli się lękasz, precz stąd i klep pacierze, w czasie gdy ja wdam się z nimi w zaciekłą i nierówną walkę (…)
… polecił się z całego serca swej pani Dulcynei, prosząc ją by wspomagała go w takiej potrzebie: zasłoniwszy się dobrze tarczą z nastawioną kopia, puścił pełnym galopem Rosynanta i uderzył na pierwszy z brzegu wiatrak. Cios wymierzył w skrzydło, tymczasem wiatr obrócił je tak gwałtownie, że kopię złamało w kawałki, zaś konia i rycerza porwało o odrzuciło mocno poturbowanych na pole.

Pytania:

1. Jak nazwiesz spojrzenie na rzeczywistość don Kichota, a jak Sancho Pansy?

Don Kichot – wizja, fantazja, marzenie,
Sancho Pansa – realizm, prawda.

2. Wskaż zachowania i poglądy Don Kichota typowe dla stanu rycerskiego.

uznanie słusznej wojny jako bogobojnego sposobu wzbogacenia się,
honor nakazujący podjąć nierówną walkę,
polecił się damie swego serca przed atakiem,
atak z tarczą i wystawioną kopią.

3. Wiatraki w oczach don Kichota stanowią symbol czego?

Zła, zjawiska, przeciw któremu trzeba walczyć bez względu na nierówność sił.

Krótka wypowiedź pisemna

Napisz notatkę prasową informującą o ataku Don Kichota na wiatraki.

W dniu wczorajszym, w rejonie Machy , na wschód od miasta Toboso, szalony szlachcic Don Kichot, przebrany w rycerski strój zaatakował wiatraki. Z zaciekłością uderzał mieczem w skrzydła, krzycząc, że ma do czynienia z olbrzymem.

Akcja zakończyła się tragicznie – Don Kichot raniony skrzydłem poniósł liczne obrażenia i cudem uszedł z życiem. Zaopiekował się nim jego sługa, niejaki Sancho Pansa… Incydent wzbudził zdumienie okolicznych mieszkańców, którzy uważają, że ten, spokojny dotąd szlachcic powinien się leczyć na przypadłości umysłowe.

Pamiętaj!
Notatka prasowa powinna zawierać:

informacje – co się zdarzyło,
gdzie i kiedy,
jakie są skutki zdarzenia,
może, nie musi, mieć komentarz.

Don Kichot – wypracowanie egzaminacyjne

Trzeba mieć odwagę by marzyć – na przykładzie Don Kichota, mitologicznego Ikara i innych wybranych bohaterów pokaż, że warto mieć odwagę marzeń.

Notatka wstępna:

Wybór formy wypowiedzi nie pozostawia wątpliwości – znów rozprawka. Czy warto marzyć? Jasne, że tak! Czy trzeba aż „mieć odwagę”, by marzyć? Znajdziemy takich bohaterów, którzy nam to potwierdzą.

Uwaga!
Nie zrób błędu polegającego na tym, że wymienisz postacie i streścisz ich życiorysy! Nie. Tu najważniejsze są argumenty – dlaczego warto marzyć i po co do tego odwaga?

Przywołaj:

Don Kichota – bo tak każe temat.
Ikara – bo tak każe temat.
Wybraną postać – może to być Mały Książę, Stasia Bozowska lub bohater
z własnych lektur – jeśli na przykład znasz historię doktora Judyma z Ludzi bezdomnych, albo biografię wynalazcy czy podróżnika, np. Marii Curie-Skłodowskiej albo Krzysztofa Kolumba – możesz je przywołać.

Nie streszczaj ich dziejów, tylko zestaw argumenty:

Don Kichot dowodzi, że warto marzyć – bo ten bohater w ten sposób odnalazł sens życia i swoją misję. Poddając się sile swojej wyobraźni, chciał strzec szlachetnej idei, walczyć z wiatrakami,opiekować się słabszymi,głosić miłość do Dulcynei. A dlaczego wymagało to odwagi ? Ponieważ na każdym kroku potykał się Don Kichot z niezrozumieniem, silniejszych od siebie ludzi, obrywał cięgi, uznano go za głupca, a rodzina spaliła mu bibliotekę… Ktoś, kto przyznaje się do swych marzeń, naraża się na śmiech i szyderstwo ze strony tłumu.

Ikar to postać dyskusyjna. Można by polemizować z założeniem, że jego dzieje pokazują, że warto marzyć. Przecież spadł, zabił się niczego nie osiągnął… Otóż osiągnął – spełniło się jego marzenie, wzbił się jak najwyżej nad ziemię. Dzięki takim jak on ludzie dziś potrafią latać. A jeśli chodzi o odwagę – trzeba jej chyba niemało, by podjąć takie ryzyko.

Wszystkie wymienione wyżej postacie to dobre dowody na to, że warto marzyć – zrealizowali dzięki marzeniom sens swojego życia, Mały Książę znalazł to, czego szukał i zrozumiał, co jest ważne, Siłaczka poświęciła się innym ludziom, podobnie i Judym. Podróżnicy odkrywali dzięki marzeniom nowe lądy, uczeni – wynalazki, leki… Nasz świat jest, jaki jest, dzięki marzeniom. Marzenia są piękne, odrywają ludzi od smutków rzeczywistości. A do nich potrzeba odwagi. Mały Książę musiał opuścić dom, Stasia poświęcić życie i zdrowie, Judym odrzucił miłość… Wierzyć w swoje marzenia to znaczy narazić się na niezrozumienie otoczenia – a do tego też potrzeba odwagi.

Szukamy punktów dodatkowych:

Nawiąż do współczesnego życia. Wpleć w pracę wzmiankę o współcześnie działającej fundacji „Mam marzenie”, która spełnia marzenia śmiertelnie chorych dzieci – takie jak spotkanie z idolem lub lot samolotem, wizyta w oceanarium, wymarzony laptop. Ta działalność może rozwiać ostatnie wątpliwości, czy warto mieć marzenia…

Nawiązanie do poezji:
W Pudełku zwanym wyobraźnią Zbigniew Herbert pokazuje, jakie czary mogą się zdarzyć po otwarciu tego pudełka – dzięki marzeniom powstaje nowy świat, lepszy i piękniejszy. Oto najlepszy dowód, że warto marzyć.

Mini-test

1. Kim był Sancho Pansa?

a. Krewnym Don Kichota.
b. Przeciwnikiem Don Kichota.
c. Giermkiem Don Kichota.

2. Kim była naprawdę Dulcynea z Toboso?

a. Księżniczką.
b. Chłopką.
c. Przyjaciółką Sancho Pansy.

3. Jak nazywał się koń Don Kichota?

a. Bucefał.
b. Parsifal.
c. Rosynant.

4. Jaki przydomek nosił Don Kichot?

a. Rycerz Srebrnej Ostrogi.
b. Rycerz Smętnego Oblicza.
c. Rycerz Zwierciadeł.

5. Kim okazała się wroga armia, z którą walczył Don Kichot?

a. Stadem baranów.
b. Grupą chłopów.
c. Grupą mieszczan.

6. Z kim stoczył błędny rycerz swoją najsłynniejszą walkę?

a. Z Maurami.
b. Z wiatrakami.
c. Z mulnikiem.

7. Co dzieje się z Don Kichotem przed śmiercią?

a. Żeni się z Dulcyneą.
b. Poświęca swój miecz i zbroję Bogu.
c. Dystansuje się wobec roli błędnego rycerza.

Odpowiedzi:

1c, 2b, 3c, 4b, 5a, 6b, 7c

Zobacz:

Don Kichot z La Manczy Cervantesa

Don Kichot kontra Sancho Pansa – idealistyczne i realistyczne widzenie świata. Które jest Ci bliższe?

Don Kichot z La Manchy – bohater literacki

Don Kichot – praca domowa

Donkiszotyzm i hamletyzm. Objaśnij postawy, odwołując się do pierwowzorów literackich.

Don Kichot i Hamlet – dwaj szaleńcy i rycerze XVII w.

Don Kichot – bohater powieści Cervantesa